DÖVİZ İLE SÖZLEŞME YAPMA YASAĞI VE İSTİSNALARI (19.04.2022 DEĞİŞİKLİK SONRASI)

1. GİRİŞ

Son yıllarda ülkemizde görülen ekonomik dalgalanmalar sebebiyle birçok tacir hatta bazen esnaflar dahi mal alım-satımlarında, hizmet sözleşmelerinde döviz ile fiyat belirlemektedirler. Döviz kurlarında yaşanan dalgalanmalar sebebiyle hem ticari hem bireysel birikim amacıyla yapılan döviz alımları, sözleşme bedellerinin döviz ile belirlenmesi, ödemelerin döviz ile yapılması yabancı paraların değerini arttırmakta ve Türk Lirası’ nın günden güne değer kaybetmesine katkı sağladığı düşünülmektedir.

Türk Lirası’ nın değerinin korunması amacı ile Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından 6.10.2018 tarihli, 30557 sayılı Resmi Gazete’ de “Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karara İlişkin Tebliğ (Tebliğ No: 2008-32/34)’De Değişiklik Yapılmasına Dair Tebliğ (Tebliğ No: 2018-32/51)” tebliğ yayınlanmıştır. İşbu tebliğ ile “2008-32/34 Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karara İlişkin Tebliğ” 8. Maddesinde “Döviz Cinsinden ve Dövize Endeksli Sözleşmeler” başlığı ile değişiklikler yapılmıştır.

Bu tebliğden iki ay sonra, 16.10.2018 tarihinde ve 30.01.2021 tarihinde aynı madde de değişiklikler yapılmıştır.

Son olarak, 31814 sayılı Resmi Gazete’ nin 19.04.2022 tarihli sayısı ile, Türkiye’ de yerleşik kişilerin kendi aralarında akdedecekleri taşıt satış sözleşmeleri dışında kalan menkul satış sözleşmelerinde; sözleşme bedelini döviz veya dövize endeksli olarak belirlenebilmekte ancak ödemenin Türk Lirası ile yapılması ve kabul edilmesine ilişkin zorunluluk getirilmiştir.

Bu makalede “Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karara İlişkin Tebliğ (2008-32/34)” 8. Maddesi özetle incelenecek olup, kısaca “Tebliğ” olarak anılacaktır.

2.TANIMLAR

Tebliğ’ de yer alan hükümlerin ne anlama geldiğinin, kimleri veya neyi ifade ettiğinin anlaşılabilmesi için aşağıda yer alan ibarelerin açıklanması gerekmektedir;

a) Türkiye’ de yerleşik kişiler: Yurtdışında işçi, serbest meslek ve müstakil iş sahibi Türk vatandaşları dahil Türkiye’de kanuni yerleşim yeri bulunan gerçek ve tüzel kişileri,

b) Dışarıda yerleşik kişiler: Türkiye'de yerleşik sayılmayan gerçek ve tüzel kişileri,

c) Döviz cinsinden veya dövize endeksli: Sözleşme bedelinin yabancı para birimi veya ödeme günündeki kur değeri baz alınarak sözleşme bedelinin belirlenmesini ifade eder.

3. “DÖVİZ” VEYA “DÖVİZE ENDEKSLİ” KARARLAŞTIRILAMAYAN SÖZLEŞMELER

Aşağıda yer alan, Türkiye’de yerleşik kişilerin kendi aralarında akdedecekleri sözleşme bedelleri veya bu sözleşmelerden kaynaklanan diğer ödeme yükümlülükleri döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak kararlaştırılamaz;

a) Konusu yurt içinde yer alan gayrimenkuller olan, konut ve çatılı iş yeri dâhil gayrimenkul satış sözleşmeleri,

b) Konusu yurt içinde yer alan gayrimenkuller olan, konut ve çatılı iş yeri dâhil gayrimenkul kiralama sözleşmeleri,

c) Taşıt kiralama ve satış sözleşmeleri,

d) Yurt dışında ifa edilecekler ile gemi adamlarının taraf oldukları dışında kalan iş sözleşmeleri,

e) İstisnalar arasında sayılanlar dışında danışmanlık, aracılık ve taşımacılık[1] dâhil hizmet sözleşmeleri,

f) Sözleşme bedeli ve bu sözleşmelerden kaynaklanan diğer ödeme yükümlülükleri döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak kararlaştırılamayan sözleşmeler kapsamında düzenlenecek kıymetli evraklarda yer alan bedellerin döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak belirlenmesi mümkün değildir. Ancak, 13.09.2018 tarihinden önce düzenlenmiş ve dolaşıma girmiş bulunan bu kapsamdaki kıymetli evraklar istisnadır.

4. “DÖVİZ” İLE SÖZLEŞME YAPMA YASAĞININ İSTİSNALARI

Aşağıda yer alan sözleşmelerde, sözleşme bedelleri veya bu sözleşmelerden kaynaklanan diğer ödeme yükümlülükleri döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak kararlaştırılabilir;

a) Türkiye Cumhuriyeti Devleti ile vatandaşlık bağı bulunmayan Türkiye’de yerleşik kişilerin veya dışarıda yerleşik kişilerin[2] alıcı veya kiracı olarak taraf oldukları gayrimenkul satış ve gayrimenkul kiralama sözleşmeleri,

b) Kültür ve Turizm Bakanlığından belgeli konaklama tesislerinin işletilmesi amacıyla kiralanmasıyla ilgili gayrimenkul kiralama sözleşmeleri,

c) Gümrüksüz satış mağazalarının kiralanmasına ilişkin gayrimenkul kiralama sözleşmeleri,

d) Türkiye Cumhuriyeti Devleti ile vatandaşlık bağı bulunmayan kişilerin taraf oldukları hizmet sözleşmeleri,

e) İhracat, transit ticaret, ihracat sayılan satış ve teslimler ile döviz kazandırıcı hizmet ve faaliyetler kapsamında yapılan hizmet sözleşmeleri,

f) Türkiye’de yerleşik kişilerin yurtdışında gerçekleştirecekleri faaliyetler kapsamında yapılan hizmet sözleşmeleri,

g) Türkiye’de yerleşik kişilerin kendi aralarında akdedecekleri; Türkiye’de başlayıp yurtdışında sonlanan, yurtdışında başlayıp Türkiye’de sonlanan veya yurt dışında başlayıp yurtdışında sonlanan hizmet sözleşmeleri,

h) Türkiye’de yerleşik kişilerin Kültür ve Turizm Bakanlığından belgeli konaklama tesislerinde akdedeceği konaklama hizmet sözleşmeleri,

i) Türkiye’de yerleşik kişilerin kendi aralarında akdedecekleri; döviz cinsinden maliyet içeren eser sözleşmeleri,

j) Türkiye’de yerleşik kişilerin kendi aralarında akdedecekleri; taşıt satış sözleşmeleri dışında kalan menkul satış sözleşmeleri, ancak sözleşme konusu ödeme yükümlülüklerinin Türk parası cinsinden yerine getirilmesi ve kabul edilmesi zorunludur.

k) Türkiye’de yerleşik kişilerin kendi aralarında akdedecekleri; taşıt kiralama sözleşmeleri dışında kalan menkul kiralama sözleşmeleri,

l) Türkiye’de yerleşik kişilerin kendi aralarında akdedecekleri; bilişim teknolojileri kapsamında yurt dışında üretilen yazılımlara ilişkin satış sözleşmeleri ile yurt dışında üretilen donanım ve yazılımlara ilişkin lisans ve hizmet sözleşmeleri,

m) 4490 sayılı Türk Uluslararası Gemi Sicili Kanunu ile 491 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamede Değişiklik Yapılmasına Dair Kanunda tanımlanan gemilere[3] ilişkin finansal kiralama (leasing) sözleşmeleri,

n) 32 sayılı Kararın 17 “Yurt dışından temin edilen krediler” ve 17/A “Yurt içinden temin edilen krediler” maddeleri kapsamında yapılacak finansal kiralama (leasing) sözleşmeleri

o) Türkiye Cumhuriyeti Devleti ile vatandaşlık bağı bulunmayan Türkiye’de yerleşik kişilerin taraf olduğu iş sözleşmeleri,

p) Alt fıkrada belirtilen hükümler saklı kalmak kaydıyla, kamu kurum ve kuruluşlarının veya Türk Silahlı Kuvvetlerini Güçlendirme Vakfı şirketlerinin taraf olduğu gayrimenkul satış ve gayrimenkul kiralama dışında kalan sözleşmeler,

q) Kamu kurum ve kuruluşlarının taraf olduğu döviz cinsinden veya dövize endeksli ihaleler, sözleşmeler ve milletlerarası antlaşmaların ifası kapsamında gerçekleştirilecek olan projeler dahilinde; yükleniciler veya görevli şirketlerin ve bunların sözleşme imzaladığı tarafların üçüncü taraflarla akdedeceği veya bahsi geçen projeler çerçevesinde akdedilecek, gayrimenkul satış sözleşmeleri ve iş sözleşmeleri dışında kalan sözleşmeler,

r) 4749 sayılı Kamu Finansmanı ve Borç Yönetiminin Düzenlenmesi Hakkında Kanun kapsamında gerçekleştirilen işlemlere ilişkin olarak yapılan sözleşmelerde sözleşme bedelinin ve bu sözleşmelerden kaynaklanan diğer ödeme yükümlülüklerinin döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak kararlaştırılması mümkündü Bu işlemlerle ilgili olarak bankaların taraf olduğu sözleşmelerde, sözleşme bedelinin ve bu sözleşmelerden kaynaklanan diğer ödeme yükümlülüklerin döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak kararlaştırılması mümkündür.

s) 32 sayılı Karar hükümleri saklı kalmak kaydıyla, 6362 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu ile bu Kanuna dayalı olarak yapılan düzenlemeler çerçevesinde sermaye piyasası araçlarının (yabancı sermaye piyasası araçları ve depo sertifikaları ile yabancı yatırım fonu payları da dahil olmak üzere) döviz cinsinden oluşturulması, ihracı, alım satımı ve yapılan işlemlere ilişkin yükümlülüklerin döviz cinsinden kararlaştırılması,

t) Dışarıda yerleşik kişilerin Türkiye’de bulunan; şube, temsilcilik, ofis, irtibat bürosu, doğrudan veya dolaylı olarak yüzde elli ve üzerinde pay sahipliklerinin veya ortak kontrol ve/veya kontrolüne sahip bulunduğu şirketler ile serbest bölgedeki faaliyetleri kapsamında serbest bölgelerdeki şirketlerin işveren veya hizmet alan olarak taraf olduğu iş ve hizmet sözleşmeleri,

u) Türkiye’de yerleşik yolcu, yük veya posta taşıma faaliyetinde bulunan ticari havayolu işletmeleri; hava taşıma araçlarına, motorlarına ve bunların aksam ve parçalarına yönelik teknik bakım hizmeti veren şirketler; sivil havacılık mevzuatı kapsamında havalimanlarında yer hizmetleri yapmak üzere çalışma ruhsatı alan veya yetkilendirilen kamu ya da özel hukuk tüzel kişiliği statüsündeki kuruluşlar ile söz konusu kuruluşların kurdukları işletme ve şirketler ile doğrudan veya dolaylı olarak sermayelerinde en az yüzde elli hisse oranına sahip olduğu ortaklıkların Türkiye’de yerleşik kişilerle döviz cinsinden veya dövize endeksli bedeller içeren gayrimenkul satış, gayrimenkul kiralama ve iş sözleşmeleri haricindeki sözleşmeleri akdetmeleri mümkündür.

5. YASAĞA AYKIRILIĞIN SONUÇLARI

1567 sayılı Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkında Kanun’ da yer alan ilgili hükme göre; Cumhurbaşkanı’ nın, kanuna uygun olarak yapmış olduğu genel ve düzenleyici işlemlerdeki yükümlülüklere aykırı hareket eden kişi, 3.000TL ‘ den – 25.000TL’ ye kadar idarî para cezası ile cezalandırılır.

İlgili madde de belirtilen para cezaları 2022 yılı için 14.301 TL – 119.175 TL arasında uygulanmaktadır. İdari yaptırım bedelleri sözleşmenin her iki tarafı ve düzenlenen her sözleşme için ayrı ayrı uygulanmaktadır. Tekerrür durumunda ise bu cezalar iki katı olarak uygulanmaktadır.

Kabahatlerin bir tüzel kişinin yararına olarak işlenmesi halinde, ilgili tüzel kişiye de aynı miktarda idarî para cezası verilir. Kabahatin konusunu yabancı para oluşturması halinde, idarî para cezasının hesaplanmasında fiilin işlendiği tarih itibarıyla Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasının bu paraya ilişkin "döviz satış kuru" esas alınır.

Hükmolunacak idarî para cezasına, suç tarihi ile tahsil tarihi arasındaki süreler için 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanuna göre tespit edilen gecikme zammı oranında, para cezası ile tahsil olunmak üzere, gecikme faizi uygulanır. Gecikme faizinin hesaplanmasında ay kesirleri nazara alınmaz. Bu kanuna göre idari para cezası vermeye Cumhuriyet Savcıları yetkilidir.

Av. Enes Alpaslan HUT