1. GİRİŞ
4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nda yapım işi ihaleleri kapsamında sayılan hususlar aşağıdaki gibi uzun bir listedir: Bina, karayolu, demiryolu, otoyol, havalimanı, rıhtım, liman, tersane, köprü, tünel, metro, viyadük, spor tesisi, alt yapı, boru iletim hattı, haberleşme ve enerji nakil hattı, baraj, enerji santrali, rafineri tesisi, sulama tesisi, toprak ıslahı, taşkın koruma ve dekapaj gibi her türlü inşaat işleri ve bu işlerle ilgili tesisat, imalat, ihzarat, nakliye, tamamlama, büyük onarım, restorasyon, çevre düzenlemesi, sondaj, yıkma, güçlendirme ve montaj işleri ile benzeri yapım işlerinin hepsi yapım işi ihalesi kapsamında değerlendirilmektedir.
Kamu ihalelerinde rekabetin sağlanması açısından, yerli yabancı tüm isteklilere ihalelerin açık olması teorik olarak gerekse de; gelişmekte olan ülkelerin yerli sanayisinin kalkınmanın sağlanabilmesi amacıyla yerli istekliler lehine çeşitli düzenlemeler yapması normaldir.
4734 Sayılı Kamu İhale Kanunu’nun 63’üncü maddesi de yerli istekliler lehine fiyat avantajının sağlanabilmesi amacıyla hazırlanmıştır. Yapım işi ihalelerinde yerli malı kullanma zorunluluğunun ayrıntıların düzenlendiği 13.12.2017 tarihli ve 30269 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Yapım İşleri İhaleleri Uygulama Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelikteki değişiklik makalemizin konusunu teşkil edecektir.
2. YERLİ İSTEKLİLER İLE İLGİLİ 4734 SAYILI KANUNDAKİ DÜZENLEME VE AÇIKLAMASI
Yerli istekliler ile ilgili temel düzenleme 4734 Sayılı Kanun’un 63’üncü maddesinde aşağıdaki şekilde düzenlenmiştir:
“İhalelere sadece yerli isteklilerin katılması ile yerli istekliler ve yerli malı teklif eden istekliler lehine fiyat avantajı tanınmasına ilişkin olarak aşağıdaki düzenlemeler esas alınır:
a) Yaklaşık maliyeti eşik değerin altında kalan ihalelerde sadece yerli isteklilerin katılabileceğine ilişkin düzenleme yapılabilir.
b) Hizmet alımı ve yapım işi ihalelerinde yerli istekliler lehine % 15 oranına kadar fiyat avantajı sağlanabilir.
c) Mal alımı ihalelerinde yerli malı teklif eden istekliler lehine, %15 oranına kadar fiyat avantajı sağlanabilir. Ancak Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından ilgili kurum ve kuruluşların görüşleri alınarak orta ve yüksek teknolojili sanayi ürünleri arasından belirlenen ve Kurum tarafından ilan edilen listede yer alan malların ihalelerinde, yerli malı teklif eden istekliler lehine %15 oranında fiyat avantajı sağlanması mecburidir. Yerli yazılım ürünü teklif eden istekliler lehine de %15 oranında fiyat avantajı sağlanması mecburidir.
d) Yapım işlerinde kullanılacak makine, malzeme ve ekipman ile yazılımın tamamının veya belli bir kısmının yerli malı olması şartı getirilebilir. Ancak, malzemelere ilişkin Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından, makinelere ve ekipmanlara ilişkin Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından ilgili kurum ve kuruluşların görüşleri alınarak orta düşük, orta yüksek ve yüksek teknolojili makine, malzeme ve ekipman arasından belirlenen, Kurum tarafından ilan edilen listede yer alan ve ihale konusu işte kullanılacak makine, malzeme ve ekipmanın yerli malı olması şarttır.
e) Yerli malı belirlenmesine ilişkin usul ve esaslar Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından ilgili kurum ve kuruluşların görüşleri alınarak belirlenir. İsteklilerce teklif edilen malın yerli malı olduğu, bu usul ve esaslara uygun olarak düzenlenen yerli malı belgesi ile belgelendirilir.
f) Ortak girişimlerin yerli istekli sayılabilmesi için bütün ortaklarının yerli istekli olması gereklidir.”
Maddedeki düzenleme doğrultusunda şu sonuçlara ulaşılmaktadır;
- Yaklaşık maliyeti eşik değerin altında kalan mal, hizmet ve yapım işi ihalelerinde sadece yerli isteklilerin katılabileceğine ilişkin düzenleme yapılabilir. Ancak bu husus zorunlu değildir.
- Hizmet alımı ve yapım işi ihalelerinde yerli istekliler lehine %15 oranına kadar fiyat avantajı sağlanabilir. Ancak bu husus zorunlu değildir.
- Yerli malı teklif eden istekliler lehine % 15 oranına kadar fiyat avantajı sağlanabilir. Ancak, Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından ilgili her yıl belirlenen orta ve yüksek teknolojili sanayi ürünleri arasından belirlenen malların ihalelerinde yerli malı teklif eden istekliler lehine % 15 oranına kadar fiyat avantajı sağlanması zorunludur.
- Yapım işi ihalelerinde de idarenin insiyatifiyle yapım işlerinde kullanılacak makine, malzeme ve ekipman ile yazılımın tamamının veya belli bir kısmının yerli malı olması şartı getirilebileceği belirtilmiş olup yine Kurum tarafından ilan edilen listede yer alan ve ihale konusu işte kullanılacak makine, malzeme ve ekipmanın yerli malı olması şartı getirilmiştir.
- Kanun koyucu yerli malının belirlenmesine ilişkinde usul ve esas yayınlamış ve yerli malı belgesi ile bu hususun belgelendirilmesi gerektiği ortaya konulmuştur.
3. YERLİ İSTEKLİ LEHİNE FİYAT AVANTAJI NASIL UYGULANIR?
Yerli istekliler lehine fiyat avantajının nasıl uygulanacağına dair bir örneğe aşağıda vermekte fayda bulunmaktadır;
İhale dokümanında yerli istekliler lehine %10 fiyat avantajı uygulanacağı belirtilsin.
A yerli firmanın teklifi: 103 TL olsun,
B yabancı firmanın teklifi: 95 TL ise; 95+9,5 (%10) TL= 104,5 TL olarak güncellenecek ve fiyat değerlendirmeleri buna göre yapılacaktır.
Eğer buna rağmen en uygun fiyat yabancı firmanın ise o zaman sözleşme güncellenmemiş tutar üzerinden akdedilecektir. (Örneğimizde 95 TL)
4. İHALELERDE YERLİ MALI KULLANMA ZORUNLULUĞUNA İLİŞKİN BAŞBAKANLIK GENELGELERİ
Yerli malının üretiminin teşvik edilmesi amacıyla zaman zaman Başbakanlık Genelgeleri ile yerli malı kullanma zorunluluğu hakkında düzenlemeler gerçekleştirilmiştir. Yerli malı düzenlemesi ile ilgili en fazla dikkat çeken 2 adet Başbakanlık genelgesine aşağıda yer verilmiştir;
4.1 Yerli Ürün Kullanılması Genelgesi
Yerli malı kullanımının ihalelerde teşvikine ilişkin genelgelerin ilki 06.09.2011 tarihli ve 28046 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren “Yerli ürün Kullanılması” konulu 2011/13 sayılı Başbakanlık genelgesidir.
Söz konusu genelgede mevzuatımızda yerli ürün kullanımına yönelik mevcut hükümlerin uygulanmasına özen gösterilmesine ilave olarak, kamu kurum ve kuruluşlarınca gerçekleştirilecek mal alımlarına ilişkin uygulamalarda;
1. Teknik şartnamelerde Türkiye’de üretilen ürünlerin teklif edilmesini engelleyen düzenlemelerin yapılmaması,
2. Kamu ihale mevzuatına aykırı olarak, isteklilerin ithal ürün ya da belirli bir ülkenin malını teklif etmesine yönelik düzenlemelerin yapılmaması,
3. Ürünlere ilişkin olarak yabancı belgelendirme kuruluşları tarafından düzenlenen ve zorunlu olmayan belgelerin ihale dokümanlarında aranmaması,
4. İthal ürün teklif eden isteklilerin yurt dışında mal teslim edebilmelerine imkan tanınması durumunda, teslim yeri, navlun, gümrük ve vergi giderleri gibi unsurların tekliflerin değerlendirilmesinde nasıl dikkate alınacağına dair ihale dokümanlarında düzenlemelerin yapılması,
5. İthal ürün teklif eden isteklilere mal tesliminden önce akreditif açılarak ön ödeme yapılmasına imkan tanınması durumunda, Türkiye’de üretilen ürünleri teklif eden isteklilere de avans ödemesi yapılmasına yönelik ihale dokümanlarında düzenleme yapılması,
hususlarının dikkate alınarak, 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu kapsamındaki alımlar ile Devlet Malzeme Ofisinden gerçekleştirilecek alımlarda öncelikli olarak Türkiye’de üretilen ürünlerin tercih edilmesini ve kamu kurum ve kuruluşları yöneticilerinin bu konuda gereken duyarlılığı göstermeleri kamu idarelerinden talep edilmiştir.
4.2. Teleferik Ve Şehir İçi Raylı Sistemlerde Yerli Ürün Genelgesi
1 Kasım 2017 tarihli ve 30233 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 2017/22 sayılı Başbakanlık Genelgesi ile de teleferik ve şehir içi raylı sistemlerde yerli ürün kullanılması ile ilgili düzenlemeye gidildi.
Söz konusu genelgede teleferik, finiküler, monoray, metro ve şehir içi raylı sistemlerin proje ve şartnamelerin onaylanması ve standartların belirlenmesi görev ve yetkisinin 655 sayılı KHK ile Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığına ait olduğunun belirtildiği genelgede, kamu kurum ve kuruluşları, belediyeler ve il özel idareleri ile bunlara bağlı veya ilgili kurum, kuruluş ve şirketlerin yapacağı metro, hafif raylı sistem, tramvay ile benzeri kullanılan çeken ve çekilen araçların asgari %51 yerli malı olması gerektiği düzenlenmiştir.
Genelgeye ile ayrıca yerli üretim ve hizmetlerin sunulması engelleyen ikincil mevzuata yer verilmemesi ve yerli üretim ve alımlarla ilgili olarak yapılacak ihale ve diğer tedarik işlerinde yerli üretim ve hizmetlerin kullanımını sağlayacak teknik ve idari düzenlemelerin teşvik edilmesine dönük tedbirler alınması talimatlandırılmıştır.
5. YAPIM İŞİ İHALELERİNDE YERLİ MALI KULLANMA ZORUNLULUĞU
13.12.2017 tarihli ve 30269 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Yapım İşleri İhaleleri Uygulama Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik ile yapım işi ihalelerinde yerli malı kullanım zorunluluğunun sağlanmasına yönelik ihale mevzuatında düzenlemeler yapılmıştır.
01.01.2017 tarihli ve 30111 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 7033 sayılı “Sanayinin Geliştirilmesi ve Üretimin Desteklenmesi Amacıyla Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun” ile 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nun 63’üncü maddesinde yapılan değişiklik çerçevesinde Yapım İşleri İhaleleri Uygulama Yönetmeliği’nde;
• İhale dokümanının, zorunlu teknik nedenler dışında malzemelere ilişkin Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından, makinelere ve ekipmanlara ilişkin Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından belirlenen ve Kamu İhale Kurumu tarafından ilan edilen listede yer alan makine, malzeme ve ekipman dikkate alınarak hazırlanmasının zorunlu olduğu,
• İdarelerin ihale dokümanlarında, ihale konusu iş kapsamında kullanılacak yerli ürünleri ve bunlara ilişkin şartları açıkça belirtmesi gerektiği,
• Yapım sürecinde yerli ürünlerin kullanımına ilişkin kontrollerin yapı denetim görevlileri tarafından yapılması ile yerli malı olması zorunluluğu bulunan makine, malzeme ve ekipman ile yazılıma ilişkin yerli üretimin, doğal afetler, kanuni grev, genel salgın hastalık, kısmi veya genel seferberlik ilanı gibi nedenlerle sona ermesi veya yetersiz hale gelmesi ya da ilgili makine, malzeme ve ekipman ile yazılımın diğer zorunlu nedenlerle yerli malı olarak temin edilmesinin mümkün olmadığı durumlarda, yüklenicinin yazılı başvurusu üzerine idarenin onayıyla, sözleşme konusu işte yerli malı olmayan makine, malzeme ve ekipman ile yazılım kullanılabileceği ve bu gibi durumlarda iş programı dikkate alınarak gerektiğinde yükleniciye ek süre verilebileceği,
Yönünde düzenleme yapılmıştır.
Böylece yapım işi ihalelerinde yeni bir döneme girilmiştir.
Önümüzdeki süreçte
Malzemelere ilişkin Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından
Makinelere ve ekipmanlara ilişkin Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından bir liste hazırlanacak ve bu liste Kamu İhale Kurumu tarafından ilan edilecek.
Ve idareler yapım işi ihalesine çıkarken ki hazırlayacakları ihale dokümanlarında bu ilan edilen liste doğrultusunda hazırlamak zorunda olacaklardır.
6. YAPIM İŞLERİNDE YERLİ MALI OLMASI ŞARTI GETİRİLEN MAKİNE, MALZEME VE EKİPMANLAR.
Kamu İhale Kurulu yapım işlerinde yerli malı olma şartı getirilen makine, malzeme ve ekipmanlara ilişkin listeyi 17.05.2018 tarihinde açıklamıştır. 2 adet liste açıklamıştır.
1. Yapım işlerinde yerli malı olması şartı getirilen makine ve ekipman listesi
2. Yapım işlerinde yerli malı olması şartı getirilen malzeme listesi
6.1. Yapım işlerinde yerli malı olması şartı getirilen makine ve ekipman listesi
Yapım işlerinde yerli malı olması şartı getirilen makine ve ekipman listesi incelendiğinde Orta-Düşük, Yüksek, Orta- Yüksek teknoloji gerektiren 126 adet makine ve ekipman için yerli malı kullanma zorunluluğunun getirildiğini görmekteyiz.
Özellikle ısıtma tesisatında kullanılan kazanlar, valfler, ocak brulörleri su tesisat malzemeleri, mutfak malzemeleri, tıbbi cihazlardan önemli derecede malzeme, elektrik tesisatı için gerekli aydınlatma cihazları, projektör, lamba, pompaları kompresörler, asansör malzemeleri, soğutucu ve dondurucu ekipmanlar, vantilatör, klima cihazları ve parçaları, vantilatörler...
6.2. Yapım işlerinde yerli malı olması şartı getirilen malzeme listesi
Yapım işlerinde yerli malı olması şartı getirilen malzeme listesi incelendiğinde de şu şekilde bir tablo çıkmaktadır. 89 adet malzemenin yerli malı olma şartı getirilmiştir.
Her türlü iç cephe ve dış cephe boyalar, vernikler, boru ve hortumlar, zemin kaplamaları, banyo küvet ve duş tekneleri, plastik pencere ve pervazlar ve pencere eşikleri, çok katlı yalıtım camları, çimento, mermer, taşlar, karolar, taş yünü asma tavan malzemeleri, Merdiven ve balkonlar için çelik barlar, çatı yalıtım ve dış cephe yalıtım malzemeleri...
Görüleceği üzere yapım işlerinde yerli malı kullanılmasına ilişkin olarak önemli miktardaki malzeme ve ekipman için yerli malı kullanılması zorunluluk haline getirilmiştir.
SONUÇ
Kamu ihalelerinde rekabetin sağlanması açısından yerli yabancı tüm isteklilere ihalelerin açık olması teorik olarak gerekse de gelişmekte olan ülkelerin yerli sanayisinin kalkınmanın sağlanabilmesi amacıyla yerli istekliler lehine çeşitli düzenlemeler yapması normaldir.
4734 Sayılı Kamu İhale Kanunu’nun 63’üncü maddesi de yerli istekliler lehine fiyat avantajının sağlanabilmesi amacıyla hazırlanmıştır. 13.12.2017 tarihli ve 30269 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Yapım İşleri İhaleleri Uygulama Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik ile yapım işi ihalelerinde yerli malı kullanım zorunluluğunun sağlanmasına yönelik ihale mevzuatında düzenlemeler yapılmıştır.
Böylece yapım işi ihalelerinde yeni bir döneme girilmiştir. Malzemelere ilişkin Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından; makinelere ve ekipmanlara ilişkin Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından yerli malı listeleri hazırlanmış ve bu liste Kamu İhale Kurumu tarafından ilan edilmiş durumdadır Ve idareler yapım işi ihalesine çıkarken ki hazırlayacakları ihale dokümanlarında bu ilan edilen liste doğrultusunda hazırlamak zorunda olacaklardır. Bu kurala çıkmadan ihaleye çıkılması durumunda idareler ihalelerin iptal edilmesi süreci ile karşı karşıya kalınabilir.
Avukat Haydar ŞENÖZ
