İran'ın bu sabah yaptığı Ukrayna uçağıyla ilgili itiraf gibi açıklamasına ilk tepki Ukrayna'dan geldi. Ukrayna Cumhurbaşkanı Zelenskiy, "İran'dan diplomatik kanallar yoluyla resmi özür, tazminat bekliyor ve sorumluların ceza almasını istiyoruz" dedi. Ayrıca İran, hava savunma sistemleri tarafından "yanlışlıkla" düşürüldüğü açıklanan Ukrayna Havayollarına ait yolcu uçağının kara kutusunu Fransa'ya gönderme kararı aldı. İran Genelkurmay Başkanlığı, Ukrayna Havayolları'na ait yolcu uçağının "hassas askeri bir noktanın" üzerinden geçerken "insani hata" sonucu hava savunma sistemi tarafından yanlışlıkla düşürüldüğünü duyurmuştu.
Ukrayna Devlet Başkanı Vladimir Zelenskiy, İran'ın Ukrayna uçağının yanlışlıkla düşürüldüğüne yönelik açıklamalarının ardından İran yönetimine, çok yönlü bir soruşturmaya hazır olmaları gerektiğini ifade etti.
Zelenskiy, "Uluslararası düzeyde oluşturulan komisyon çalışmalarını bitirmeden İran yönetimi tarafından uçağımızın kendileri tarafından düşürüldüğünün itirafı geldi. İran'ın tam ve açık yönlü bir soruşturmaya hazır olmalarını, suçluların bedelini ödemesini, cenazeleri bize teslim etmelerini, tazminat ödemelerini ve resmi yollarla diplomatik bir özür dilemesini bekliyoruz. Adaletin tam olarak sağlanması için 45 uzmanımızın tam olarak yetkilendirilmesini de istiyoruz" şeklinde konuştu.
İRAN'DAN FLAŞ ADIM: KARA KUTU FRANSA'YA GÖNDERİLECEK
İran resmi ajansı IRNA'ya konuşan İran Sivil Havacılık Kurumu Kaza Ofisi Genel Müdürü Hasan Rızayifer, Ukrayna uçağının kara kutusunun Fransa'ya gönderileceğini açıkladı. Düşürülen uçağın kara kutusunun hafızasını okumak için İran'da yeterli imkanların bulunmadığını aktaran Rızayifer, "Kanada, Fransa ve ABD gibi ülkelerden kara kutudaki bilgilerin indirilmesi için gerekli yazılım donanımları İran'a göndermelerini talep ettik ancak bu ülkeler İran'ın teklifini reddetti." dedi.
Bunun üzerine kara kutunun dünyadaki tarafsız ve saygın laboratuvarlardan birinde okunması için Ukrayna, İsveç, İngiltere, Kanada ve ABD gibi ülkelere gönderilmesine karar verildiğini belirten Rızayifer, "Son olarak kara kutunun Fransa'da okunmasına karar verildi. Bu beş ülke de kara kutunun kodlarının Fransa'da çözülmesine onay verdi." ifadelerini kullandı.
İRAN CUMHURBAŞKANI RUHANİ: AFFEDİLEMEZ YANLIŞ...
İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani, hava savunma sistemi tarafından "yanlışlıkla" düşürüldüğü açıklanan Ukrayna Havayollarına ait yolcu uçağıyla ilgili, "Bu, kolayca bir kenara bırakılacak mesele değildir. Facianın nedeni ve failleriyle ilgili tahkikat devam etmeli ve bu affedilemez yanlışın sorumluları hakkında yasal işlem yapılmalıdır." ifadelerini kullandı.
Ruhani, yaptığı yazılı açıklamada, Kasım Süleymani'nin öldürülmesi ve ABD'nin tehditlerinin sürdüğü bir atmosferde ülkedeki savunma sistemlerinin ABD'nin muhtemel saldırılarına karşı tam teyakkuz haline getirildiğini belirtti.
"Bu süreçte insani hata nedeniyle yanlışlıkla (füze) fırlatılması, onlarca insanın ölümüyle sonuçlanan bir faciaya yol açmıştır." değerlendirmesinde bulunan Ruhani, faciaya yol açan yanlış nedeniyle üzgün olduklarını ifade etti.
Ruhani, şunları kaydetti:
"Bu, kolayca bir kenara bırakılacak mesele değildir. Facianın nedeni ve failleriyle ilgili tahkikat devam etmeli ve bu affedilemez yanlışın sorumluları hakkında yasal işlem yapılmalıdır. Ayrıca, bu tür faciaların tekrarlanmaması için ülkenin hava savunma sistemindeki zayıf noktaların giderilmesi için de gerekli tedbirler alınmalıdır."
İRAN GENELKURMAY BAŞKANLIĞI: İNSANİ HATA SONUCU DÜŞÜRÜLDÜ
İran Genelkurmay Başkanlığı, Ukrayna Havayolları'na ait yolcu uçağının "hassas askeri bir noktanın" üzerinden geçerken "insani hata" sonucu hava savunma sistemi tarafından yanlışlıkla düşürüldüğünü açıkladı.
İran Genelkurmay Başkanlığı, çarşamba günü düşen Ukrayna Havayolları'na ait yolcu uçağıyla ilgili yaptığı yazılı açıklamada, ABD'nin Irak'taki üssüne yapılan füze saldırısının ardından atılan askeri adımların düşen uçağa etkisi olabileceği ihtimaline karşılık uzmanlardan oluşan bir heyet teşkil edildiği belirtildi.
ABD Başkanı ve ordusunun, yapılan saldırıya cevap olarak İran'daki birçok noktayı hedef alacaklarına dair yaptıkları tehditlerin ve bölgede yaşanan olağanüstü hava hareketliliğinin ardından, İran silahlı kuvvetlerinin de muhtemel tehditlere anında yanıt verebilmek için en yüksek seviyede teyakkuz haline geçtiği aktarıldı. Açıklamada, ABD üslerine yapılan füze saldırısının ardından ABD savaş uçaklarının İran etrafındaki uçuşlarının arttığı ve ülkenin stratejik yerlerine saldırı yapılacağı bilgisinin savunma birimlerine ulaştığı belirtilerek, bunun üzerine birçok hedefin radarlarda görünmeye başladığı ve ülkenin hava savunma sisteminin de bu nedenle çok hassas bir duruma geldiği kaydedildi.
Açıklamada yolcu uçağının düşürülmesiyle ilgili olarak, şunlar kaydedildi:
"Ukrayna Havayollarına ait 752 sefer sayılı uçağı bu hassas ve kriz şartlarında İmam Humeyni Havalimanı'ndan hareket etti. Uçak, dönüş anında Devrim Muhafızlarının hassas askeri bir merkezine yaklaştı ve yüksekliği ile duruş şekli düşmanca saldırı yapacak gibiydi. Söz konusu uçak, bu şartlarda insani hata sonucu ve kasıtlı olmayarak hedef alınmıştır."
Genelkurmay Başkanlığının ölenlerin ailelerinden özür dilediği açıklamada, "Bu tür insani hataların bir daha tekrarlanmaması güvencesi veriyoruz. Sorumlular hakkında da yasal işlem yapılacaktır." ifadelerine yer verildi.
BAKAN ZARİF: ÖZÜR DİLİYORUZ
İran Dışişleri Bakanı Muhammed Cevad Zarif, Ukrayna uçağının düşmesiyle ilgili yaptığı açıklamada "ABD'nin kriz zamanı neden olduğu insan hatası felakete yol açtı. Düşen uçakta ölenlerin ailelerinden özür diliyoruz." dedi.
Peki bundan sonra ne olacak? İran'ı neler bekliyor? Uzmanlar yorumladı...
Güvenlik Uzmanı Coşkun Başbuğ:
Uçak kazası olduğu andan itibaren birçok soru işaretleri vardı. Keza görüntüler de çok net. Uçağın havada içerden veya dışardan olası bir patlamayla havada infilak ettiği düşünülüyordu, tahminlerimiz vardı.
İran ilk etapta bu olaya uzak kaldı ve yalanladı. Fakat Ukrayna söz konusu uçağın söz konusu bir arıza nedeniyle düşemeyeceğini ve çok daha yeni bir uçak olduğunu ifade etti. Arkadan Kanada devreye girdi, İran'dan hava saldırısı olduğu şeklinde istihbari bilgiler olduğunu söyledi. En son İran bu açıklamayla bu saldırıyı kabul etmek durumunda kaldı.
Olayın olduğu andan itibaren şu ana kadar olan gelişmeleri daha akılcı buluyorum. Olayın hemen akabinde yapılacak bir açıklama tansiyonu tırmandıracaktı. Bu işareti ilk Trump verdi. İlk kurduğu cümle "ben olayın yanlışlıkla olduğunu değerlendiriyorum" demesi, belli bir anın beklendiğini gösteriyor. NATO Genel Sekreteri'nin "bu bir kaza olabilir" söylemi, sanki çok üst perdede bu işin kaza olduğuna kanaat getirdiği ve tansiyonun düşmesi için belli sürenin geçmesi gerektiği şeklinde algılanabilir.
Burada esas olay şu, hava savunma sistemleri diye adlandırıyoruz. "Tanımlayamayan bir hava cismi" olduğu için sistem devreye girdi deniyor. Bu işin hukuki boyutu olacak. Çünkü kaza da olsa saldırı da olsa inanılmaz tazminatlar İran'ı bekliyor.
Yenibirlik Gazetesi yazarı Güngör Yavuzaslan:
Birincisi, Süleymani'nin öldürülmesinden sonra 176 sivil uçuştaki kişinin hayatını kaybetmesiyle bu kriz artık kanlı bir boyuta ulaştı. Ukrayna ve Kanada'nın vatandaşlarının olduğu ve uluslararası otoritenin de müdahil olduğu yeni bir kriz var.
İran insan hatası olarak açıklasa da ABD, İran'ın bir yetkilisinin hava savunma bataryası unsurları bakımından kalkış sırasındaki bir uçak vuruldu. Uluslararası hava uçuş kuralları geçerli olan bir Ukrayna tarafından; masum sivillerin olduğu bir uçak vuruldu. Artık İran, ABD'nin dışındaki BM ile karşı karşıya. Artık bu başka bir boyuta geldi.
Ben Tahran Havaalanı'nı kullandım, askeri tesislere çok yakın. Etrafında Devrim Muhafızları'nın noktaları var. Olası ki, İran'ın hava savunma sistemleri açık olduğundan, havada uçuş noktasındaki uçakları bile tehdit olduğunu algıladılar. Bölgemizdeki tehlikeyi görüyoruz. Başta THY olmak üzere birçok firma uçuşları durdurdu.
Bunun mutlaka başka türlü yaptırımları olacaktır. İki ülkenin gerginliğinin bedelini 176 tane sivil insan ne yazık ki yaşamlarının sonlandırılmasına neden oldu. Bu kriz artık başka bir boyuta geldi, yeni bir süreç başlıyor.
Emekli Kurmay Albay Gürsel Tokmakoğlu:
İran'ın baştan açıklamaması için hiçbir sebep yoktu. Ama belki çatışmanın büyüyebileceği psikolojiyle... Daha ilk uçak düştüğünde bunun bu şekilde olabileceğini ekranda bakıp söyledik. Zaten uçağın yere dağılmış parçalarını biz iki gün önce görerek nasıl düştüğünü işaret ettik.
İran'ın yapacağı bir şey yok. Burada teknik olan konu şu. Sigorta şirketlerine rağmen devletler bu tip işlerde ön alamazlar.
Eğer derse ki İran'a ait hiçbir işe güvence vermiyorum derse İran havacılıkla ilişkisini kesmek zorunda kalır. Haliyle bir de belgeler, bulgular o kadar net ki onun üzerine dayanacak hiçbir şey yok.
Uluslararası gözlemciler gelecek esas raporun beklenmesi gerekiyor. Belki bir iki ay içerisinde önden bir rapor çıkar, daha sonra bir iki yıl içinde esas rapor çıkar. İran tazminatları öder. Yine de İran'ın karnesine bu zayıf olarak yazılır. Basit bir mesele değil.
Hasan Kalyoncu Üniversitesi Öğretim Üyesi Dr. Murat Aslan:
Muhtemelen ülke vatandaşlarına yönelik tabii oldukları devletler tazminat konusunu gündeme getirecektir. Belki İran da adım atılabilir. Mutlaka hatası olan kimlerse bunların yargılanması söz konusu olabilir.
Politik anlamda bu işten çok büyük bir çıkarın da bulunması beklenmemeli. Nihayetinde insan hatasıyla bu iş yapıldı hatası var. Dolayısıyla devletin bir tazminat imkanı ve iç hukuk yoluyla sorumluların cezalandırması bu işi kapatacak diye düşünüyorum.
Daha önce bir Libya örneği vardı. Orada bilinçli olarak düşürülmüştü, Libya uzun süre reddetti ama nihayetinde kabul etti. Büyük tazminatlar ödedi. Büyük ihtimalle devletlerin temsilcileri bir araya gelip görüşmeler yapar ve nihayetinde bir tazminata karar verilir. Neticede İran da hatayı kabul etmiş durumda.
Ukrayna'nın başkenti Kiev'e gitmek üzere Tahran İmam Humeyni Uluslararası Havalimanı'ndan kalkan Boeing 737 tipi yolcu uçağı önceki gün düşmüş, 176 yolcudan kurtulan olmamıştı.
İranlı yetkililer, uçağın teknik bir arıza nedeniyle düştüğünün sanıldığını açıklamış, Ukraynalı yetkililer de ilk etapta aynı fikirde olduklarını duyurmuştu. Ancak daha sonra kara kutuları bulunan uçağın düşüş nedeninin henüz bilinmediği ifade edilmişti.
ABD Başkanı Donald Trump ve ABD'li yetkililer ise Ukrayna uçağının İran tarafından "yanlışlıkla" düşürülmüş olabileceğini ileri sürmüşler, Kanada Başbakanı Justin Trudeau da söz konusu uçağı İran'a ait bir füzeyle yanlışlıkla düşürülmüş olabileceği yönünde ellerine istihbarat olduğunu açıklamıştı.
İran Sivil Havacılık Kurumu Başkanı Ali Abidzade, Uluslararası Sivil Havacılık Örgütünün (ICAO) kurallarına göre kaza inceleme komisyonu kurulduğunu ve Ukrayna'dan da inceleme ekibine katılmak için bir heyetin İran'a geldiğini bildirmişti.
Abidzade, uçağın füze tarafından düşürüldüğüne ilişkin açıklamaların doğru olmadığını savunarak, ABD ve Kanadalı yetkililere ellerindeki delilleri paylaşma çağrısında bulunmuştu.
Ukrayna Devlet Başkanı Vladimir Zelenskiy ise uçağın füzeyle vurulma ihtimalini göz ardı etmediklerini belirterek, “Ancak bu henüz kanıtlanmadı. ABD, Kanada ve Birleşik Krallık hükümetlerine kazaya ilişkin ellerindeki kanıtları paylaşma çağrısı yapıyoruz.” ifadelerini kullanmıştı. (Hürriyet)
