VELAYET NEDİR
Velayet, ergin olmayan veya ergin olup belli bir sebeple kısıtlanmış çocukların bakım, eğitim, sağlık, sosyal yaşamının desteklenmesi gibi hususların sağlanması amacıyla anne ve babaya tanınmış bir hak ve yükümlülüktür. Kanun koyucuya göre velayet hakkı sadece anne ve/veya babaya tanınmıştır.
VELAYET HAKKI ANNE BABAYA HANGİ SORUMLULUKLARI YÜKLER
Velayet hakkını haiz anne ve/veya baba, çocuğun sağlığı, bakımı, eğitimi ve diğer sair konularda, çocuğun üstün menfaatini de gözeterek gerekli kararları almak ve uygulamakla yükümlüdürler. Anne ve/veya babanın bakım yükümlülüğü, çocuk ergin oluncaya kadar devam eder.
VELAYET İLE İLGİLİ HÜKÜMLER NELERDİR
Türk Medeni Kanunu madde 339/5 uyarınca çocuğun adını anne ve babası koyar. Bu hüküm, evlilik birliği içinde doğan çocuk hakkında anne ve babanın ortak (birlikte) velayet hakkını haiz olmasının doğal bir sonucudur.
Anne ve baba, çocuğun bakımı, eğitimi, sağlığı gibi hususlarda çocuğun üstün menfaatini göz önünde bulundurarak gerekli ve zaruri kararları almak ve uygulamakla yükümlüdürler.
Bununla beraber çocuğun dini eğitimini belirleme hakkı yine anne ve babaya aittir.
Türk Medeni Kanunu madde 342/1 uyarınca velayet, çocuğun temsilini de kapsar. Bu çerçevede anne ve baba, velayetleri çerçevesinde üçüncü kişilere karşı çocuklarının yasal temsilcisidirler.
EVLİLİK BİRLİĞİ İÇERİSİNDE VELAYET
Türk Medeni Kanunu 336/f.1 uyarınca evlilik birliği devam ettiği sürece anne ve baba velayeti birlikte kullanırlar. Bununla beraber çocuğun doğumu anında evli olmayan anne ve baba çocuğun doğumundan sonra evlenirse, evlilik birliği devam ettiği sürece yine velayeti birlikte kullanırlar.
Hemen belirtmek gerekir ki anne/baba velayeti hususunda eşitlik ilkesi söz konusudur. Bu konuda eşitlik ilkesinden anlaşılması gereken, eşlerin, çocukları ile ilişkilerinde haklar ve sorumluluklar karşısında eşit olduğu ve ortak velayet uygulamasının anne ve baba arasında eşitlik sağladığıdır.
EVLİLİK BİRLİĞİ İÇİNDE DOĞMAYAN ÇOCUĞUN VELAYETİ KİME VERİLİR
Türk Medeni Kanunu madde 337 uyarınca çocuğun doğumu anında anne ve baba evli değil ise çocuğun velayeti tek başına anneye verilir. Anayasa Mahkemesi 2005/53 E., 2008/161 K., 13.11.2008 T. Sayılı kararında ilgili madde gerekçesini açık bir dille ifade etmiş olup “Evlilik birliği dışında doğan çocuğun doğumdan itibaren derhal yasal bir temsilciye sahip olması, çocuğun yüksek yararı gereğidir. Evlilik dışı çocuğun velayetinin doğrudan anneye verilmesi, istisnai durumlarda velayetin babaya verilmesi veya vasi atanmasının nedeni, soybağı ilişkisinin kolaylıkla kurulması, anne ve çocuk arasındaki özel biyolojik ve ruhsal bağın varlığı olup. Bu husus yasa koyucunun takdir alanı içindedir.” şeklinde hüküm kurmuştur.
Anılan kararda özellikle çocuğun üstün menfaati vurgulanmış olup, Türk Medeni Kanunu madde 337 hükmünün gerekçesi net bir dille ifade edilmiştir.
VELAYET DAVASI NEDİR
Velayet davası, çocuğun velayeti kendinde olmayan anne veya babanın, velayeti kendinde olan anne veya babaya açtığı bir hukuk davasıdır. Velayetin değiştirilmesi yahut ortadan kaldırılması için gereken şartların sağlanması halinde, ilgili hukuk davaları açılabilir ve bu sayede velayet el değiştirebilir yahut tamamen ortadan kaldırılabilir. Evlilik birliği fiilen sürerken anne ve baba ortak velayeti haizdir. İstisnai olarak gerekli şartların gerçekleşmesi halinde evlilik birliği fiilen sürerken velayetin yalnızca anneye yahut yalnızca babaya bırakılması da mümkündür. Evlilik birliği dışında doğan çocuğun velayeti anneye ait olup istisnai olarak babaya da bırakılabilir. Boşanma yahut ayrılık sonucunda ise velayetin kimde olacağı hakimin takdirindedir. Şöyle ki, Türk Medeni Kanunu 337 ve devamı hükümler uyarınca çocuğun üstün menfaati gözetilecek şekilde kararlar alma ve uygulama konusunda taraflar ile ilgili hakim kararı ile yapılacak araştırma sonucunda yine çocuğun üstün menfaatine göre hakim tarafından karar verilecektir. Bu noktada vurgulanması gereken en önemli nokta, velayetin değiştirilmesi hususunda tarafların istemlerinden çok çocuğun üstün menfaati çerçevesinde hareket edileceğidir.
Stj. Av. Buse KAYA
Kaynakça :
Aile Hukuku, Ahmet M. KILIÇOĞLU, Turhan Yayınları, 2022, 6.Baskı
Velayet ve Ortak Velayet, İlay ÇATALBAŞ, Seçkin Yayınları, 2021, 1. Baskı
