Türkiye Ulusal Yapay Zeka Stratejisi Bildirisi

Giriş

24 Ağustos 2021’de, Türkiye’nin ilk Yapay Zeka Stratejisi yayınlanmıştır. Ayrıntılı birçok hüküm içeren bu strateji, 2021-2025 yılları arasında ülkemizin YZ alanında yazılımsal, hukuki, etiksel ve sosyolojik olarak hangi adımları atacağı, ülkemizin YZ’de Dünya standartlarına ulaşması ve geçmesi için nelerin yapılacağını içermektedir.

Yapay Zeka ve Kullanım Alanları

Yapay Zeka, özetle “Görevleri yerine getirmek için insan zekasını taklit eden ve topladıkları bilgilere göre yinelemeli olarak kendilerini iyileştirebilen sistemler veya makineler anlamına gelir.” [1]

Makinelerin insanlara benzer şekilde, bilgi öğrenip, bu bilgileri işleyip ona göre hareket etmesi teknolojisi anlamına gelen yapay zeka, birçok sektöre de temas etmektedir. [2]Yapay zeka, on yıllardır Dünyada yaygın olarak kullanılmakta, üretimden savunma sanayiine, siber güvenlikten akıllı telefonlara kadar farklı sektörlerde yer alabilmektedir. Bu yönüyle YZ’nin, hayatın her alanında yer alan ve daha da bu yerini derinleştirecek bir teknoloji olduğu söylenebilecektir. Örneğin finans alanında yatırım işlemlerini otomatik yapabilmekte, ameliyatlarda doktorlara büyük oranda yardım edebilecek düzeyde işleve sahip olabilmekte, hastalık teşhisinde yardımcı olabilmekte ve otonom sürüşler ile insansız kara ve hava araçlarında kullanılabilmektedir.

YZ’nin kullanım alanları, kullanım süresi arttıkça daha da genişlemekte ve hayatın her alanına girme katsayısı yükselmektedir. Bu sebeplerle YZ’ye ülkelerin yatırım yapması büyük önem arz etmektedir.

Yapay zeka, içerisinde kodlama, makine öğrenmesi, derin öğrenme, veri bilimi disiplinlerinin yanında, görüntü işleme, robotik ve elektronik disiplinleri ile de ilişkilidir. Esasen, yapay zeka günümüzde bir bilim dalı, vazgeçilmez bir çözüm ve pek çok önemli alanda kullanılan bir yardımcı olmakla kalmamış farklı alanlarda kolayca kullanılabilecek platform ve kütüphane desteğine sahip bir teknoloji olarak hayatımıza girmiştir.

Tüm bunların yanında, YZ ile makinelerin kendi kendine hareket etmeleri söz konusu olduğu için; toplumun refahı, düzeni ve insanların mutluluğu için bu teknolojinin kişi hak ve hürriyetlerine de uygun işlemler yapması gereklidir. Bu kapsamda hukuka uygun hareket etmeyen bir YZ sistemi, kaostan başka bir duruma sebebiyet vermeyecektir. Ayrıca YZ sistemlerinin sosyolojik anlamda da etik ilkelerinin olması gerekmektedir. Kullanım alanına göre de YZ’nin başka birçok bilim ve disiplin ile kesişim kümelerinin olacağı açıktır. Bundan dolayı YZ’nin Dünya ülkeleri ile eşzamanlı gelişebilmesi ve toplumumuza entegresi için birçok farklı etmen değerlendirilmelidir. Türkiye 1. Yapay Zeka Stratejisi’nde de bu minvalde değerlendirmelerin olduğu görülmektedir.

Yapay Zeka Stratejisi Konu Başlıkları ve Adımların Mevcut Durumu

Stratejide yer alan atılması planlanan adım ve yapılması planlanan düzenlemeleri şu şekilde belirtebiliriz:

İdari Olarak Atılacak Adımlar

- Kamu kurumlarının YZ alanına desteği ve entegresi için, ortak kamu veri alanı oluşturulması

- Kamu kurumlarının YZ alanına yapısal olarak uyumlaştırılması ve tecrübe aktarımının sağlanması

- Kamuda YZ ile alakalı sektörel işbirliklerinin sağlanması

- Kamu – özel işbirliği çalışmalarının gerçekleştirilmesi

Eğitim Kapsamında Atılması Planlanan Adımlar

- YZ alanındaki önlisans, lisans ve yüksek lisans düzeyinde öğrenci sayılarının ve öğrenci yönlendirmelerinin artması

- YZ alanındaki enstitü ve akademisyen sayılarının artırılması

- Akademisyenlerin proje ve yurtdışı incelemeleri için ortam hazırlama

Sektörel ve Teknik Olarak Atılması Planlanan Adımlar

- YZ alanındaki girişimleri belli sayıya getirmek ve kalitelerini artırmak.

- Teknoloji merkezleri, kuluçka merkezleri gibi merkezlerin sayısını ve kalitesini artırmak.

- YZ alanındaki girişim ve projelere kamu teşviklerinin artırılması.

- Uluslararası alandaki çalışmalara ve birliklere katılımı artırmak.

- Teknik altyapı olarak yapılandırmaları tamamlamak.

Hukuki ve Etiksel Alanda Yapılması Planlanan Düzenlemeler

- Kişisel veriler ve veri güvenliği bağlamında YZ ekosistemini uyumlaştırmak.

- Fikri mülkiyet hukuku bağlamında Dünya ile entegre düzenlemeler yapmak.

- Yapay zeka etik ilkelerini tüm YZ ekosistemine uyumlaştırmak ve dönüşüm sağlamak.

- Birleşme-satın alma konularında hukuki düzenlemeler yapmak.

Diğer Planlamalar

- YZ alanında ortak açık veri ve işbirliği platformu oluşturmak.

- Dünya sıralamasında 65. Olan sıralamamızı ilk 20 haline getirmek.

- Kurumların dönüşümünü sağlamak.

- Veri sözlüğü oluşturmak.

Değerlendirmeler ve Öneriler

Yukarıda bahsettiğimiz üzere, YZ, birçok farklı disiplinin birlikte çalışması gerektiği bir alandır. Atılacak adımlarda da bu durumu dikkate almak gerekmektedir. Birinci Yapay Zeka Stratejisi’nde de bu konuda birçok adım mevcuttur. Özellikle açık veri platformu, ortak çalışma platformu, bu multidisiplinerliğe büyük katkı sağlayacaktır. Bununla birlikte yapay zeka konusunda, ülkemizde sınırlı sayıda kişi tarafından gerçek anlamda uzmanlaşılmıştır. Multidisiplinerliğin ve araştırmanın zorluğunun sonucu olan bu durumu aşmak için ise, yapay zekayı üniversiteler vasıtasıyla öğretmek ve yaygınlaştırmanın yanında, uygulamadaki kişilerin de bu öğrenim ve uyum sürecine katkı sağlayıp, öğrenmeyi daha çok uygulama vasıtasıyla öğretilmesine ortam sağlamaktır. Buna uygun olacak, ekosistemdeki kişilerin birbirleri ile fikir alışverişi sağlayıp, hatalarını düzeltebileceği, aynı zamanda eğitimlerin olacağı, Türkiye çapında bir hibrit ortam oluşturulması da daha iyi olabilecektir.

YZ, özellikle ABD ve Japonya gibi ülkelerde yüksek düzeyde gelişmiştir. Bu gelişmişliği, öncelikle ülkemiz ekosistemindeki kişiler ve akademisyenler de öğrenmeli, uygulamalı ve üzerine yenisini koyabilmelidir. YZ konusunda önde gelen makaleler de İngilizce dilinde olmaktadır. Bu sebeple, YZ teknik İngilizcesinin öğrenilmesi veya Dünyadaki önde gelen kitap veya makalelerin çevirisi yapılmalı ve bu bilgiler tüm ekosisteme yatay olarak yayılması sağlanmalıdır. Bunu sağlamak için stratejide de belirtildiği üzere yurtdışına öğrenci ve akademisyen göndermek ve tekrardan tersine beyin göçünü sağlamanın yanında, ekosistemi de entegre etmek ayrıca faydalı olabilecektir. Bu da yurtdışı YZ şirketleri ile Ülkemiz girişimlerini entegre etmek ve etkileşimi artırmak, bu anlamda “Turquality” gibi teşvikleri artırma yoluna gidilebilir.

Yapay zeka teknolojisinin gelişmesi şüphesiz hukukun genel ilkeleri çerçevesine ilerlemelidir. Özellikle “geniş yapay zeka”nın ilerlemesi, bu gerekliliği gittikçe artıracaktır. Bu ilerlemenin sağlıklı yapılabilmesi için, YZ geliştiricileri bu konularda bilgilendirilmeli, yapıcı bir uyum süreci olmalı ve gerekirse belli miktarca caydırıcı refleksler ile bu sağlanmalıdır. YZ geliştiricilerinin yanında, toplumumuz da YZ’nin hukukun genel ilkelerine uygun kullanımı konusunda bilinçlenmesi gerekmektedir. Ayrıca yine etik olarak uygun geliştirilmesi ve kullanılması konusunda bir uyum süreci sağlıklı şekilde yürütülmelidir. Bu kapsamda yapay zekanın cezai sorumluluğu, özel hukuktan doğan sorumluluğu, özel hayatın gizliliği ve kişi özgürlüklerine uygunluğu ana hukuki başlıklardan bazılarıdır.

Yapay zekanın ilerlemesi ile, “YZ buluşları”nın ve sanat eserlerinin yaygınlaşmasının da artacağını söylemek yanlış olmaz. Bunun sonucunda fikri mülkiyet hukuku açısından birçok problem karşımıza gelecektir. Özellikle son yıllarda Avrupa Patent Ofisi(EPO) nezdinde de bu husus tartışılmıştır, YZ geliştiricilerinin ve kullanıcılarının, YZ'leri buluşlarda da kullanması, Dünyada özel bir yarışa sebep olması mümkün olabileceğini de göz önünde bulundurur isek, bu durumun hukuki belirliliğe kavuşturulması oldukça önem arz etmektedir.

YZ teknolojisi, bilinen üzere veri ile çalışmaktadır. Verinin fazlalığı, YZ’nin ilerlemesi ile denk olacaktır. Aynı zamanda veri, kişilerin hak ve hürriyetlerine de doğrudan temas etmektedir. Bu kesişim kümesinin doğru yönetilmesi, bu uyum sürecinde oldukça gereklidir. Stratejide bahsedilen “açık veri platformu” bu doğrultuda oldukça yerinde bir çözüm olmuştur. Şüphesiz, YZ’de bu platform dışı da veri kullanımları olacaktır. Bu sebeple, kişisel veriler korunur iken, başta 6698 sayılı Kişisel Verilerin Korunması Kanunu özel olarak YZ ile ilgili maddeler içerebilecektir. Tabi ki sağlıklı şekilde bu uyumun sağlanması, Kanun’un sağlıklı uygulanmasına bağlı olacaktır.

Stratejide, YZ geliştiricilerini ve geliştirici adaylarını teşvik edecek birçok teşvik, yarışma ve projeden bahsedilmiştir. Bu adımlar ekosistemdeki kişileri oldukça teşvik edebilecektir. Ekosistemdeki oyuncuların bir kısmı eğitim, üniversite tarafında olsa da, oyuncuların büyük çoğunluğunun da uygulayıcılardan oluştuğunu unutmamak gerekmektedir . Bu sebeple, bu teşvik edici programların uygulanmasında, YZ’nin daha serbest şekilde gelişebileceği bir yapı sağlanmalıdır. Ayrıca bu süreçte sektördeki uygulayıcıların her aşamada fikri alınmalı, ihtiyaçları analiz edilmelidir.

Kısaca Önerilerimiz

- Multidisiplinerliğin sağlanması ve buna uygun ortam oluşturulması

- YZ ekosisteminin yurtdışı ile büyük oranda entegre edilmesi

- YZ gelişiminde hukukun temel ilkelerine uyumun sağlanması

- Fikri mülkiyet ve kişisel verilerin korunması açısından gerekli düzenlemelerin yapılması

- YZ ekosisteminin gelişiminde uygulayıcıların rolünün artırılması ve gerekli özgür ortamın sağlanması

- Sürdürülebilir uygulama

Sonuç

Tüm YZ stratejisi uygulamasının başarılı olabilmesi ve optimum verim alınabilmesi için, sürdürülebilir şekilde stratejinin uygulanması büyük önem arz etmektedir. Sürdürülebilirliğin sonucu olarak Stratejide de belirtildiği gibi Ülkemiz Dünyada ilk 20 içerisinde yer alabilecektir.

Av. Ali ERŞİN

Hukuk ve Bilişim Dergisi Genel Koordinatörü

Kaynakça

Çetin Senem, Hukuk ve Bilişim Dergisi, https://www.hukukvebilisimdergisi.com/yapay-zekanin-hukuki-statusu/ , Erişim Tarihi: 13.04.2022

Erşin Ali, Av., Hukuk ve Bilişim, Bağlantı: https://hukukvebilisim.org/yapayzekahukuku/ (Erişim Tarihi: 13.04.2022)

Yapay Zeka(AI) Nedir?, Bağlantı: https://www.oracle.com/tr/artificial-intelligence/what-is-ai/ (Erişim Tarihi: 30.08.2021)

------------------------

[1] Yapay Zeka(AI) Nedir?, Bağlantı: https://www.oracle.com/tr/artificial-intelligence/what-is-ai/ (Erişim Tarihi: 30.08.2021)