Mirasçılık sıfatının yitirilmesi nedenlerinden biri de mirastan feragattır.
Miras bırakan bir mirasçısı ile karşılıksız veya bir karşılık sağlanarak mirastan feragat sözleşmesi yapabilir.
Feragat eden mirasçılık sıfatını kaybeder. Bir karşılık sağlanarak mirastan feragat, sözleşmede aksi öngörülmedikçe feragat edenin altsoyu içinde sonuç doğurur. (TMK. md.528)
Mirastan feragat sözleşmesi belli bir kişinin lehine yapılmış olursa, bu kişinin de herhangi bir sebeple mirasçı olamaması halinde, feragat hükümden düşer.
Mirastan feragat sözleşmesi belli bir kişi lehine yapılmamışsa en yakın ortak kökün altsoyu lehine yapılmış sayılır ve bunların herhangi bir sebeple mirasçı olamaması halinde, feragat yine hükümden düşer. (TMK.md.529)
Mirasın açılması anında tereke borçları karşılayamıyorsa ve borçlar mirasçılar tarafından da ödenmiyorsa, feragat eden ve mirasçıları alacaklılara karşı feragat için ölümünden önceki beş yıl içinde miras bırakandan almış oldukları karşılıktan, mirasın açılması anındaki zenginleşmeleri tutarında sorumludurlar. (TMK.md.530)
Mirastan feragat, miras hakkının değil, fakat mirasçılık sıfatının yitirilmesidir. (Bkz.Esat Şener, Miras Hak ve Payları, sh 155)
Mirastan feragatte miras, bırakan saklı pay sahibi mirasçılarından biriyle miras sözleşmesi yapmakta, iki taraflı bu sözleşme ile mirasçı ona karşı doğacak miras hakkından vazgeçmektedir. Bu vazgeçme mirasın tümü hakkında olabileceği gibi belirli bir payı ile ilgili kısmen de olabilir.
Bir karşılık alınarak yapılan feragat sözleşmesinde aksi kararlaştırılmadıkça feragat edenin altsoyu da mirasçılık sıfatını yitirir
MİRASTAN FERAGAT SÖZLEŞMESİNİN ŞEKLİ
Mirastan feragat sözleşmesinin miras sözleşmesi şeklinde yapılması şarttır. Miras sözleşmesinin geçerli olması için resmi vasiyetname şeklinde düzenlenmesi gerekir. Sözleşmenin tarafları, arzularını resmi memura aynı zamanda bildirirler ve düzenlenen sözleşmeyi memurun ve iki tanığın huzurunda imzalarlar. (TMK. md.545)
Mirasçılar karşılıklı olarak da mirastan feragat edebilirler.
Mirastan feragat tek taraflı bir irade beyanı ile vasiyet şeklinde ölüme bağlı tasarrufla da yapılabilir. Bu şekil feragat, bir karşılık alınmaksızın feragat halinde mümkündür.
Miras bırakan yaptığı miras sözleşmesi ile mirasını veya belirli bir malını sözleşme yaptığı kimseye ya da üçüncü bir kimseye bırakma yükümlülüğü altına girebilir.
Miras bırakan mal varlığında eskisi gibi serbestçe tasarruf edebilir. Ancak, miras sözleşmesindeki yükümlülüğü ile bağdaşmayan ölüme bağlı tasarruflarına veya bağışlamalarına itiraz edilebilir. (TMK. md.527)
Yargıtay uygulamalarında da mirastan feragat sözleşmesinin resmi vasiyet şeklinde yapılmadıkça muteber olmayacağı esası benimsenmiş, (Y.2.HD.19.7.1948 Ta.3056-4390 sayılı kararı) daha sonra. 11.2.1959 Tarih E. 1958/16 K.1959/14 sayılı İçtihadı Birleştirme Genel Kurulu Kararıyla da mirastan feragat sözleşmesinin resmi vasiyet şeklinde yapılması gerektiği vurgulanmıştır) Mirastan feragat sözleşmesi de hukuki niteliği itibariyle bir miras sözleşmesidir.
Birbirlerinin mirasçısı olduğu durumlarda iki taraf bir yandan mirastan feragat eden, bir yandan da bunu kabul eden kişi durumunda olabilir.
Miras sözleşmeleri gibi, feragat sözleşmeleri de bir taraflı veya iki taraflı olabilirler. Eğer sözleşmenin iki tarafı da karşılıklı olarak hem müstakbel muris, hem de müstakbel feragat eden durumunda iseler, bu takdirde iki taraflı bir feragat sözleşmesi vardır. İki taraflı feragat sözleşmelerinde her iki taraf karşılıklı olarak miras haklarından vazgeçmektedirler. Bu çoğu kez karı koca arasında yapılmaktadır.
Tek taraflı feragat sözleşmelerinde ise, bir taraf müstakbel miras bırakandır, diğer taraf da müstakbel mirasçı dır. (feragat edendir).
MİRASTAN FERAGAT SÖZLEŞMESİ YAPIMINDA EHLİYET
Miras sözleşmesi yapabilmek için ayırt etme gücüne sahip ve ergin olmak, kısıtlı bulunmamak gerektiğinden. (TMK md.503)
Mirastan feragat sözleşmelerinde de tarafların ayırt etme gücüne sahip ve ergin olmaları, kısıtlı bulunmamaları gerekir.
Eğer vasiyetname ile tek taraflı bir feragat söz konusu olursa;
Vasiyet yapabilmek için ayırt etme gücüne sahip ve 15 yaşını doldurmuş olmak yeterlidir. (TMK.md.502)
Mirastan feragat sözleşmesi yapan kişi veya kişilerin aynı zamanda ayırt etme gücünü haiz olmaları da gerekir. Onun için evlenme ile ergin olan (TMK. Md.11) kişiler de miras sözleşmesi yapabilirler. Çünkü o kişi 18 yaşını doldurmamış olsa bile evlenmekle ergin olmuştur.
Aynı zamanda onbeş yaşını dolduran küçük, kendi isteği ve velisinin rızasıyla ergin kılınabilir. (TMK.md.12). Bunlarda mirastan feragat sözleşmesi yapabilirler.
Yasal Danışman atanan mahdut ehliyetsizler de yalnız başlarına mirastan feragat sözleşmesi yapabilirler. Ayırtım gücünü taşıyan kısıtlılar. (TMK.md.407) mesela mahkumlar vesayet makamının izni ve Denetim makamının muvafakati ile (TMK. md.463/5) vasileri aracılığı ile mirastan feragat sözleşmesi yapabilirler.
MİRASTAN FERAGAT SÖZLEŞMESİNİN FESHİ
Kural olarak mirastan feragat sözleşmesi tek taraflı olarak feshedilemez. Ancak sözleşmenin tarafları anlaşarak feragat sözleşmelerini feshedebilirler.
Miras sözleşmesi tarafların yazılı anlaşmasıyla her zaman ortadan kaldırabilir.
istisna; Miras sözleşmesiyle mirasçı atanan veya kendisine belirli mal bırakılan kişinin, miras bırakana karşı miras sözleşmesinin yapılmasından sonra mirasçılıktan çıkarma (Mirastan ıskat) sebebi oluşturan davranışta bulunduğu ortaya çıkarsa; Miras bırakan, miras sözleşmesini tek taraflı olarak da ortadan kaldırabilir.
Tek taraflı ortadan kaldırma, vasiyetnameler için kanunda öngörülen şekillerden biriyle yapılır. (TMK. md.546)
Mirastan feragat sözleşmesi resmi şekilde yapıldığı halde, mirastan feragat sözleşmesinin feshi, sözleşmenin tarafları arasında yapılacak adi yazılı sözleşme İle de mümkündür. Miras sözleşmesi, tarafların yazılı anlaşmasıyla her zaman ortadan kaldırılabilir. (TMK. md.546/1)
Mirastan feragat sözleşmelerinde yapılacak Değişikliklerin de mutlaka resmi vasiyet şekilde yapılması gerekir. Aksi takdirde adi yazılı anlaşma ile yapılan değişiklikler hukuki sonuç doğurmaz.
MİRASTAN FERAGAT SÖZLEŞMESİNİN ÇEŞİTLERİ
Mirastan feragat sözleşmeleri bir karşılık alınarak yapılabileceği gibi, bir karşılık alınmadan da yapılabilir. Mirasçı miras bırakanın sağlığında ihtiyaç içinde ise iş kurma, evlenme vb. gibi amaçlarla miras bırakanla bedelli mirastan feragat sözleşmesi yapmak isteyebileceği gibi, miras bırakanın sağlığında ekonomik yönden güçlü olan mirasçı, güçsüz, olan mirasçı veya mirasçılar lehine bir karşılık almaksızın da mirastan feragat edebilir.
Mirastan bir karşılık ve bir karşılık almadan feragatin hukuki sonuçları ve etkileri farklı olduğundan ayrı ayrı incelenecektir.
A) MİRASTAN BİR KARŞILIK ALARAK FERAGAT (İVAZLI)
Bir karşılık alınarak mirastan feragat sözleşmesinde mirasçı mirasına karşılık bir bedel almaktadır. Miras bırakan, saklı pay sahibi mirasçısıyla ölümünden sonra hüküm ifade etmek üzere mirastan feragat sözleşmesi yaparken miras hakkı karşılığı olarak feragat edene bir karşılık vermekte, mirasçı da bu bedel karşılığı saklı payından veya miras payının bir kısmından veya miras payının tamamından vazgeçmektedir.
Bir karşılık alınarak yapılan feragat sözleşmelerinde karşılık, sözleşmenin imzalanması sırasında sağlar arası bir işlemle verilmekte veya verilmesi taahhüt olunmakta, buna karşın sözleşme miras bırakanın diğer mirasçıları yönünden miras bırakanın ölümünden sonra hukuki sonuç doğurmaktadır.
Karşılık olarak verilen şey para olabileceği gibi mal veya başka bir şeyde olabilir.
B) MİRASTAN BİR KARŞILIK ALMAKSIZIN FERAGAT (İVAZSIZ)
Mirastan bir karşılık almaksızın feragatte, miras bırakan mirastan feragat eden mirasçı ile karşılıksız olarak sözleşme yapmakta, mirasçı karşılıksız olarak miras bırakanın belli bir mirasçısı veya mirasçıları veya tüm mirasçıları lehine mirastan feragat etmektedir.
MİRASTAN FERAGAT SÖZLEŞMESİNİN TARAFLARI
Gerek bir karşılık alınarak gerekse bir karşılık alınmaksızın feragat sözleşmesinin tarafları önce de açıkladığımız gibi mutlaka ve mutlaka miras bırakan ve miras bırakanın saklı paylı mirasçılarıdır.
Saklı pay sahibi dışındaki mirasçılarla mirastan feragat sözleşmesi yapılmasına gerek yoktur. Çünkü miras bırakan sağlığında veya ölüme bağlı tasarruf ile saklı paylar dışında tasarruf nisabı üzerinde dilediği gibi tasarruf hakkına sahiptir. (TMK.md.505)
Mirastan Feragat sözleşmesi, bir mirasçının mirastan feragatini temin etmek, miras bırakan tarafından ölüme bağlı bir tasarruftur. Mirastan feragat sözleşmesi kural olarak saklı paylı mirasçıyı mirastan uzaklaştırmak için başvurulan bir yoldur. Saklı paylı olmayan mirasçı ile veya vasiyet alacaklısı ya da atanan mirasçı ile de feragat sözleşmesi yapılmasına engel yoktur.
MİRASTAN FERAGAT SÖZLEŞMESİNİN HÜKÜMLERİ
Mirastan feragat sözleşmesi yapıldıktan sonra sözleşmenin tarafı olan saklı paylı mirasçı, ilerde miras bırakanın ölümünde doğacak miras hakkını kaybeder. Tereke üzerinde herhangi bir haktalepedemeyeceği gibi onun borçlarından da sorumlu olmaz. Bu kuralın tek istisnası TMK'nun 530.uncu maddesi olup, ilerde incelenecektir.
Feragat edenin burada kaybettiği mirasçılık hakkı değil, mirasçılığın iktisabına ilişkin beklenen hakkıdır. (Bak. Prof. Dr. Zahit İmre, Türk Miras H.sf.304) Tekrar edelim mirastan feragat mirasın tamamından olabileceği gibi, bir kısmından veya saklı paydan veya saklı payın belirli bir kısmından da olabilir.
Feragat sözleşmesi hükümsüzlük, iptal nedenleri ve TMK'nun 529/1. maddesi gereği geçersiz hale düşerse, mirasçılık sıfatı tekrar döneceğinden murisin borçlarından da yeniden sorumluluk söz konusu olur.
MİRASTAN FERAGATİN ALTSOYA ETKİSİ
Altsoy yönünden feragatin etkisi, feragatin bedelli olup olmamasına göre farklı hukuki sonuçlar meydana getirir.
a) Bir karşılık alınarak yapılan feragatte;
Mirastan bedelli feragatte, mirastan feragat edenin altsoyu kural olarak terekeden herhangi bir hak talep edemez. Ancak sözleşmede aksine bir hüküm varsa miras bırakan ile mirasçı feragat sözleşmesi sırasında veya daha sonra yaptığı resmi vasiyet şeklindeki sözleşme ile feragat edenin altsoyunun bundan etkilenmemesini kararlaştırabilirler.
b) Bir karşılık alınmaksızın feragatte;
Mirastan feragatin bir karşılık alınmaksızın yapılmış olması halinde ise, kural olarak feragat edenin altsoyu bu sözleşmeden etkilenmez. Feragat edenin altsoyu feragat eden yerine geçecek, onun miras hakkını iktisap edecektir.
Ancak miras bırakan ve mirastan feragat eden yine feragat sözleşmesinde veya sonradan yapacakları usulüne uygun yine ölüme bağlı yeni bir ek sözleşme ile ivazsız feragatin altsoyu da kapsayacağını, altsoyun da mirasçı olmayacağını kararlaştırabilirler.
FERAGATTEN YARARLANACAK KİŞİLER
Mirastan feragat kişi belirtilmeden yapılabileceği gibi, feragatten yararlanacak kişiler sözleşmede belirtilebilir. Burada incelenmesi gereken bir olasılık da mirastan feragat edenin altsoyunun bulunup bulunmamasıdır.
a) Feragatin belli kişi yararına yapılmaması;
Eğer feragat, lehine yapılan kişi bir karşılık alınmadan yapılmış ise, feragat edenin miras payı kendi altsoyuna geçer.
Eğer feragat bir karşılık alınarak yapılmış ise veya feragat edenin altsoyu yoksa miras bırakan feragat edenin payı üzerinde tasarrufta bulunmuş, vasiyet etmişse, vasiyetname gereğince işlem yapılır.
Mirastan feragat sözleşmesi belli bir kişi lehine yapılmamış ise, en yakın ortak kökün alt soyu lehine yapılmış sayılır ve bunların herhangi bir sebeple mirasçı olamaması halinde,feragat yine hükümden düşer. (TMK md.529/2)
Örneğin:
Feragat edenin altsoyu bulunmamaktadır. Bu durumda en yakın mirasçısı babası ve anasıdır. Bunlardan hangisinin mirasından feragat etmişse onun altsoyu mirasçı olur. Babanın mirasından feragat etmişse babanın çocukları ve onların feri'leri mirasçı olur. Ananın mirasından feragat etmişse ananın çocukları ve onların fer'leri, kısaca kardeşleri onlar da yoksa kardeş çocukları mirasçı olur.
Eğer bu mirasından feragat edilen miras bırakanların ve mirastan feragat edenin de altsoyu yok ise, mirastan feragat hukuki sonuç doğurmayacak, miras payı yine mirastan feragat edene ait olacaktır.
b)Mirastan feragatin belli kişi veya kişiler yararına yapılması:
Mirastan feragat sözleşmesinde, açık olarak bir veya birkaç kişi mirasçı olarak gösterilmişse, miras bırakanın ölümünde mirastan feragat edenin payı bu şahıs veya şahıslara ait olur.
Ancak yararına mirastan feragat edilen şahıs tek ise, bu şahsın mirasçılık sıfatını, mirastan çıkarılma ret veya yoksunluk yolu ile yitirilmesi veya miras bırakandan önce ölümü halinde feragat hükümsüz hale gelir. Feragat eden mirasçının miras payı yine kendisine döner
Mirastan feragat sözleşmesinden yararlanan şahıslar birden fazla gösterilmişse, bunlardan sadece biri mirasçılık sıfatını kaybederse ölenin payı miras sözleşmesinde bu konuda bir açıklık varsa ona göre işlem yapılır, yok sözleşmede açıklık yok ise onun payı feragat edene değil, feragatten yararlanacağı gösterilen diğer kişilere ait olur.
TMK.un 529/1. fıkrasının uygulanabilmesi için feragatin lehine yapılmış olduğu şahsın sarih ve açık olarak feragat sözleşmesinde gösterilmesi şarttır. Bu şahsın feragat sözleşmesinde değil, fakat vasiyetçinin sonradan tanzim ettiği vasiyetnamede mirasçı atanması halinde TMK.529.oncu madde hükmü uygulanmaz, böyle bir halde vasiyetnameler ve mirasçı atanması hakkındaki kurallar uygulanır.
Buna karşılık, müteveffanın feragat eden aynı mirasçı ile sonradan akdettiği ikinci bir feragat sözleşmesinde atanmış mirasçıların tayin edilmiş bulunması halinde bu madde uygulanmak gerekir.
c) Mirastan Feragat Sözleşmesinin benzeri hukuki muamelelerden farkları:
Mirastan feragat sözleşmesi gerek yapılış şekli ve gerekse yapılış zamanı yönünden mirası ret işleminden farklıdır.
Mirası ret miras bırakan hayatta değilken yapılır. Buna karşı mirastan feragat sözleşmesi miras sözleşmesi şeklinde resmi memur önünde yapılır. İki taraflıdır. Mirası ret ise tek taraflı bir hukuki işlemdir. Miras bırakanın ölümünden sonra hakiki redde üç ay içinde Sulh Mahkemesine yazılı veya sözlü beyanla yapılır. Miras bırakanın vefatı anında terekenin borca batık olduğu şayi veya sabit olursa miras kendiliğinden reddedilmiş olur. (TMK. md.605)
Mirastan feragat sözleşmesinin miras hisseleri hakkında mirasçıların birbirleriyle yaptıkları sözleşmelerden de farkları vardır.
Mirastan feragat sözleşmesi miras bırakanla mirasçısı arasında yapılır. Mirasçıların kendi aralarında yaptıkları miras hissesine ilişkin sözleşme ise miras hakkında vazgeçme hükmünü içerse dahi mirastan feragat sözleşmesi değildir. (TMK. md.677)
Yine miras bırakanın sağlığında mirasçılardan birinin diğer mirasçılar veya üçüncü bir şahıs ile o kimsenin mirası hakkında onun iştirakiyle yaptığı TMK'nun 678. maddesine uygun sözleşmede mirastan feragat sözleşmesinden sonuçları itibariyle farklıdır.
MİRASTAN BİR KARŞILIK ALINARAK YAPILAN FERAGAT TENKİS İLİŞKİSİ
Miras bırakanın mirastan feragat edene verdiği karşılık saklı pay sahibi mirasçıların saklı paylarına tecavüz ediyorsa, TMK'nun 565/2. ve 573. maddesi uyarınca saklı paylarına el atılan mirasçılar tenkis davası açabilirler.
Tenkis davası sabit oldukta, mirastan feragat etmiş olan mirasçının TMK'nun 574. maddesine uygun seçimlik hakka sahiptir. Feragat eden davalı mirasçı dilerse tenkisi gereken miktarı saklı pay sahibi mirasçıya verir, dilerse mirastan feragat sırasında miras bırakandan aldığı karşılığı tamamıyla iade ederek, hiç mirastan feragat etmemiş gibi mirasın paylaşımına katılır.
MİRASTAN BİR KARŞILIK ALINARAK YAPILAN FERAGATTE MİRAS BIRAKANIN ALACAKLILARININ TALEP HAKKI
Mirastan feragat eden mirasçı mirası bir karşılık alarak bırakmış ise, miras bırakanın ölümünde mirasçı olamayacağından terekenin borçlarından da mirasçı sıfatının yitirilmesi nedeniyle sorumlu değildir.
Bu durumda, miras açıldığında tereke mevcudu borçlarını karşılayamıyor ise yani miras bırakan acz içinde ise, mirastan feragat etmeyen diğer mirasçıları da borçları ödemiyorlar veya mirasçılık sıfatını yitirmişlerse, mirastan bir karşılık alarak feragat eden mirasçı ve onun mirasçıları feragat sözleşmesi gereğince miras bırakandan, vefatından evvelki son beş yıl içinde almış oldukları karşılıktan mirasın açılması anındaki zenginleşmeleri, tutarında miras bırakanın alacaklarına karşı sorumlu olur (TMK.md.530)
Görüldüğü gibi bu durumda mirastan bir karşılık alarak feragat eden mirasçı TMK'nun 530 ncu maddesindeki koşulların oluşması halinde aldığı karşılıkla değil, sadece miras bırakanın ölümünden önceki son beş yıl içinde aldıkları karşılıktan mirasın açılması anındaki zenginleşmeleri tutarında miras bırakanın alacaklılarına karşı sorumlu olacak, miras bırakanın ölümünden önceki beş yıldan daha önce alınan karşılıklar yönünden hiçbir iade sorumluluğu olmayacak, bu karşılıklar feragat eden mirasçıya kalacaktır.
FERAGAT SÖZLEŞMESİNİN FESHİ VE HÜKÜMSÜZLÜĞÜ
A) MİRASTAN FERAGAT SÖZLEŞMESİNİN FESHİ
Miras bırakan ve feragat eden mirasçı kural olarak önce de açıkladığımız gibi alelade yapacakları yazılı bir sözleşme ile (TMK. md.546) mirastan feragat sözleşmesini feshedebilirler. Feshin resmi sözleşme ile yapılması koşul değildir. Adi sözleşme ile yapılan fesih geçerlidir.
İstisnai olarak da, mirastan feragat sözleşmesinde taraflara tek taraflı olarak sözleşmenin feshi yetkisi tanınmış ise veya rücu hakkı sözleşmede saklı tutul-muşsa, sözleşmenin tek taraflı feshi veya sözleşmeden rücu olanaklıdır. Miras sözleşmesiyle mirasçı atanan veya kendisine belirli mal bırakılan kişinin, miras bırakana karşı miras sözleşmesinin yapılmasından sonra mirasçılıktan çıkarma sebebi oluşturan davranışta bulunduğu ortaya çıkarsa miras bırakan, miras sözleşmesini tek taraflı olarak ortadan kaldırabilir. Tek taraflı ortadan kaldırma, vasiyetnameler için kanunda öngörülen şekillerden biriyle yapılır. (TMK. md.546/2-son)
Karşılık alınarak yapılan feragatlerde feragat eden mirasçı vasiyetçiye karşı kendisinin mirastan çıkarılmasını gerektiren bir fiil ika etmişse, miras bırakan sözleşmeyi feshederken taahhüt ettiği karşılığı vermekten imtina edebilir. Buna karşılık alınmaksızın yapılan feragatlerde vasiyetçinin bu sebeple bir fesih yapmasına ihtiyaç ve lüzum yoktur.
Yine karşılık verilmesi için anlaşılan tasarruflarda bir taraf taahhüt ettiği borcu yerine getirmezse diğer taraf sözleşmeyi feshedebilir. Ancak fesih hakkını kullanantaraf bakımından durum miras sözleşmelerinden farklıdır.
Bedelli feragat sözleşmelerinde saklı paylı mirasçı aldığı veya alacağı bir bedel veya karşılık karşılığında miras hakkından tamamıyla veya kısmen vazgeçmektedir. Burada sağlar arası bir borç altına giren vasiyetçidir ve vazgeçmesine karşılık mirasçısına belirli bir karşılık verecektir. Bu borç ifa edilmezse feragat eden mirasçı feragat sözleşmesini TMK'nun 547. maddesi vasıtasıyla B.Y.nın 106 vd. hükümleri gereğince feshedebilir.
Yine irade sakatlığı sebeplerinden birinin varlığı halinde veya B.Y.nın 21.maddesi koşulları oluştuğunda feragat sözleşmesinin feshi istenebilir.
B) FERAGAT SÖZLEŞMESİNİN HÜKÜMSÜZLÜĞÜ
Saklı pay sahibi mirasçılardan biri veya bir kaçı ile miras bırakanın yapmış olduğu mirastan feragat sözleşmesinin aşağıdaki hallerde iptali de istenebilir.
a) Ehliyetsizlik, şekil noksanı, kanuna, ahlak ve adaba aykırılık sebeplerinden birinin varlığı halinde feragat sözleşmesi hükümsüzdür.
b) Evlenmenin iptali veya boşanma halinde vasiyetçi eski eşi ile akdetmiş olduğu feragat sözleşmesinin hükümsüzlüğüne dayanak taahhüt ettiği karşılıkları ödemekten kaçınabilir (Boşanma halinde esasen mirasçılık ilişkisi ortadan kalkacaktır.)
c) Muvazaalı feragat sözleşmeleri de hükümsüzdür.
d) Feragat eden mirasçının miras bırakandan önce ölmesi halinde durum miras sözleşmesinden farklıdır. Karşılıksız feragatte feragatin feragat edenin altsoyuna etkisi yoktur.
e) TMK'nun 573 ve 574.maddesi gereğince tenkis ve geri verme koşullarının oluşması ve feragat edenin karşılığı iadesi halinde de feragat sözleşmesi hükümsüz kalacaktır. (Bak. Prof. Dr. Zahit İmre, Türk Miras H.sf. 310-312)
MİRASTAN FERAGATTE GÖZ-ÖNÜNDE TUTULACAK HUSUSLAR
a)Mirastan feragat sözleşmesi resmi vasiyet şeklinde yapılmalıdır. Mirastan feragat sözleşmeleri ekseriye iki taraf lı sözleşmelerdir. Bu nedenle mutlaka ve mutlaka miras sözleşmesi şeklinde resmi memur önünde yapılmalıdır (Y.2.HD.29.1.1999 gün 12695-3-04 S.K.)
İşlem düzenleme şeklinde yapılacaktır. Noter K.mad.89 NK.mad.84- Hukuki işlemlerin noter tarafından düzenlenmesi bir tutanak şeklinde yapılır.
Bu tutanağın:
1. Noterin adı ve soyadı ile noterliğin ismini,
2. İşlemin yapıldığı yer ve tarihi (rakam ve yazı ile)
3. İlgilinin ve varsa tercüman, tanık ve bilirkişinin kimlik ve adresleri ile ayrıca ilgilinin vergi kimlik numarasanı,
4. İlgilinin hakikik arzusu hakkındaki beyanını,
5. İşleme katılanların imzalarını ve noterin imza ve mühürünü,
Taşıması gereklidir.
Resmi Vasiyet düzenleme şekli,
TMK.mad.532: Resmi vasiyetname, iki tanığın katılmasıyla resmi memur tarafından düzenlenir
Resmi memur, sulh hakimi, noter veya kanunla kendisine bu yetki verilmiş diğer bir görevli olabilir.
TMK.mad.533: Mirasbırakan arzularını resmi memura bildirir. Bunun üzerine memur, vasiyetnameyi yazar veya yazdırır ve okuması için mirasbırakana verir.
Vasiyetname, mirasbırakan tarafından okunup imzalanır.
Memur vasiyetnameyi tarih koyarak imzalar.
TMK.mad.534: Vasiyetnameye tarih ve imza konulduktan hemen sonramirasbırakan, vasiyetnameyi okuduğunu, bunun son arzularını içerdiğini memurun huzurunda iki tanığa beyan eder.
Tanıklar, bu beyanın kendi önlerinde yapıldığını ve mirasbırakanı tasarrufa ehil gördüklerini vasiyetnameye yazarak veya yazdırarak altını imzalarlar. (Noterler Birliği işlem Formülleri Kitabındaki Örneklere Göre Tanzim Edilir.)
Adi yazılı şekilde yapılan miras feragat sözleşmeleri geçersizdir. (Y.iç B.K.11.2.1959 gün E.1958/16 K.1959/14 S.K.)
Buna göre mirastan feragat sözleşmesi miras bırakanla saklı paylı mirasçılardan biri veya bir kaçı arasında Noter huzurunda resmi memur önünde yapılacak, iki taraf aynı zamanda arzularını ona bildirecek yine düzenlettikleri sözleşmeyi iki tanık önünde imza edeceklerdir.
b) Mirastan feragat sözleşmesi bedelli yapılabileceği gibi bedelsizde yapılabilir.
Mirastan feragat sözleşmesi bedelli (ivazlı) olarak yapıldığı takdirde aksine hüküm olmadıkça feragat eden kimsenin altsoylarını da etkileyecektir. Bu durumda miras payının tümünün bedelli olarak devri halinde dereden mirasçının altsoyları da mirasçılık sıfatını kaybedecektir. (Y.2.HD.26.11.1993 gün 10646-11333 S.K.)
Mirastan feragat eden kimse mirasçılıkla ilgili tüm haklarından feragat halinde mirasçılık sıfatını kaybedecektir.
Ancak mirastan feragat mirasın tümü hakkında olabileceği gibi belirli bir payı ile de ilgili olabileceğinden, mirasın belirli bir payından feragat halinde mirasçılık sıfatı yine devam edecektir.
e) Miras payından bir karşılık almadan yapılan feragatte ise feragat şahsi olduğundan altsoya etki yapmaz. Miras,mirastan feragat eden miras bırakandan önce ölmüş gibi miras hakkı altsoylarına geçer. (Y.2.HD.15.12.1995 gün 12388- 13788 S.K.9)
Yine mirastan feragat sözleşmesi bedelli olsa bile sözleşmede altsoyun mirasçı olacağı kararlaştırılmış ise altsoy yine mirasçı olacaktır.
f) Mirastan feragat sözleşmesinde mirasçı diğer bir mirasçı lehine mirastan feragat etmiş ve fakat lehine feragat edilen mirasçı daha sonra mirasçılık sıfatını herhangi bir nedenle yitirmiş ise mirastan feragat sözleşmesi hukuki hükmünü yitirecek miras yeniden mirastan feragat eden kimseye dönecektir.
g) Mirastan feragat sözleşmesi yapan kimselerin ayırtım gücü taşıması ve ergin olmaları, kısıtlı olmamaları ön koşuldur.
Ancak bir kimse vasiyetname ile tek taraflı miras hakkından feragat etmiş ise ayırtım gücünü taşıması ve on beş yaşını bitirmiş olması vasiyetnamenin geçerliliği için yeterli olacaktır.
Mahkemece ergin kılınma yolu ile veya evlenme ile ergin olanlar da mirastan feragat sözleşmesi yapabileceklerdir.
Ayırtım gücünü taşıyan kısıtlılar ise vasileri aracılığı ile ve vesayet makamının izni, Denetim makamının onamı ile mirastan feragat sözleşmesi yapabileceklerdir.
Mirastan feragat mukavelesi iki taraflı sözleşmelerden olduğundan bu sözleşmelerin tek taratlı irade beyanı ile feshi mümkün değildir.
ı) Mirastan feragat sözleşmelerinin resmi memur önünde, miras sözleşmesi şeklinde yapılması zorunlu olduğu halde, sözleşmenin feshi sözleşmelerinin adi yazılı şekilde yapılması yeterlidir.
i) Mirastan bedelli feragat eden kimse ve mirasçıları; miras açıldığı zaman tereke borca batık ise ve mirasçılar da borçları ödememiş iseler miras bırakanın ölümünden önceki son beş yıl içinde almış oldukları karşılıktan mirasın açılması anındaki zenginleşmeler tutarında miras bırakanın alacaklılarına karşı sorumlu olacaklardır. Ancak miras bırakanın ölümünden önceki beş yıldan daha önce alınan karşılıklar yönünden sorumluluk söz konusu olmayacaktır.
j) Diğer taraftan miras bırakanın feragat eden kişiye verdiği bedel veya bedeller diğer saklı pay sahibi mirasçıların saklı paylarına tecavüz ediyorsa, saklı payına el atılan bu mirasçılar feragat eden mirasçı aleyhine tenkis davası açabileceklerdir.
k) Mirastan feragat sözleşmesi ehliyetsizlik, şekil noksanı, yasaya, ahlaka, adaba aykırılık sebeplerinden biri ile geçersiz ise ilgililer bu konuda iptal davası da açabileceklerdir.
I) Miras bırakan ile miras sözleşmesi yapan anne baba sağ iseler onların altsoyu henüz mirasçı olmadıklarından feragatten yararlanamazlar. (Y.2.HD.10.12.1993 gün 11-268-12085 S.K.)
MİRASTAN FERAGAT İLE İLGİLİ İÇTİHATLAR
T.C.
YARGITAY
İÇTİHADI BİRLEŞTİRME GENEL KURULU
E.1958/16
K.1959/14
T. 11.2.1959
-MİRASTAN FERAGAT SÖZLEŞMESİ (Miras Mukavelesi Niteliği ve Resmi Vasiyet Şeklinde Yapılması)
-ŞEKİL KOŞUL (Mirastan Feragat Sözleşmesinin Resmi Vasiyet Şeklinde Yapılması Mecburiyeti)
-RESMİ VASİYET ŞEKLİNDE YAPILMASI MECBURİYETİ (Mirastan Feragat Sözleşmesinin) 743/m. 474, 475
ÖZET: Mirastan feragat sözleşmesinin bütün miras sözleşmeleri gibi, resmi vasiyet şeklinde yapılması gerekir.
DAVA: Dördüncü Hukuk Dairesinin 1853/997 sayılı ve 19/6/1934 günlü kararında mirastan feragat mukavelesinin bir şekle tabi tutulmuş olmadığı esası benimsenmiş bulunduğu halde, ikinci Hukuk Dairesinin 3056/4390 sayılı ve 19/7/1984 günlü kararında mirastan feragat mukavelesinin resmi vasiyet şeklinde birbirini tutmazlığın içtihadın birleştirilmesi yoluyla giderilmesi istenilmiş olmakla içtihadı Birleştirme Hukuk Kısmı Heyetinde kararlar arasında birbirini tutmazlık bulunduğuna karar verildikten sonra mesele incelendi, gereği konuşuldu:
KARAR: Medeni Kanunun mirasa ait olan kitabının 3. Faslının başlığı (ölüme bağlı tasarrufun muhtelif suretleri) dir; gerçekten bu fasıldaki maddelerde vasiyetin ve miras mukavelesinin konularının neler olabileceği bildirilmiştir. Bunlardan 474. Maddede miras mukavelesinin konusunun mirasçı nasbi veya belli bir malın bir kimseye bırakılması olabileceğinin, 475. Maddede ise miras mukavelesinin konusunun mirastan feragat olabileceğinin bildirildiği görülür. Demek ki, konumuza göre mirastan feragat mukavelesi, miras mukavelesinin bir nevinden ibarettir. Bu itibarla mirastan feragat mukavelesinin (bütün miras mukaveleri gibi) Medeni Kanunun 492. Maddesi hükmünce resmi vasiyet şiklende yapılması gerektir.
isviçre Hukukçularından Escher'in Medeni Kanuna ait almanca şerhinde (Alman Medeni Kanunundaki durumun aksine olarak) mirastan feragat mukavelesinin, miras mukavelesinin bir nevinden ibaret olduğunu yazmış bulunması da (Vorb. Art 494, N.2) bu görüşün doğruluğunu belirtmektedir. Netice: Mirastan feragat mukavelesinin bütün miras mukaveleleri gibi resmi vasiyet şeklinde yapılmasının gerektiğine, 11.02.1959 da ittifakla karar verildi.
"Mirastan feragat nedeniyle miras payının iptali ile ilgili görev Asliye Hukuk Mahkemesine aittir."
"Türk Medeni Kanununun 545 ncü maddesi koşullarının oluşup oluşmadığı araştırılmadan eksik inceleme ile hüküm kurulması doğru değildir."
"Sağ kalan eşin mirastan karşılıksız feragati halinde miras bırakandan olmayan çocukları mirastan yararlanamaz."
"Mirastan çıkarılma ile ilgili iptal davasının davalı alt soyuna da yöneltilmesi gerekir."
"Mirastan feragat, mirasçılık belgesi verilmesine engel değildir."
"Mirastan feragat sözleşmesi bulunması mirasçılık belgesi istenmesine engel değildir."
"Bedelli (İvazlı) olarak mirastan feragat eden mirasçının alt soyu da mirastan pay alamaz."
"Mirastan feragat, mirası ret, mirastan ıskat edilen mirasçıda mirasçılık belgesi isteyebilir. Bu nedenle mirastan feragat, mirası ret, mirastan ıskatın hukuki sonuçlarının terekenin bölüştürülmesi sırasında gözetileceğine işaret edilerek mirasçılık belgesi verilmelidir."
"Mirastan feragat sözleşmesinde aksine hüküm olmadıkça tek taraflı dönülemez."
"TMK'nun 528.529.545 ve 530.madde-lerine uygun düzenlenmeyen mirastan feragat sözleşmesi geçersizdir."
"Mirastan feragat edenin mirasla ilgisi tamamen kesilmez, Mirastan feragat eden de mirasçılık belgesi isteyebilir. Ancak ilamda bu veya benzeri hallere işaret olunmalıdır."
"Mirastan feragat sözleşmesinin resmi vasiyet şeklinde yapılması gerekir."
"Mirastan feragat ivazsız ise miras, feragat edenin füruları varsa onlara kalır."
"Miras bırakanla mirastan feragat mukavelesi yapan anne ve baba sağ olduğundan, feragat edenin fü ruu henüz mirasçı olmadığından feragatten yararlanamaz."
"Mirastan feragat mukavelesi ivazlı olduğu takdirde feragat edenin füruu da aksi kararlaştırılmamışsa mirasçı olamaz."
"Mirastan ıskat, mahrumiyet, ret ve feragat veraset belgesi istemeye engel değildir."
"mirastan feragat sözleşmesinde feragat eden mirasçının iradeyi sakatlayan nedenlerle sözleşmenin iptalini istemesi mümkün olup, bu konuda deliller toplanmalı sonucuna göre karar verilmelidir."
SÖZLEŞMENİN NÜFUS İDARESİNE BİLDİRİLMESİ
Mirastan feragat sözleşmesini düzenleyen noter, miras bırakanın kayıtlı olduğu nüfus idaresine, miras bırakanın, nüfus kütüğüne kayıtlı ve şerhi edilmek üzere, mirastan feragat sözleşmesinin varlığını tarih ve yevmiye nosu ile birlikte bildirir, işbu bildirim yazısına, mirastan feragat sözleşmesinin örneği eklenmez, sadece miras bırakanın ve feragat edenin ikamet adresleri, kimlik ve nüfus kayıt bilgileri, feragatin ivazlı mı ivazsız mı yapıldığı ve varsa feragatin kimin lehine yapıldığı hususları yazılmalıdır. Feragat ivazlı ise, nüfus idaresine
yazılan yazıda sadece feragatin ivazlı olduğu yazılmalı, ivazın ne olduğu ve ne miktarda olduğu yazılmamalıdır. Zira ivazın ne olduğu ve ne tutarda olduğu sözleşmenin kayıt ve şerhi için gerekli değildir. Feragat iki taraflı bir feragat ise, her bir taraf miras bırakan ve feragat eden durumda olduklarından bildirimin her birinin nüfus idarelerine ayrı ayrı yapılması gerekir.
Bu bildirim niçin yapılmaktadır ve niçin sadece miras bırakanın nüfus kütüğüne işlenmek üzere miras bırakanın kayıtlı olduğu nüfus idaresine bildirilmektedir. Miras bırakan vefat ettiğinde onun veraset ilamını verecek olan Sulh Hukuk Hakimi veraset ilamını verebilmek için miras bırakanın vukuatlı nüfus kayıtlarını getirtecek olup, gelen bu nüfus kayıtlarında miras bırakanın mirastan feragat sözleşmesi yaptığını görecektir. Mirastan belgesini veren hakim gerek görürse noterden yapılan mirastan feragat sözleşmesinin aslını veya tasdikli örneğini isteyebilecek ve inceleyerek ve feragat edenin feragatini dikkate alarak ve mirastan feragat ile ilgili kanun hükümlerini (M.K. md. 529) uygulayarak mirasçılık belgesi düzenleyecek ve kararını verecektir.
Nüfus idaresine bildirim tebligat alarak yapılmalıdır. Tek taraflı yapılan mirastan feragat sözleşmesinin nüfus idaresine bildirimine dair yazı örneği aşağıya çıkarılmıştır.
.............. adresinde mukim, T.C.kimlik nolu ve ili ilçesi, mahellesi/köyü cilt no aile sıra no sıra noda nüfusa kayıtlı bulunan ve oğlu/kızı, doğumlu (MİRAS BIRAKAN) 21 adresinde mukim, T.C.kimlik nolu ve ili ilçesi mahellesi/ köyü, cilt no aile sıra no sıra noda nüfusa kayıtlı bulunan ve oğlu/kızı doğumlu (MİRASTAN FERGAT EDEN) Aralarında Noterliğimizin tarih ve Yevmiye numaralı işlemi ile BEDELLİ / BEDELSİZ ( Lehine) olarak Mirastan Feragat Sözleşmesi yapmışlardır.
İşbu mirastan feragat sözleşmesinin FERAGATİ KABUL EDEN (MİRAS BIRAKAN) isimli kişinin yukarıda yazılı nüfus kütüğüne kayıt ve şerh edilmesini, kayıt ve şerh edildiğinin noterliğimize bildirilmesini rica ederim. .../.../
NOTERİ .........:
Özü: Mirastan feragat sözleşmesi hk.
GENELGE 2
Miras bırakan ile mirasçılar arasında yapılan ve 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu' nun 528. maddesinde yer alan mirastan feragat sözleşmelerinde, mirasçının miras bırakandan intikal edecek olan belirli bir maldaki miras hak ve payından feragatinin mümkün olup olmadığı hususundaki duraksamalar nedeniyle konu hakkında görüşleri sorulan Adalet Bakanlığı Hukuk işleri Genel Müdürlüğü'nden alınan ve Yönetim Kurulu'nun 23.01.2004 günlü toplantısında görüşülen 31.07.2003 tarih ve 014776 sayılı yazıda;
...Bilindiği üzere;
4721 sayılı Türk Medeni Kanunu'nun 528 ve 529 uncu maddeleri... Mirastan feragat sözleşmesi... ni düzenlemiştir.
528. maddesinde, ...Miras bırakan, bir mirasçı ile karşılıksız veya bir karşılık sağlanarak mirastan feragat sözleşmesi yapabilir.
Feragat eden, mirasçılık sıfatını kaybeder.
Bir karşılık sağlanarak mirastan feragat, sözleşmede aksi öngörülmedikçe feragat edenin altsoyu için de sonuç doğurur....
529. maddesinde, ...Mirastan feragat sözleşmesi belli bir kişi lehine yapılmış olup bu kişinin herhangi bir sebeple mirasçı olmaması hâlinde, feragat hükümden düşer.
Mirastan feragat sözleşmesi belli bir kişi lehine yapılmamışsa, en yakın ortak kökün altsoyu lehine yapılmış sayılır ve bunların herhangi bir sebeple mirasçı olamaması hâlinde, feragat yine hükümden düşer.... Düzenlemesi mevcuttur.
Ayrıca 545. maddesinde miras sözleşmesinin geçerli olması için resmi vasiyet şeklinde yapılması gerektiği, 532. maddesinde de resmi vasiyetnamenin iki tanık huzurunda sulh hakimi, noter veya kanunla kendilerine bu yetki verilmiş diğer bir görevli tarafından düzenleneceği ifade edilmiştir.
Yasal düzenleme değerlendirildiğinde; mirastan feragat sözleşmesinin, murisle mirasçıları arasında akdedilen ve bu mirasçının müstakbel ve muhtemel miras hakkından tamamen veya kısmen feragat etmesi sonucunu doğuran bir sözleşme olduğu, mirastan feragat sözleşmesinin mirasçının miras hakkının tamamını ve bir kısmını ihtiva edebileceği, mirastan kısmen feragat eden mirasçının mirasçılığının zayi olmayacağı düşünülmektedir....
Denilmektedir.
Bilginizi ve gereğinin buna göre yapılmasını rica ederim.
ANKARA 28.2.1991
Özü : Mirastan feragat sözleşmeleri
GENELGE 14
1512 sayılı Noterlik Kanununun 69 ncu maddesinde bulunan, < <... vasiyetnameleri, gerek noterler tarafından düzenlenen sair ölüme bağlı tasarrufları yapanların ölümü halinde bilgi verilmesi için, durumu bunların kayıtlı oldukları nüfus dairelerine bildirirler.> > hükmüne rağmen nüfus dairelerinin mirastan feragat sözleşmelerine ait bilgileri kabul etmeyerek bu konuya ilişkin yazıları geri çevirdiklerine ilişkin şikâyetler üzerine konu içişleri Bakanlığına intikal ettirilmiş idi.
Anılan Bakanlık Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğünün 8.2.1991 tarih ve 621.145.1525/9340 sayılı yazılarında:
Konunun nüfus dairelerine genelge yapıldığı ve «Bakanlığımızca yayınlanan 21.9.1984 gün ve 621.114.280/11020 sayılı genelgemizde belirtildiği gibi, ilgilinin ölüm sütununa kurşun kalemle şerh düşülerek söz konusu evrakların ayrı bir dosya içersinde muhafaza edilmesi gerektiğinin duyurulduğu bildirilmiştir.
Bilginizi rica ederim.,
Ankara, 18.1.1989
Özü: Mirastan feragat sözleşmelerinin de nüfus idaresine bildirilmesi gerektiği Hk.
GENELGE 15
1512 sayılı Noterlik Kanununun 69 ncu maddesinde, «...gerek bu suretle saklanan vasiyetnameleri, gerekse noterler tarafından düzenlenen sair ÖLÜME BAĞLI TASARRUFLARI yapanların ölümü halinde bilgi verilmesi için, durumu bunların kayıtlı oldukları NÜFUS DAİRELERİNE YAZI İLE BİLDİRİRLER.>> hükmü yer almaktadır.
Medeni Kanunda miras mukavelelerini düzenleyen maddeler ise anılan kanunun <<ölüme bağlı tasarruflar>> bölümünde yer almaktadır. Bu itibarla mirastan feragat sözleşmelerinin de 1512 sayılı Noterlik Kanununun 69 ncu maddesi gereğince nüfus idarelerine bildirilmesi gerektiği düşünülmektedir.
Bilinmesini ve buna göre işlem ifasını rica ederim.
katibiadil.com
