Zamanaşımı, bir hakkın varlığını ortadan kaldırmamakla birlikte, aradan belli bir süre geçmesi sebebiyle artık talep edilememesi anlamına gelmemektedir. Hak düşürücü süreden farklı olarak hakim tarafından resen dikkate alınamayacaktır. Borçlu tarafından iler sürülmesi gereken bir def’idir. Poliçe, bono ve çekten oluşan kambiyo senetleri için de TTK’da zamanaşımı süreleri düzenlenmiştir. Bu yazımızda, kambiyo senetlerinden sadece bonoyu ele alarak bonoyla ilgili zamanaşımı sürelerinden bahsedeceğiz.
Zamanaşımı Süreleri (TTK m.749)
Bonoda 3 türlü zamanaşımı süresi vardır.
Düzenleyene Karşı İleri Sürülecek Talepler Yönünden:
Vadesi gelmiş fakat ödenmeyen bir bononun hamili, düzenleyene karşı kambiyo senetlerine mahsus icra yoluyla takip talebinde bulunabilir. Hamilin düzenleyene(asıl borçlu) karşı ileri süreceği talepler yönünden zamanaşımı süresi 3 yıldır. Düzenleyen için zamanaşımı süresi vadeden itibaren işlemeye başlar. Örneğin; vadesi 01.01.2019 olan bir bono sebebiyle bono alacaklısı, 01.01.2022 tarihine dek (01.01.2022 günü dahil) talepte bulunabilecektir. Aksi halde zamanaşımı geçmiş olur. .(TTK m.749/1)
YARGITAY 12. Hukuk Dairesi’nin 18.06.2013 tarihli kararında ;
…Bononun vade tarihi itibariyle uygulanması gereken 6762 Sayılı TTK'nun 690. maddesi uyarınca poliçedeki zamanaşımına ait TTK' nun 661 ve 663. madde hükümleri bonolar hakkında da geçerlidir. TTK'nun 661/1. maddesi; "Poliçeyi kabul edene karşı açılacak davalar, vadenin geldiği tarihten itibaren 3 yıl geçmekle zamanaşımına uğrar" şeklinde düzenlenmiştir. Buna göre poliçeyi kabul eden muhataba (bonoyu düzenleyen keşideciye) karşı yapılacak takiplerde zamanaşımı süresi vadeden itibaren 3 yıldır. İcra takip dosyasının incelenmesinde, alacaklı tarafından 04.01.2007 tarihli borçlunun ev, iş yeri ve kimlik bilgilerinin vergi dairesinden sorulması talebinden, 23.02.2011 tarihli yenileme talebi arasında takip dosyasında zamanaşımını kesen bir işlem yapılmadığı, dolayısıyla bonolar için yasada öngörülen 3 yıllık zamanaşımının gerçekleştiği anlaşılmaktadır. (E: 2013/13276 K: 2013/22909)
Hamilin Kendisinden Önce Gelen Müracaat Borçlularına Karşı İleri Süreceği Talepler Yönünden:
Vadesi geçmiş bir bononun hamili, elindeki bonoya dayanarak kendisinden önce gelen müracaat borçlularına başvurabilir. Bu başvuru için zamanaşımı süresi 1 yıldır. Hamilin müracaat borçlularına karşı ileri süreceği talepler yönünden zamanaşımı protesto tarihinden itibaren işlemeye başlar. Örneğin; protesto tarihi 01.01.2019 olan bir bono sebebiyle bono alacaklısı, 01.01.2020 tarihine dek (01.01.2020 günü dahil) talepte bulunabilecektir. Aksi halde zamanaşımı geçmiş olur.(TTK m.749/2)
Ödeyen Müracaat Borçlusunun, Kendinden Önce Gelen Müracaat Borçlularına Karşı İleri Süreceği Talepler Yönünden:
Bir bonoyu ödeyen müracaat borçlusu, kendinden önce gelen müracaat borçlularına rücu edebilir. Ancak kanun, bu ihtimaldeki zamanaşımı süresini diğer ihtimallere göre daha kısa tutmuştur. Buna göre, bono bedelini ödeyen müracaat borçlusunun, kendinden önce gelen müracaat borçlularına karşı ileri sürebileceği talepler yönünden zamanaşımı süresi, ödeme tarihinden itibaren 6 aydır.(TTK m.749/3) Örneğin; ödeme tarihi 01.01.2019 olan bir bono sebebiyle bono alacaklısı, 01.07.2019 tarihine dek (01.07.2019 günü dahil) talepte bulunabilecektir. Aksi halde zamanaşımı geçmiş olur.
Zamanaşımı sürelerinin hesabında genel kuraldan ayrılmayı gerektirir bir durum yoktur. Örneğin vadesi 21.03.2014 olan bir bononun düzenleyene karşı ileri sürülecek talepler yönünden zamanaşımı 21.03.2017 tarihinde dolar.
Zamanaşımının Kesilme Nedenleri
TTK’nın 750. maddesi zamanaşımının kesilme hallerini düzenlemiş.
TTK m.750
Maddeye göre aşağıda yazılı hallerde, bonoyla ilgili düzenlenen zamanaşımı süreleri kesilmiş olur. Zamanaşımı süresinin kesilmesiyle kesilen zamanaşımı süresi, yeniden işlemeye başlar. Zamanaşımının durmasında olduğu gibi kaldığı yerden devam etmez.
a) Davanın açılması
b) İcra takibinin yapılması
c) Davanın ihbarı
d) Alacağın iflas masasına bildirilmesi
Zamanaşımına uğramış bir bonoyla ilgili bono alacaklısı takibe girişse dahi, borçlu zamanaşımı def’ini ileri sürerek ödemeden kaçınabilir. Bu durumda, alacaklı TTK m.732 hükmüne dayanarak düzenleyene karşı, bononun zamanaşımına uğradığı tarihten itibaren 1 yıl içinde, sebepsiz zenginleşme davası açabilecektir.
TBK m.146
Alacaklının, 1 yıl içinde sebepsiz zenginleşmeye dayanarak dava açmaması veya bu süreyi kaçırması halinde, artık sadece var olan temel ilişkiye dayanarak alacağını isteme hakkına sahiptir. Örneğin, bono, bir sözleşmeye istinaden verilmiş ise, sözleşmeden kaynaklanan 10 yıllık genel zamanaşımı süresi içerisinde, dava açarak alacağını düzenleyenden talep edebilecektir.
.
Stj. Av. Ahmet GÜLLÜK
Av. Selçuk ENER
