Adalet Bakanlığı’nın 2010’daki 3 milyar 400 milyon lira olan bütçesi, 2015 için 8 milyar 600 milyon lira olarak öngörülüyor. Bu rakamın 3,5 milyar lirası mahkemeler için, 3 milyar lirası ise cezaevi giderleri için harcanacak. Adalet Bakanlığı'nda en büyük harcama kalemi ise personel giderleri için kullanılıyor.
Avrupa Konseyi Etkin Yargı Komisyonu’nun 2012 verilerine göre, üye ülkelerin kişi başına mahkeme ve savcılık harcamaları 52,16 avro'yken Türkiye’de bu harcama 15, 9 avro. Avrupa’da adli yardıma 7,7 avro, Türkiye’de ise 1,10 avro harcanıyor.
Ancak hakim başına düşen dosya sayısı ise harcanan parayla ters orantılı. Bir hakime düşen dosya sayısı Avrupa ülkelerinde 200'ken Türkiye’de 780.
'Adalet harcamaları artmalı'
Kamu Harcamaları İzleme Platformu Sözcüsü Prof. Dr. Nurhan Yentürk, adalet harcamalarındaki artışı yeterli bulmuyor:
"Adalet harcamalarının GSYH’ya oranının 2016 yılına kadar yüzde 0,49’a düşürülmesi planlanıyor. Oysa Türkiye'de çok ciddi artışların planlanması gerek, Türkiye AB ülkeleri ile kıyaslandığında pek çok alanda onların gerisinde. Harcamalarda ciddi artışlar olmalı. Avrupa’da ortalama net yıllık hakim maaşı 25.000 avro civarındayken, Türkiye’de 16.000 avrodur. Bu verilere dayanarak adalet harcamaları düşmesin diyoruz."
'Harcamaların ekonomiye doğrudan etkisi yok'
Pamukkale Üniversitesi öğretim üyesi Yardımcı Doçent Dr. Fatih Deyneli, adalet harcamalarının eğitim, sağlık ve savunma alanlarındaki gibi yatırım amaçlı olmadığını söylüyor. Adalet harcamalarının etkisinin dolaylı olduğunu belirten Deyneli, hizmet etkinliğinin önemli olduğunu belirtti:
“Bütçeye baktığımızda mahkemeler ve cezaevlerinin bütçeyi paylaştığını görüyoruz. Bizde harcama yapılırken rakamlardan ziyade adalet hizmetlerinin etkinliğine bakılır. Hız önemli etken. Avrupa Adalet Komisyonu buna 'temizlenme' diyor. Gelen davaları ne kadar sürede sonuçlandırabiliyoruz? Mahkemelerin performans göstergelerinin belirlenmesi ve ekonomiyle doğru bir uyum sağlamamız gerektiğini düşünüyorum. Bütçedeki 8 milyar paradan yüzde 60 personel giderlerine harcanıyor. Hakim maaşlarının artışının adalet hizmetlerini arttırdığı yönde bir görüş var. Bilimsel çalışmalarda bu mevcut. Personel harcamaları arttırıldığında adalet hizmetlerinin etkinliği ve kalitesi otomatik olarak artıyor.”
Adliye binalarının kapalı alanı artıyor
Adalet Bakanlığı'nın resmi verilerine göre, son 10 yılda 177 adalet sarayının yapımı tamamlandı. 10 yıl önce adalet binalarının kapalı alanı 569 bin 59 metrekareyken, 10 yıl içinde yapılan çalışmalarla kapalı alanlar 2 milyon 531 bin 456 metrekare oldu. Adalet Bakanlığı’nın devam eden projelerinin tamamlanmasıyla adalet binalarının toplam kapalı alanı 5 milyon 344 bin 538 metrekare olacak.
Bütçe artırımına gerek yok
Demokrat Yargı Derneği'nin eski eşbaşkanı Hakim Uğur Yiğit, Adalet Bakanlığı’nın yatırım bakanlığı olmadığı için bütçesinin artırılmasına gerek olmadığını savundu:
“Adalet Bakanlığı bütçesi ‘sürekli artırılsın’ deniyor ancak Adalet Bakanlığı tüm dünyada yatırım bakanlığı değil icra bakanlığı olarak değerlendirilir. Tesisi, adliyeyi kurarsın, o işler. Giderler vardır. Elektrik, su vb. bunlar değişmez. Zaman içerisinde davalarda artış oranına bağlı olarak giderler artar. Adalet Bakanlığı’na ‘bütçesi artsın’ baskısı yapılıyor. Neyi artıracaksın, Adalet Bakanlığı bütçesi artsa ne olacak.?'
Adalet Bakanlığı’nda ne projesi yapacaksın? İnsanların ihtiyacı belli. Eskiden Adalet Bakanlığı’nın bütçesi daha da azdı. O da şundandı, adliyeler müstakil değildi. Adliyeler hükümet konağı içinde yer aldığı için elektrik, su belli kalemlerden ödeniyordu. Müstakil binalara dönünce büyük binalar yapıldı. Yemekhane, temizlik, güvenlik ihalesi açıldı. Ek masrafları oldu. Bu yüzden Adalet Bakanlığı’nın bütçesi de arttı. Ceza infaz sisteminde mahkûmlar cezaevinde daha çok yatmaya başladı. Bu da maliyeti artırıyor.”
Türkiye’yi mahkûm eden davalar personel giderlerini arttırdı
Kamu Harcamaları İzleme Platformu Adalet Harcamaları İzleme Grubu Sözcüsü Hande Özhabeş, uzun süren davalar nedeniyle Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'nin (AİHM) Türkiye'yi birçok kere mahkûm ettiğini, bu yüzden personel giderlerinde artış yaşandığını savundu:
“Adli yardım bütçesi, bir ülkenin hukuk sistemini erişilebilir hale getirme çabasını gösterir. Türkiye'de kişi başına 1,10 euro, Avrupa ortalaması ise 7,70 euro. Burada ciddi bir politika değişikliğine ihtiyaç olduğu açık ve bunun en önemli göstergesi de buna ayrılmış bütçe olacaktır.”
Cezaevinden çıkan yine suç işliyor
Özhabeş adalet harcamaları içinde en büyük paya sahip olan cezaevi harcamalarıyla ilgili değerlendirmelerde bulundu. Özhabeş ikinci kez suç işleyerek cezaevine dönme oranının yüksekliği nedeniyle maliyetletlerin arttığını savundu:
“Cezaevlerinin suçluların tutulduğu yer değil, suçluların cezaevlerine geri dönüşlerinin önünü alacak faaliyetlerde bulunacakları ve suçlarıyla yüzleşecekleri yerler olması gerekir. Bunun için de cezaevinde yeterince meslek uzmanı, psikolog vs istihdam etmek gerekir. Türkiye'de her 100 mahkûm başına düşen rehabilitasyon amaçlı görevli sayısı 1, infaz memuru sayısı ise 26. Burada da ciddi bir politika değişikliği ve buna uygun bir bütçe artırımı görmemiz gerekiyor.”
Kaynak: Mustafa Türk / Al Jazeera
