Anayasa Mahkemesi, referanduma sunulan anayasa değişikliği paketine ilişkin CHP'nin açtığı davayı karara bağladı. CHP'nin anayasa değişikliği paketinin tümünün iptali talebini reddeden Mahkeme, bazı maddeler yönünden Anayasa'nın açık hükmünü çiğneyerek esas denetimi yaptı. Anayasa değişikliği paketinin iptal talebini oyçokluğuyla 'değiştirilemez nitelikteki maddelerin değiştirilmesi' kapsamına alan Mahkeme, davanın esasına girdi. Yüksek Mahkeme, paketin, Anayasa Mahkemesi ve Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu'na (HSYK) üye seçimini düzenleyen bazı hükümlerini Anayasa'ya aykırı buldu. Cumhurbaşkanı'nın HSYK'ya yalnızca hukukçu akademisyenler ve avukatlar arasından seçim yapabileceğini belirtti. İptal kararına rağmen pakette yargıya ilişkin düzenlemelerin bütünlüğü bozulmadı. Anayasa Mahkemesi'nin kararı sonrası HSYK'nın üye sayısı 22'ye yükselecek. Kurul'un çoğunluğunu hakimler oluşturacak. Anayasa Mahkemesi'nin üye sayısı da 17'ye çıkacak. 3 üyenin seçimini Meclis yapacak. Anayasa paketi, maddelerin kısmen iptal edilen bölümleri dışında 12 Eylül'de referanduma götürülecek.
Anayasa Mahkemesi Raportörü Ali Rıza Çoban, CHP'nin başvurusunun iptali yönünde görüş belirtmiş ve bu rapor hafta başında üyelere dağıtılmıştı. Raporu inceleyen Mahkeme heyeti, son üç günü yoğun bir çalışmayla geçirdi. Mahkeme, tarihinde görülmemiş şekilde gizli olarak dün toplandı. 9,5 saatlik müzakere maratonunun ardından Başkan Haşim Kılıç, kararı açıkladı.
Mahkeme, anayasa paketinin tamamının şekil yönünden iptali talebini reddetti. Anayasa paketinin 8, 14, 16, 19, 22, 25, 26'ncı maddelerinin bazı bölümlerinin incelenmesine oyçokluğuyla karar verdi. Anayasa Mahkemesi ve HSYK'ya üye seçilmesini düzenleyen maddede üye seçecek Yargıtay, Danıştay, Askeri Yargıtay, Askeri Yüksek İdare Mahkemesi, Sayıştay, YÖK ve Baro başkanlarının gönderecekleri üyeler için yapacakları seçimlerde 'her üyenin ancak bir aday için oy kullanabilmesine ilişkin ibare' iptal edildi.
Mahkeme, HSYK konusunda da benzer bir karar verdi. İptal edilen hükme göre, HSYK'ya üye seçecek Danıştay, Yargıtay, Adalet Akademisi ile adli ve idari yargı hakim ve savcıları her aday için ayrı ayrı oy verebilecek. Yargıtay ve Danıştay'da demokratik olmadığı için eleştirilen seçim sistemi, adli ve idari yargı hakimleri ile Adalet Akademisi'nin seçimlerine de yansıyacak. Buna göre, 7 üye seçecek adli yargı hakimleri 7 kez, 3 aday seçecek idari yargı hakimleri 3 kez sandık başına gidecek. Yargıtay ve Danıştay'da zaman zaman krize dönüşen seçimlerin adli ve idari yargıda krize dönüşme riskini beraberinde getirdi.
Mahkeme, Cumhurbaşkanı'nın HSYK'ya iktisat siyasal bilim dallarıyla üst kademe yöneticileri arasından üye seçmesine ilişkin ibarelerin de iptaline karar verdi. Maddenin yeni haline göre, Cumhurbaşkanı HSYK'ya 4 üyeyi hukukçu akademisyenler ile avukatlar arasından doğrudan seçebilecek. Anayasa Mahkemesi ve HSYK'nın asıl maddelerinde iptal edilen ibarelerin geçici maddelerdeki yollamaları da iptal edildi. Mahkeme, yürürlüğün durdurulmasına ilişkin istemi de oybirliğiyle reddetti. Haşim Kılıç, Mahkeme'nin kararına ilişkin açıklamasını, "Rahatlıkla 26 maddede referanduma götürülebilir nitelikte. Bu sonuçların ülkemiz için, milletimiz için hayırlı olmasını diliyorum." diyerek bitirdi. Mahkeme Başkanı, esas incelemesinin içtihada dönüşüp dönüşmediği sorusuna, "Bugün itibarıyla böyle bir şey oldu ama yarın ne olur onu bilemeyiz." cevabını verdi.
Kantarcıoğlu için redd-i hakim talebi kabul edilmedi
Haşim Kılıç, Fulya Kantarcıoğlu hakkında ihsas-ı rey nedeniyle reddihakim talebinde bulunulduğunun hatırlatılması üzerine, reddihakim talebinde bulunanların yetkili olmadıkları için oybirliği ile reddedildiğini vurguladı. Kılıç, soruşturma açılması talebiyle ilgili ise, "Ben başkanlık yetkime dayanarak ciddi bulmadığımdan dolayı bunları işleme koymadım." şeklinde konuştu.
Anayasa Mahkemesi'nden saat 20.00'de kararın açıklanacağının duyurulmasının ardından TBMM'de de hareketli saatler yaşandı. TBMM Genel Kurulu'nda çalışmalara saat 20.00'de bir saat ara verildi. Milletvekilleri, kulislerde yer alan televizyonların önünde koltukları sıra haline getirdi ve kararı bekledi. Anayasa Mahkemesi Başkanı Haşim Kılıç'ın açıklaması ise milletvekilleri arasında farklı yorumlara sebep oldu. Bu arada hem AK Partili hem de CHP'li vekiller karar karşısında iki farklı tavır segiledi. Bazı vekiller, kararın kendi lehlerine olduğunu savunurken bazıları da olumsuz olduğu görüşündeydi. Anayasa Mahkemesi'nin, anayasa değişikliği paketi ile ilgili kararı CHP'de de kafaları karıştırdı. CHP'nin hukukçu milletvekilleri kararda ikiye bölündü. Bazı vekiller, söz konusu iki maddenin iptal edildiğini ve referanduma gitmeyeceğini savunurken, bir bölümü itiraz edilen maddelerin düşmediğini ifade etti.
'Mahkemenin kararı hukuki değil siyasi'
Anayasa Mahkemesi'nin (AYM) 'esasa' girerek verdiği kritik karar, hukukçulardan tepki gördü. Mahkemenin esasa girmesini 'TBMM'nin yetkisini gasp' olarak niteleyen hukukçular, referandum yolunun açılmasını ise olumlu olarak değerlendirdi. Görüşler şöyle:
Doç. Dr. Yüksel Metin (Anayasa hukukçusu): Anayasa Mahkemesi vermiş olduğu karar ile yine açık bir şekilde Anayasa'yı ihlal etti. Görevi olmadığı halde 'şekil yönünden' deyip esastan incelemeye aldı. Verilen karar ileriki zamanlarda yapılacak anayasa değişikliklerini engellemek isteyenlere referans olma niteliğini taşıyor. İptal kararına gerekçe olarak Anayasa'nın 4. maddesinde yer alan 'değiştirilmez ve değiştirilmesi dahi teklif edilemez' maddeleri gösteriyor. Ancak hukukçular dışında Anayasa Mahkemesi'ne bir üyenin atanması, nasıl oluyor da hukuk devletine aykırı diye gösterilebiliyor?
Cahit Özkan (Hukukçular Derneği Başkanı): Mahkeme her ne kadar anayasa çerçevesinde kalma görüntüsü verdiyse de verilen karar meşru değildir. Anayasa'ya aykırıdır. Mahkeme daha önce olduğu gibi yine şekilden girip esastan çıktı. Türkiye'de yargı vesayetinin devam ettiğini gösteren bir karardır.
Tarhan Erdem (Siyaset bilimci): Anayasa Mahkemesi şekil bakımından değil esas bakımdan karar vermiştir. Buna hakkı yoktur. Düzenleme kanuni olmamıştır. Mahkemenin verdiği karar tamamen siyasidir. Her iki maddedeki '1 oy' düzenlemesi hangi gerekçeyle iptal edilmiştir? Düzenleme HSYK ve Anayasa Mahkemesi üye seçiminde seçimi yapacaklara, aday sayısı kadar değil yalnızca bir oy verme hakkı tanıyordu. Bu usul pek çok yerde kullanıyor. Mutlaka 3 oy verecek diye bir kural yoktur. 'Bir oy düzenlemesi' Anayasa'ya aykırı olmadığı gibi benim bildiğim kadarıyla sadece bir tercih meselesidir. Nerede yazıyor Anayasa Mahkemesi'nin üye seçimi Anayasa'ya aykırıdır diye? Anayasa Mahkemesi yetki gasbı yapmamış, Meclis'in yetkisine el koymuştur. Bir mahkemenin üyelerinin seçiliş yöntemi nasıl Anayasa'ya aykırı olur? Bu durumdan Türkiye'yi kurtarmak lazım. Hükümet seçim kararı almalı. Bunu gerekçeleriyle halka anlatarak bütün bir Anayasa değişikliğini gündeme getirmelidir.
Mahkeme yanlış yaptı ama paket bu haliyle de ciddi bir reformdur
Adalet Bakanı Sadullah Ergin, Anayasa Mahkemesi sürecinin tamamlandığını, bundan sonra sözün millette olduğunu belirtti. Bakan Ergin, ''Milletin referandumda pakete 'evet' diyeceğini düşünüyorum.'' diye konuştu. TBMM'de gazetecilerin sorularını cevaplayan Bakan, "Anayasa değişikliği, bu haliyle de 1982 Anayasası üzerinde çok ciddi reform özelliğini korumaktadır." değerlendirmesinde bulundu.
Sadullah Ergin, Anayasa Mahkemesi'nin esasa ilişkin karar vermesini eleştirdi. Bu tavrın hem Parlamento yetkisine müdahale hem de Anayasa'nın 148. maddesini ihlal olduğunu vurgulayan Ergin, "Mahkemenin 'şu kelime olsun mu olmasın mı?' deme hakkı yok. İşin esasına girmek suretiyle yanlış yapmıştır." diye konuştu. Paketin hem demokratik haklar hem de yargının bağımsızlığı ve tarafsızlığını sağlayacak düzenlemeler içerdiğine işaret eden Ergin, "Tüm halkımızı 12 Eylül'de sandığa gitmeye ve bu pakete onay vermeye davet ediyorum." çağrısında bulundu.
Adalet Bakanı, paketten herhangi bir maddenin çıkmadığını, sadece madde içerisinden belli cümlelerin çekilip alındığını anlattı. Ardından, "Egemenliğin sahibi olan milletin önüne sandık gelecek. Oradan çıkacak karar başımızın üstündedir. En büyük hakem millettir, onun kararına saygı duyacağız." ifadelerini kullandı. Kararda iptal edilen maddenin bulunmadığını kaydeden Ergin, 'başkalaştırılan' maddelerin olduğunu söyledi. İki maddenin referandum dışı kalıp kalmadığına ilişkin soruya da, ''Olur mu öyle şey? İki madde niye referandum dışı kalsın.'' karşılığını verdi. Maddenin içerisinde cümleler çıktıktan sonra maddenin de komple düştüğü yönünde iddiaların sorulması üzerine, ''Bu iddiaları tartışmam bile.'' dedi. Ergin, gazetecilerin, ''MHP'nin seçim çağrısı oldu.'' sözlerine ise ''Şu anda referandum var, seçim yok.'' cevabını verdi.
Karar kimseyi memnun etmedi
AK Parti Grup Başkan Vekili Bekir Bozdağ: Anayasa Mahkemesi'nin kararına en sert tepki AK Parti'den geldi. AK Parti Grup Başkan Vekili Bekir Bozdağ, karara ilişkin olarak, "Anayasa Mahkemesi koruduğunu iddia ettiği hukuk devleti anlayışını kendi ayakları altına almıştır. Mahkeme bu kararıyla yasama, yürütme ve milli iradeye karşı artık 'Anayasa benim' diyor. Mahkemenin kimi üyelerinin kendi dünya görüşlerine uygunluk denetimi yaptıkları bir karardır. Siyasi ve ideolojik bir karar verildi." tepkisi verdi.
MHP: Paketi millet iptal edecektir
MHP Grup Başkan Vekili Oktay Vural, Haşim Kılıç'ın açıkladığı kararı, "Bu konudaki görüşlerimizi Parlamento'da dile getirmiştik. Duruşumuz açık ve net. Herkesin uzlaştığı anayasayı yapmak gerekir, onun için böyle bir uzlaşma olmadan çıkan bir anayasa değişikliği söz konusu. İnşallah millet tamamını iptal eder. Uzlaşmayla çıkmadığı için bu anayasa değişikliğine karşıyız." diye değerlendirdi. MHP Grup Başkan Vekili Mehmet Şandır da, "İş millete kalmıştır. Gereğini millet yapacaktır, hiç endişe etmeye gerek yok." ifadelerini kullandı.
CHP üzgün: İstediğimiz olmadı
CHP'nin hukukçu milletvekili Şahin Mengü, Anayasa Mahkemesi'nin kararını, "CHP'nin istediği tam olmadı. Söz konusu iki madde iptal edilmedi." şeklinde yorumladı. Mengü ile bir diğer CHP'li Ahmet Ersin görüş ayrılığı yaşadı. İki vekil, kameralar karşısında tartıştı. Mengü kararın olumsuz olduğunu belirtirken, Ersin olumlu olduğunu savundu. CHP Grup Başkan Vekili M. Akif Hamzaçebi ise, "Endişeleri gideren bir karar değil, bizi tatmin etmedi." şikâyetinde bulundu.
YARSAV karardan rahatsız
YARSAV Başkanı Emine Ülker Tarhan, Anayasa Mahkemesi'nin kararının beklentilerini karşılamadığını söyledi. Tarhan, "Karar, beklentimizi karşılamıyor. Bizim görüşlerimiz belli. Değişikliğin, Anayasa'ya aykırı olduğunu düşünüyorduk. Ve iptal edileceğini umuyorduk. Güçler birliğine aykırılık devam ediyor. HSYK'nın yapısındaki değişiklikle adalet bakanı ve müsteşarı kilit rol oynuyor. Bu kabul edilemez. Umutsuz değiliz. Daha önümüzde referandum süreci var. YARSAV olarak bizim mücadelemiz sürecek." dedi.
Yürütme mutlu, biz memnun değiliz
HSYK Başkan Vekili Kadir Özbek, Mahkeme'nin kararının kendilerini memnun etmediğini belirtti. Referandum sonuçlarını bekleyeceklerini açıkladı. Özbek, "İtirazlarımızı ve tezlerimizi düşünürsek bizi memnun etmeyen bir karar. Hukukçu olarak saygı göstermek zorundayız, ancak beklentimizi karşılamıyor. Yürütmenin bağlantısıyla ilgili anayasaya aykırılık vardı. Bunlar kabul görmemiş. Yürütmenin bundan çok büyük mutluluk duyduğuna eminim." dedi.
Raportör, 'Esasa girilemez' demişti
Anayasa Mahkemesi Raportörü Yrd. Doç. Dr. Ali Rıza Çoban, raporunda mahkemenin 'esas'a giremeyeceğini belirtmişti. Anayasa'nın 148. maddesine göre buna yetkisinin olmadığını kaydetmişti. Çoban ayrıca, paketin henüz yasalaşmadığını ve bu süreç tamamlanmadığı için de iptal edilemeyeceğini vurgulamıştı.
148. MADDE ŞÖYLE: "Anayasa Mahkemesi, kanunların, kanun hükmünde kararnamelerin ve Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğü'nün Anayasa'ya şekil ve esas bakımlarından uygunluğunu denetler. Anayasa değişikliklerini ise sadece şekil bakımından inceler ve denetler." Zaman
