Uzun yıllar boyunca farklı medeniyetlere ev sahipliği yapan yurdumuzda tarihi kültür varlığı niteliğinde çok fazla sayıda taşınmaz eser bulunmaktadır. Ancak bu tarihi taşınmazların bizden sonra gelecek nesillere de aktarılabilmesi için azami özenle korunması gerekmektedir. Bu amaç doğrultusunda, 2006 yılındaki yönetmeliğin yerine Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından hazırlanan yeni “Taşınmaz Kültür Varlıklarına Yardım Sağlanmasına Dair Yönetmelik” Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girdi.
Peki bu yönetmelik hangi hususları düzenlemektedir? Konuyu birlikte değerlendirelim.
GENEL OLARAK
Resmi Gazete de 27.05.2015 tarihinde yayımlanan 29368 sayılı Taşınmaz Kültür Varlıklarına Yardım Sağlanmasına Dair Yönetmelik ile Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından korunması gerekli taşınmaz kültür varlıklarının korunması, bakımı ve onarımı için yapılacak ayni, nakdi ve teknik yardımların usul ve esaslarını belirlendi.
Bu yönetmeliğin yürürlüğe girmesi ile birlikte, taşınmaz kültür varlıklarının korunması için yapılacak bu yardımlar, Taşınmaz Kültür Varlıklarına Yardım Komisyonunca alınacak kararlarla ayrı ayrı veya bir arada bütçe imkânları göz önünde bulundurularak yapılacaktır.
Anılan yönetmeliğin 4. maddesinde ‘Yardım Esasları’ başlığı altında düzenlenen hüküm, bu yönetmeliğin hazırlanmasındaki amacı ortaya koymaktadır. Bu hükümden anlaşıldığı üzere; yönetmelik kapsamında yapılacak yardımlarda; Taşınmaz Kültür Varlıklarının özgün konumu, tasarımı, işlevi, malzeme ve yapım tekniği niteliklerinin korunarak bu kültür varlığı taşınmazların yaşamının sürdürülmesi amaçlanmaktadır. Bu amaç gereğince de ilgili idarenin katılımının sağlanması esas alınmaktadır. Yine bu yönetmeliğin 3/g maddesinde belirtildiği üzere ‘ilgili idare’den maksat belediyeler, belediye sınırları dışında ise valilik ve kaymakamlıklardır.
Üç farklı usulde yapılacak yardımlara kısacada değinmek yerinde olacaktır.
NAKDİ YARDIM ve UYGULAMA YARDIMI
Nakdi yardımlar kapsamında; rölöve çizimi ve restorasyon projeleri için proje yardımı veprojeler doğrultusunda yapılacak müdahaleler için uygulama yardımı yapılacaktır. İşbuproje ve uygulama yardımlarının miktarları, Taşınmaz Kültür Varlıklarına Yardım Komisyonunu tarafından ilgili projelerin hazırlanma yöntemlerine göre belirlenecektir.
Örneğin; yaklaşık maliyet hazırlama yöntemi ile hazırlanan tek yapı projelere en çok 75.000,00 TL proje yardımı, birim fiyat analizlerine göre hazırlanan projelere ise en çok 300.000,00 TL uygulama yardımı verilecektir. Ancak, nakdi uygulama yardımlardan faydalanmak için, söz konusu yardım başvurusunu yapan kişinin de Taşınmaz Kültür Varlıklarına Yardım Komisyonunu tarafından belirlenecek oranda katkı yapması gerekmektedir.
Demek oluyor ki taşınmaz kültürel varlıkların korunmasında yükümlülük sadece idarenin omuzlarında olmayacak, ilgili kişiye de belli katkılarda bulunma görevi yüklenecektir.
TEKNİK YARDIM
Teknik yardım ise taşınmaz kültür varlıklarının korunması ve onarımı için: proje hazırlanması/ hazırlatılması ve proje uygulama aşamalarında verilecektir. Bunun için Yönetmeliğin 12/1-c maddesi gereği, komisyon tarafından yardıma konu taşınmazın teknik yardım almasının uygun görülmesi gerekmektedir.
AYNİ YARDIM
Taşınmaz Kültür Varlıklarına Yardım Komisyonunun uygun görmesi halinde ise, Taşınmaz Kültür Varlıklarının korunması ve onarımı için uygulama yardımının bir kısmına ya da tamamına ait inşaat malzemeleri ilgili bakanlık olan Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından temin edilmek suretiyle ayni yardım yapılacaktır.
YARDIM BAŞVURUSU
Öncelikle, yardım başvurusunun değerlendirilebilmesi için maliklerden herhangi birisinin başvurusu yeterli olacaktır. Ayrıca belirtmek gerekir ki, sokak ve doku bütünlüğü içinde yer alan taşınmaz kültür varlıklarına ait başvurular toplu olarak (Sokaktaki maliklerin vs %70’i) ; tek bir taşınmaz kültür varlığı için yapılan yardım başvuruları ise münferit olarak yapılacaktır.
BAŞVURUDA İSTENECEK BELGELER
Proje yardımları için; yardım başvuru dilekçesi, başvuruda bulunan kişinin bilgileri, mal sahibi adına yapılacak başvurularda noter onaylı vekâletname ve/veya veraset ilamı, taşınmaza ilişkin tescil kararı, mülkiyet belgesi, taşınmazın kadastral durumunu gösteren belge, proje ile ilgili olarak mimar tarafından hazırlanan rapor, taşınmaza ait fotoğraf albümü ve diğer belgelerin idareye sunulması gerekmektedir.
Uygulama yardımları için ise; yardım başvuru dilekçesi, başvuruda bulunan kişinin bilgileri, mal sahibi adına yapılacak başvurularda noter onaylı vekâletname ve/veya veraset ilamı, mülkiyet belgesi, taşınmazın kadastral durumunu gösteren belge, taşınmaza ilişkin tescil kararı, proje ile ilgili mimar ve mühendislerce hazırlanan rapor, taşınmaza ait fotoğraf albümü ve diğer belgelerin sunulması gerekmektedir.
Ayrıca, uygulamaya başlanabilmesi için gerekli tüm çizim, proje, bilgi ve belgelerin uygun olduğuna ilişkin Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulunu kararının ve onaylı projelerin de başvuru esasında bulundurulması zorunludur.
BAŞVURULARIN DEĞERLENDİRİLMESİ
Yeni yönetmeliğe göre; Taşınmaz Kültür Varlıklarına Yardım Komisyonunun her yıl başvuruları değerlendirmek üzere Mart ayı sonuna kadar toplanacaktır. Değerlendirme sonucunda yardım alması uygun görülen kültür varlıkları salt çoğunlukla belirlenerek; yardım yapılacak kişi, yardım miktarı, yardım unsurları ve ödeme şekli gösteren karar alınacaktır. İşbu kararlar Müsteşar Onayı ile yürürlüğe girecektir. Müsteşar onayı ile kesinleşen Komisyon kararı İl Kültür ve Turizm Müdürlüklerine gönderilecek ve ilgili il Müdürleri ile komisyonca yardım sağlanmasına karar verilen taşınmaz sahipleri arasında sözleşme imzalanacaktır.
Proje ve uygulama yardımları süreci de işbu sözleşmenin imzalanması ile başlayacak ve hak sahiplerine kararlaştırılan ilgili ödemeler yapılacaktır. Ancak, yardımın amacına uygun şekilde kullanılmaması, yanlış bilgi ve belge verilmesi, uygulama yardımlarında makul süre içerisinde işe başlanılmaması ve Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulunun onayladığı projeye aykırı uygulama yapılması durumunda; Yardım Sağlanmasına Dair Sözleşme ilgili İl Kültür ve Turizm Müdürlüğünce fesih edilecek ve sahibine ödenen yardımların tamamı geri alınacaktır.
DEĞERLENDİRME
Taşınmaz Kültür Varlıklarımızın gelecek kuşaklara aktarılması ve sürekliliğinin sağlanması şu an yaşayan nesil olarak bizlere düşen önemli bir görevdir. Bununla birlikte idareye de bir takım görevler düşmektedir.
Ancak hali hazırda idare, üzerine düşen görevleri yerine getirecek yeterlilikte değildir. Kamu kurum ve kuruluşlarının restorasyon projelerini yapacak veya yapılanların kriterlere uygunluğunu kontrol edebilecek uzman elemanları yetersizdir. Bu nedenle, restorasyon aşamasına gelindiğinde, konusunda yetişmiş, yeterli sayıda deneyimli eleman bulunmadığından, çizilen projelerin ve yapılan uygulamaların denetiminin de sağlıklı yapılamadığı görülmektedir. Bu sorunun giderilmesi için restoratör mimar, inşaat mühendisi, sanat tarihçi, arkeolog vb. uzmanlardan oluşan ekipler artırılmalıdır.
Restorasyon çalışması için elbette öncelikle proje gereklidir. Ancak yönetmelikte Rölöve ve Restorasyon projelerinin işe başlanması için yeterli görülerek; Restitüsyon (ilk yapıldığı dönemi ifade eden) projesi çizilmeden, restorasyon çalışmalarına başlanması nedeniyle, pek çok yapıda, dönemin özelliklerini ve sanatını yansıtan, belgeleyen, yapıyı zenginleştiren ayrıntıların ziyan olmasına sebep olmaktadır/olacaktır.
Ülkemizde çizilen projelerin, genellikle istenen kriterlere uygun olmaması, çizilen rölövelerde çoğu kez ölçülerin eksik olması, mevcut malzeme tanımları, ebatlar, bozulmalar, kotların ve muhdes kısımların belirtilmemesi, restorasyon maliyetinin hesaplanmasını da zorlaştırmaktadır.
Kültürel taşınmaz varlıklarımızı koruma konusunda uzmanlaşmamış teknik kişilerce yürütülen özensiz restorasyon çalışmaları sonucu; yapılara fiziksel zararlar verilmekte ve yapının inşa dönemine ait izler de yok edilme riski ile karşılaşmaktadır. Bu konuda kalifiye elemanların yetiştirilmesi ne önem verilmelidir.
Ayrıca, Taşınmaz Kültür Varlıklarına Yardım Komisyonunun yılda bir defa toplanacak/karar verecek olmasını yetersiz bulduğumuzu da ifade etmek istiyoruz.
Yeni yönetmeliğin uygulamasında bahsettiğimiz gibi sorunların çıkabileceğini öngörmekle birlikte Yönetmeliğin, Taşınmaz Kültür Varlıklarının yeniden ihya edilmesi ve bize emanet olan bu eserlerin gelecek kuşaklara aktarılması adına faydalı olacağınız düşünmekteyiz.
Av. Vedat ORUÇ
İstanbul Barosu
(Bu köşe yazısı, sayın Av. Vedat ORUÇ tarafından www.hukukihaber.net sitesinde yayınlanması için kaleme alınmıştır. Kaynak gösterilse dahi köşe yazısının tamamı özel izin alınmadan kullanılamaz. Ancak alıntılanan köşe yazısının bir bölümü, aktif link verilerek kullanılabilir. Yazarı ve kaynağı gösterilmeden kısmen ya da tamamen yayınlanması şahsi haklara ve fikri haklara aykırılık teşkil eder.
