DEVLET MEMURUNUN VEFATINDA DUL VE YETİMLERİN ASGARİ AYLIKLARI VE AYLIK YÜZDELERİ NASILDIR

5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununa göre dul ve yetim aylık tutarları; 5434 sayılı T.C.Emekli Sandığı Kanununa göre dul ve yetim aylık tutarları;

Her iki kanun memur aylıklarında olduğu gibi dul ve yetim aylık tutarlarında da farklılık getirmektedir. 5510 sayılı Kanun gereği dul ve yetim aylığı alanlar 5434 sayılı Kanun gereği dul ve yetim aylığı alanlara nazaran daha az aylık almaktadırlar.

Bu durum, eski memur, yeni memur ayrımı ile birlikte ölüm halinde dul ve yetimler için de eski dul- yetim, yeni dul - yetim durumunu da tartışmaya açmaktadır.

A- 5434 sayılı T.C.Emekli Sandığı Kanunu hükümlerinde dul ve yetim aylık yüzdeleri;

1-Dul eş % 75,

2-Dul eş % 50 (Memur olan veya memur emekli aylığı alan dul eş)

3-Bir Dul eş, bir çocuk % 60, % 30

4-Bir Dul eş, iki çocuk % 50, % 25 er,

5-Bir Dul eş, üç ve daha fazla çocuk Eş aylığın yarısını % 50, çocuklarda kalan yarısını eşit paylaşmaktadırlar.

6-Tek çocuk % 50,

7-İki çocuk % 40 ar,

8-Üç ve daha fazla çocuk % 100 ü geçmemek kaydıyla eşit paylaşmaktadırlar.

5434 sayılı T.C.Emekli Sandığı Kanunu Ek Madde 19 hükmü;

"Ek Madde 19 -Bu Kanuna göre bağlanacak emekli, adi malüllük ve vazife malüllüğüa ylıklarının alt sınırı, bu kanuna bağlı gösterge tablosunun 14 üncü derecesinin 2 nci kademesi üzerinden 30 fiili hizmet yılı için hesaplanacak emekli aylığıdır.

Dul ve yetimlere ödenecek aylıklar, bu maddenin birinci fıkrasına göre hesaplanan alt sınır aylığının;

a)Dul ve yetim sayısı 3 ve daha fazla ise tamamından,

b)Dul ve yetim sayısı 2 kişi ise %90'ından,

c)Dul ve yetim sayısı 1 kişi ise %80'inden, az olamaz.

Vazife malülü erlerle, bunların dul ve yetimleri hakkında da yukarıdaki hükümler uygulanır.

Harp malüllüğü zammı ayrıca nazara alınır.

HÜKMÜN YORUMU;

Devlet memuru emeklisi, hizmet süresi, yapmış olduğu kadro görev ünvanı ve intibakına göre emekli aylık bağlama sisteminde ortaya çıkan aylık tutarı şayet, belirtilen madde sistemine göre yapılan hesaplamadan az ise, az olan aylık bu maddeye göre yükseltilmekte ve alt sınır aylığı olarak ödenmektedir.

Devlet memurunun ölümü halinde de aynı sistem uygulanmaktadır. Ölüm halinde dul ve yetim aylıkları için de ödenmesi gereken alt sınır aylığı belirlenmiştir. Bu alt sınır aylığından az aylık ödenmemektedir.

ÖRNEK; Devlet memuru hizmet yapmış olduğu görev ve intibak sonucunda genel emekli aylığı hesaplanma sisteminde emekli aylık tutar 900, 950, 1000, 1080, 1100 TL.gibi (alt sınır aylığından az olan tutarlar) olursa, bu aylık ödenmeden, aylık tutarı alt sınır aylık seviyesine (2014 yılı için emekli kişilere ödenen alt sınır aylık tutarına 1310 TL. ye) yükseltilmektedir.

ÖRNEK; 25 yıl hizmeti olan intibakı düşük olan, tahsili ilkokul, ortaokul, lise mezunu olan ve düşük ek göstergesi veya ek göstergesi olmayan, alt sınır aylığından emekli ödemelerini alan bu devlet memuru vefat ettiğinde, dul ve yetim aylıkları da 900, 950, 1000, 1080, 1100TL.den değil, 1310 TL. den oranlarına göre aylık alabiliyorlar. Bu durumdaki devlet memuru ile hizmet süresi 5-10 yıl olan devlet memuru öldüğünde 2014 yılı içerisinde;

Dul ve yetim sayısı en az 3 kişi ve daha fazla olması halinde aylık oranları 1310 TL.den,

Dul ve yetim sayısı iki kişi olduğunda 1180 TL.den,

Dul ve yetim sayısı bir kişi olduğunda da 1049 TL.den.

Aylık alabiliyorlar.

Emekli, dul ve yetim aylıkları memur maaş katsayısı, taban aylık katsayısı, vb. gibi artışlara göre yükseltilmektedir. Yasa koyucu aylık bağlama sistemini değiştirmektense, mevcut sistemde bağlanan aylığı en düşük intibaktan hesaplayarak alt sınır aylık sistemini getirdiğini anlıyoruz.

Alt sınır aylığında neden 14 üncü derecenin 2 nci kademesi alınıyor, neden 1 inci derece 4 üncü kademe ve 800, 1100, 1600, 2200, 3000, 3600 vb. ek gösterge rakamları uygulanarak dikkate alınmıyor? Bu soruyu aşağıda geniş kapsamlı olarak değerlendireceğiz.

B- 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu hükümlerine göre dul ve yetim aylıkları yüzdeleri

1-Dul eş % 50

2-Dul eş % 75 (Devlet memuru, sigortalı, bağ-kurlu veya yabancı ülke mevzuatı kapsamında çalışmayan veya bu çalışmalarından dolayı aylık veya gelir almayan)

3-Çocuklar % 25 (Devlet memuru, sigortalı, bağ-kurlu veya yabancı ülke mevzuatı kapsamında çalışmayan veya bu çalışmalarından dolayı aylık veya gelir almayan)

5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu Madde 55 hükmü;

Gelir ve aylıkların düzeltilmesi, yükseltilmesi, alt sınırı, ödenmesi ve yoklama işlemleri

MADDE 55-...

Bu Kanuna göre bağlanan gelir ve aylıklar, her yılın Ocak ve Temmuz ödeme tarihlerinden geçerli olmak üzere, bir önceki altı aylık döneme göre Türkiye İstatistik Kurumu tarafından açıklanan en son temel yıllı tüketici fiyatları genel indeksindeki değişim oranı kadar artırılarak belirlenir.

Bu Kanuna göre sigortalıya bağlanacak aylıklar ile ölen sigortalının hak sahiplerinin aylıklarının hesabına esas tutar, çalışma sürelerindeki her yıl için 82 nci maddeye göre tespit edilen prime esas günlük kazanç alt sınırları dikkate alınarak, talep veya ölüm yılına ait Ocak ayı itibariyle 29 uncu maddenin ikinci fıkrasına göre belirlenen ortalama aylık kazancın % 35'inden, sigortalının bakmakla yükümlü olduğu eşi veya çocuğu varsa % 40'ından az olamaz. Hak sahibi kimselerin aylıkları; hak sahibi bir kişi ise bu fıkraya göre hesaplanan alt sınır aylığının % 80'inden, hak sahibi iki kişi ise % 90'ından az olamaz. Uluslararası sosyal güvenlik sözleşmeleri gereğince bağlanan kısmı aylıklar için bu fıkra hükümleri uygulanmaz. ...

HÜKMÜN YORUMU;

5510 sayılı Kanuna göre emekli aylıkları, prime esas kazançlar üzerinden ortalama kazançlar esas alınarak bağlanmaktadır. Memur maaş katsayısı, taban aylık katsayısı vb. gibi artışlar bu aylıklarda dikkate alınmayacaktır. Ölümlerinde de, dul ve yetimlerinde 5434 sayılı T.C.Emekli Sandığı Kanunundaki belirleme şeklinde bir altsınır aylık olmayacak, bağlanan aylık tutarı ne kadar ise dul ve yetim aylığını oranlarına göre alacaklardır.

Bağlanan aylıklar, tüketici fiyatları genel indeksindeki değişik oranı kadar artırılarak belirlenecektir.

Bu şekilde yapılan aylıklar, 5434 sayılı T.C.Emekli Sandığı Kanununa göre hesap edilen aylık tutarlarıyla örtüşmeyecek, tahminimizce daha az tutarda dul ve yetim aylığı alacaklardır.

ÖRNEK; 5434 sayılı T.C.Emekli Sandığı Kanunu bir yetimin aylığını en az 1049 TL. iki yetimin aylığını en az 1180 TL., 3 ve daha fazla yetim aylığını da en az 1310 TL. olarak ödüyor, (2014 yılı için)

Ancak, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununa göre yeni yetimlerin aylığında alt sınır aylığı bulunmamaktadır. Dul ve yetimlere bağlanan aylıklar vefat eden memurun ortalama kazançlarıyla direkt ilgili olmaktadır. Prime esas kazançların az olması aylık tutarının az olmasını, yüksek olması da aylığın yüksek tutarda olmasını etkilemektedir. Alt sınır olmadığından, 1049, 1180, 1310 TL. alamayacaklar, yeni yetimlerin aylıkları 5 hizmet veya 10 hizmet yılı arasında olan memurun vefat etmesi hali (Vefat eden memurun prime esas kazançları farklı olacağından hesaplama da değişken olmaktadır. Bu nedenden dolayı küsurat kullanılmadan aylık tutarlar tahmin edilmiştir);

Tek Eş aylığı tahmini olarak 650,700, 800, 900, 950 TL. gibi hizmet, prime esas kazançların az olması veya yüksek olmasına göre değişebilen aylık tutarları olabilir, 5434 sayılı Kanundaki gibi tek eş alt sınır aylığının (1049 TL.) olamayacağını tahmin edebiliriz.

Bir eş bir yetim aylığı tahmini olarak 650, 700, 800,900, 1000 TL. gibi hizmet, prime esas kazançların az olması veya yüksek olmasına göre değişebilen aylık tutarları olabilir. 5434 sayılı Kanundaki gibi bir eş bir yetim alt sınır aylığının (1180 TL.) olamayacağını tahmin edebiliriz.

Bir eş iki yetim aylığı tahmini olarak 650, 700, 750, 800,900, 1000 TL. gibi hizmet, prime esas kazançların az olması veya yüksek olmasına göre değişebilen aylık tutarları olabilir, 5434 sayılı Kanundaki gibi bir eş iki yetim alt sınır aylığının (1310 TL.) olamayacağını tahmin edebiliriz.

Sonuç Değerlendirmemiz;

5543 sayılı T.C. Emekli Sandığı Kanununda alt sınır aylık sistemi olduğundan emekli ve dul ve yetimlere hesaplaması yapılan aylıklar alt sınır aylık sisteminde yükseltilmektedir. Emekli, Dul ve yetimler avantajlı olmaktadır.

5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununda alt sınır aylık sistemi olmadığından emekli ve dul ve yetimlere hesaplaması yapılan aylıklar alt sınır aylık sistemi olmadığından, hesaplanan TL. üzerinden ödenmektedir. Emekli, Dul ve yetimlerin bu hesaplama sisteminde dezavantajlı olduklarını değerlendirmekteyiz.

BU BAĞLAMDA ALT SINIR AYLIK SİSTEMİ İÇİN GENEL DEĞERLENDİRMEMİZ

5434 sayılı T.C.Emekli Sandığı Kanununda Alt sınır aylığında neden 14 üncü derecenin 2 nci kademesi alınıyor, neden 1 inci derece 4 üncü kademe ve 800, 1100, 1600, 2200, 3000, 3600 vb. ek gösterge rakamları uygulanarak dikkate alınmıyor? 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununda Alt sınır aylığı neden getirilmemiştir?

Değerlendirmemiz; 657 sayılı Devlet Memurları Kanununda Devlet memurları için ek göstergeler genelde 1 ila 4 üncü dereceler arasında belirlenmiştir. Teknik Hizmetler Sınıfı, Sağlık Hizmetleri Sınıfı vb. bazılarında da 1 ila 8 inci dereceler arasında belirlenmiştir. YARDIMCI HİZMETLER SINIFI için ise hiçbir belirleme yapılmamıştır.

Alt sınır aylığını 14 üncü derecenin 2 nci kademesi üzerinden belirlemek, ek göstergesi olmayan, düşük bir intibak olanın maliyetinin az olması düşüncesinden olduğunu tahmin edebiliyoruz. Ve bu belirlemenin alt sınır aylık tutarlarını yüksek olarak belirlememek, söylediğimiz gibi mali külfetten kaçınmak olduğu izlenimini vermektedir. Hükümetin alt sınır aylığının belirlenmesinde çıta yükselterek, düşük derece kademe yerine 1 inci derece 4 üncü kademeyi esas alan ve tahsiline göre ek gösterge uygulanarak (yardımcı hizmetler sınıfı için de ek gösterge belirleyerek) alt sınır aylık sistemini değiştirmesini, alt sınır aylıkların da 5434 sayılı T.C.Emekli Sandığı Kanunu Ek Madde 70 hükmüne benzer bir gruplandırma yaparak değiştirilebileceğini değerlendirmekteyiz.

5434 sayılı T.C.Emekli Sandığı Kanunu Ek Madde 70 hükmü;

- Ek göstergesi 8400 ve daha yüksek olanlarda % 240 ına

- Ek göstergesi 7600 (dahil) - 8400 (hariç) arasında olanlarda % 200 üne

- Ek göstergesi 6400 (dahil) - 7600 (hariç) arasında olanlarda % 180 ine

- Ek göstergesi 4800 (dahil) - 6400 (hariç) arasında olanlarda % 150 sine

- Ek göstergesi 3600 (dahil) - 4800 (hariç) arasında olanlarda % 130 una

- Ek göstergesi 2200 (dahil) - 3600 (hariç) arasında olanlarda % 70 ine

- Diğerlerinde % 40 ına

5510 sayılı Kanuna göre aylık bağlama sistemi, prime esas kazançların farklı olması, aylık tutarlarının çok değişken olmasından, alt sınır aylık sisteminin kanuna konulmamış olduğunu değerlendirmekteyiz. Çok farklı aylık, çok farklı dul ve yetim aylığı ortaya çıkması sebebiyle de alt sınır aylık sisteminin yürüyemeyeceğinin düşünülmüş olacağını da söyleyebiliriz.

Ancak yine de, 5510 sayılı Kanuna göre yetim aylıklarında da alt sınır aylık olmasını sağlayacak bir değişiklik zaruri bir ihtiyaç olarak görünmekte, yapılması durumunda eski yetim yeni yetim ayrımını da ortadan kaldıracak köklü bir değişiklik olacağını belirtebiliriz.

Alt sınır aylık sisteminin değerlendirmesini yaptığımız şekilde değiştirilmesi, 657 sayılı Devlet Memurları Kanununda 1995 yılından yaklaşık 20 yıldır yapılmayan ek gösterge artış değişikliklerinin de yapılmasını zorlayacağını tahmin etmekteyiz.