1. Gece çalışması, insanın biyolojik yapısı nedeniyle uykuyla geçirilmesi gereken saatlerde yapılan bir çalışma olduğundan iş hukuku mevzuatında özel hükümler ile düzenlenmiştir. 4857 sayılı İş Kanunun 69. Maddesinde gece süresinin hangi saat aralığını kapsadığı belirtilmiştir. Buna göre iş hayatında "gece" en geç saat 20.00'de başlayarak en erken saat 06.00'ya kadar geçen ve her halde en fazla onbir saat süren dönemdir. Bu tanımda yer verilen “en erken”, “en geç” ve “en fazla 11saat” ifadeleri gece döneminin başladığı saat ile biteceği saatin değiştirilebileceğini, ancak devam süresinin en fazla 11 saate kadar çıkarılabileceğini ifade etmektedir.1
2. Çalışma süresinin yarısından çoğu gece dönemine rastlayan bir vardiya çalışması, gece çalışması sayılır. Örnek vermek gerekirse bir işçinin 16:00- 01:00 aralığında yapmış olduğu çalışmada 4 saatlik çalışması gündüz çalışmasına 5 saati de gece çalışmasına denk gelmektedir. Yani 9 saatlik çalışma süresinin yarısından fazlası gece çalışmasına rastladığından işçinin yapmış olduğu çalışma gece çalışması sayılır. Çalışma süresinin yarısının gündüz dönemine yarısının gece dönemine denk geldiği bir çalışmanın gece çalışması sayılıp sayılmayacağına ilişkin bir düzenleme bulunmamaktadır. İşçi lehine yorum ilkesi gereğince bu tarz bir çalışmanın da gece çalışması kabul edilmesi mümkündür.
3. İşçilerin gece çalışmaları yedi buçuk saati geçemez. Ancak 04.04.2015 tarihinde kanun maddesine yapılan ekleme ile turizm, özel güvenlik ve sağlık hizmeti yürütülen işlerde işçinin yazılı onayının alınması şartıyla yedi buçuk saatin üzerinde gece çalışması yaptırılabileceği belirtilmiştir. Öğretide ifade edilen bir görüşe göre; turizm, özel güvenlik ve sağlık sektöründeki işler bakımından hizmet devamlılık gerektirmekte ve hizmetin kesintisizliği işin niteliğinden kaynaklanmaktadır.2 Bu sektörlerdeki ihtiyaçlar günün her anında ortaya çıkabilecektir ve bu bakımdan çalışmanın hem gece hem gündüz döneminde yapılması bu hizmetin alıcıları için gereklilik arz etmektedir.3
4. Postalar Halinde İşçi Çalıştırılarak Yürütülen İşlerde Çalışmalara İlişkin Özel Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelikte bu sektörel istisnanın hangi birimleri ve işçileri kapsadığı detaylıca irdelenmiştir.
a. Turizm hizmet yürütülen işler; ilgili mevzuatı uyarınca Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından turizm işletmesi belgesi veya turizm yatırımı belgesi verilen ya da belediye tarafından turizm işletmesi olarak faaliyet göstermek üzere işletme belgesi verilen tesislerde,
b. Özel güvenlik hizmeti yürütülen işler; 10/6/2004 tarihli ve 5188 Sayılı Özel Güvenlik Hizmetlerine Dair Kanun kapsamında İçişleri Bakanlığınca faaliyet izni verilen özel güvenlik şirketlerinde veya özel güvenlik görevlisi olarak herhangi bir iş yerinde,
c. Sağlık hizmet yürütülen işler; Sağlık hizmeti sunan ve/veya üreten; gerçek kişiler ile kamu ve özel hukuk tüzel kişilerin işyerinde ve bunların tüzel kişiliği olmayan şubelerinde, 24/5/1983 tarihli ve 2828 sayılı Sosyal Hizmetler Kanununda tanımlanan sosyal hizmet kuruluşlarında, çalışan işçiler ile bu işyerlerinde alt işveren tarafından çalıştırılan işçileri kapsar.
5. Turizm, özel güvenlik ve sağlık hizmeti yürütülen işlerde yedi buçuk saatin üzerinde gece çalışma yapılması işçinin yazılı onayına bağlıdır. Bu doğrultuda yazılı rıza, iş sözleşmesi yapılırken ya da ihtiyaç ortaya çıktığında alınır ve işçinin özlük dosyasında saklanır.4 Yazılı onay şartı, ispat değil, bir geçerlilik şartı niteliğindedir.5 Öğretide her ne kadar bu rızanın toplu iş sözleşmeleri ile de alınmasının mümkün olduğu görüşü ileri sürülmüş ise de; Kanun hükmünde yedi buçuk saatlik sınırın aşılmasının münhasıran işçinin rızasına bağlanmış olduğu açıktır.6
6. 4857 sayılı İş Kanununun 69 uncu maddesinin birinci fıkrasında tanımlanan gece dönemine denk düşen 20.00-06.00 saatleri arasındaki işçi postalarında, 18 yaşını doldurmamış çocuk ve genç işçilerin çalıştırılmaları yasaktır. Bu nedenle 18 yaşını doldurmamış çocuk ve genç işçilerin yazılı onayı ile dahi gece dönemi çalıştırılmalarının mümkün olmadığı kanunun lafzından anlaşılmaktadır.
7. 4857 sayılı İş Kanununda; ''Turizm, özel güvenlik ve sağlık hizmeti yürütülen işlerde işçinin yazılı onayının alınması şartıyla yedi buçuk saatin üzerinde gece çalışması yaptırılabilir" hükmü bulunmakta olmasına rağmen gece çalışmasının zamlı ücret üzerinden ödeneceği hususunda bir kanuni düzenleme bulunmamaktadır. Ancak Yargıtay dairelerinin yerleşik içtihatları ile bu durum açıklığa kavuşturulmuş ve gece yapılan fazla çalışmaların zamlı ücret üzerinden ödenmesi gerektiği kabul edilmiştir.7 Gece çalışmaları yönünden, haftalık kırk beş saat olan yasal çalışma sınırı aşılmamış olsa da günde yedi buçuk saati aşan çalışmalar için fazla çalışma ücreti ödenmelidir. Ayrıca 4857 sayılı Kanuna göre günlük 11 saati aşan çalışmalar ile gece çalışmalarında 7,5 saati aşan kısımlar yasak çalışmalar olup bu çalışmalar fazla çalışma açısından 270 saatlik sınır kapsamında değildir. 8
8. 4857 sayılı İş Kanunu’nun 104.maddesinde 69.madde hükmüne aykırı olarak geceleri yedi buçuk saatten fazla çalıştıran, 73 üncü maddesine aykırı olarak çocuk ve genç işçileri gece çalıştıran işveren veya işveren vekiline binikiyüz (1.200,00) Türk Lirası idari para cezası verileceği belirtilmiştir.
Av. Abdullah GÜL
KAYNAKÇA:
1,2,3,4,5,6 Arş. Gör. Dr. Ayşe Ledün Akdeniz'in Gece Çalışması ve Gece Çalışma Süresinin Sınırı ile İlgili Değişikliklerin Değerlendirilmesi adlı makalesi - İstanbul Hukuk Mecmuası
7Yargıtay 7. HD. 2013/22706 E, 2014/11110 K., T.22.05.2014
8 Yargıtay 9. HD., 2016/19322 E. 2017/9164 K, T. 29.5.2017
