TEMYİZ NEDENLERİNİN GÖSTERİLME ZORUNLULUĞU

Temyiz, olağan yasa yollarından biridir. Temyiz başvurusu yapılırken bu başvurunun kapsamı ve nedenleri çok iyi bir şekilde gösterilmelidir. Temyiz yasa yolunda bazı hususların dikkate alınması gerekir. Öncelikle temyiz başvurusunun içeriği kesin bir şekilde tespit edilmelidir.

Temyiz başvurusunun içeriği

Temyiz başvurusunun içeriğinde iki husus bulunmak zorundadır (CMK m. 294):[1]

1) Temyiz eden, hükmün neden dolayı bozulmasını istediğini temyiz başvurusunda göstermek zorundadır.

2) Temyiz nedeni ancak hükmün hukukî yönüne ilişkin olabilir.

Yukarıda belirtilen koşulların temyiz başvurusunun içeriği açısından sağlanmış olması gerekir.

Burada en önemli koşul temyiz başvurusunda neden gösterme zorunluluğudur.[2] Zaten uygulamada da genel olarak temyiz dilekçelerinde temyiz nedenleri gösterilmektedir.

Gerekçeli temyiz dilekçesi, (ek dilekçe, temyiz layihası) temyiz nedenlerinin gösterildiği dilekçedir.

Temyiz dilekçesinde veya daha sonradan verilen ek temyiz dilekçesinde temyiz denetiminin kapsamının belirlenmesi bakımından hangi hukuka aykırılıklara dayanıldığının anlaşılır bir şekilde gösterilmesi gerekir.

Temyiz nedeninin gösterilmemesi

Temyiz dilekçesinde temyiz sebeplerinin bulunmadığı saptanırsa, temyiz istemi reddedilecektir (CMK m. 298).[3]

Temyiz nedeni

5271 sayılı CMK m. 288 hükmünde temyiz nedeni açık bir şekilde gösterilmiştir.[4] Buna göre; temyiz, ancak hükmün hukuka aykırı olması nedenine dayanmalıdır.

Hukuka aykırılık kavramı

Burada karşımıza hukuka aykırılık kavramı çıkmaktadır.[5] Hukuka aykırılık kavramının iki yönü bulunmaktadır.

1) Bir hukuk kuralının uygulanmaması hukuka aykırılıktır.

2) Bir hukuk kuralının yanlış uygulanması hukuka aykırılıktır.

Yargılamanın konusunu oluşturan cezai uyuşmazlık çözüldükten ve maddi gerçeğe ulaşıldıktan sonra hukuka aykırılık 3 şekilde karşımıza çıkar:

1) İlgili hukuk kuralının eksik uygulanması,

2) İlgili hukuk yanlış uygulanması,

3) İlgili hukuk hiç uygulanmaması.

Yukarıda belirtilen haller hukuka aykırılığı oluşturur.

Hukuk kuralı kavramı

Hukuk kuralı kavramının kapsamında aşağıda belirtilen unsurlar yer almaktadır:

1) Temel hukuk ilkeleri,

2) Yazılı olan veya olmayan hukuk kuralları,

3) Yargılama hukukuna ilişkin kurallar,

4) Maddi hukuka ilişkin kurallar.

Hukuk kuralı kavramı yukarıda belirtilen hallerin tümünü kapsar.

Temyiz başvurusunun dayanağı

Temyiz başvurusu, hükmün hukuka aykırı olması nedenine dayandırılması gerekir. Hükmün hukuka aykırı olması hali açısından aşağıdaki durumlar hukuka aykırı sayılır:

1) Delillerin yanlış değerlendirilmesi,

2) Kuralların yorumunun hatalı yapılması,

3) Eylemin gerçek niteliğinin saptanması noktasındaki hatalı uygulamalar.

Yukarıda belirtilen durumlarda hukuka aykırılık halinin bulunduğu söylenebilir.[6]

Temyiz nedenleri konusunda 5271 sayılı CMK ile 1412 sayılı CMUK arasında farklılık bulunmaktadır.[7] 5271 sayılı CMK, temyiz nedeninin hükmün hukuki yönüne ilişkin olabileceğini ifade etmektedir.

Bu aşamada maddi sorun ve hukuki sorun kavramları üzerinde durmak gerekir.

Maddi sorun

Maddi sorun, fiilin sanık tarafından işlenip işlenmediği hususunu ifade etmektedir.

Hukuki sorun

Hukuki sorun kavramını örneklerle açıklamak daha uygun olacaktır. Aşağıda belirtilen durumlar hukuki sorun olarak karşımıza çıkmaktadır:

1) Sanık tarafından gerçekleştirilmiş fiilin suç oluşturup oluşturmadığı,

2) Suç oluşturduğu kabul edilen fiile hangi cezanın verilmesi gerektiği,

3) Delillerin nasıl değerlendirildiği,

4) Nasıl yargılama yapıldığı,

5) gerekçenin dosya kapsamına uygun olup olmadığı,

6) Hükmün doğru oluşturulup oluşturulmadığı.

Yukarıda belirtilen hallere benzeyen hususlar hukuki sorun kavramı başlığı altında değerlendirilebilir.

Maddi sorun, sübut kavramı ile de ifade edilmektedir. İlk derece ve bölge adliye mahkemelerinin sözlülük ve doğrudan doğruyalık ilkelerini uygulayarak eylemi öğrenmesi hali maddi sorun olarak ifade edilmektedir.

Hukuki sorun ise olayın hukuk karşısındaki durumunu belirlemek ve değerlendirmek anlamına gelmektedir.

Temyiz nedeni olan hukuka aykırılık temelde iki şekilde oluşmaktadır:

1) Hâkimin olaya en uygun normu bulamaması hali hukuka aykırıdır.

2) Hâkimin doğru normu bulsa da yanlış değerlendirip uygulama yapması yine hukuka aykırıdır.

Yargılama hukuku normu ile ilgili hukuka aykırılıklar

Hukuka aykırılığa yol açan norm yargılama hukuku normu olabilir. Bu hususa aşağıda belirtilen haller örnek gösterilebilir:

1) Örneğin; tanıklıktan çekinme hakkı bulunan tanığa bu hakkının hatırlatılmaması.

2) Örneğin; karar oturumunda hazır olan sanığa son söz hakkı verildikten sonra katılana da diyeceklerinin sorulması.

Maddi hukuk normu ile ilgili hukuka aykırılıklar

Hukuka aykırılığa yol açan norm maddi hukuk normu da olabilir. Bu hususa aşağıda belirtilen haller örnek gösterilebilir:

1) Örneğin, sanığın eylemi suç teşkil etmediği hâlde mahkûmiyet hükmü kurulması,

2) Örneğin, suçun niteliğinin hatalı belirlenmesi,

3) Örneğin, eksik araştırmaya dayalı olarak karar verilmesi.

Bu iki hukuka aykırılık hali arasında bir fark bulunmaktadır:

Temyiz incelemesinin şekli

Maddi hukuk normunun ihlâli hâlinde temyiz edenin sıfatı da dikkate alınarak kararın bozulması gerekir.

Buna karşılık yargılama hukukuna ilişkin ihlâllerde, ihlâlin hükmü etkileyip etkilemediği dikkate alınmalıdır.

Yukarıda belirtilen hususlar çerçevesinde yargılama hukukuna aykırılık iddiasının temyiz nedeni olarak açıkça ileri sürülmesi şarttır.

Yargılama hukukuna aykırılık iddiasına dayanan temyiz taleplerini Yargıtay 2 açıdan değerlendirmektir:[8]

1) Yargılama yöntemine ilişkin normun doğru uygulanıp uygulanmadığını denetler.

2) İlk derece veya bölge adliye mahkemelerince yargılama yöntemine ilişkin normun uygulandığı olayın doğru tespit edilip edilmediğini denetler.

Hukuka kesin aykırılık hâlleriyle sınırlı temyiz incelemesi

Temyiz dilekçesinde yargılama hukukuna aykırılık iddiasının temyiz sebebi olarak açık bir şekilde belirtilmemesi veya belirtilmesine rağmen hükme etki edecek düzeyde bulunmadığının anlaşılması halinde usul hükümlerine uygunluk bakımından sadece 5271 sayılı CMK m. 289 hükmü kapsamında hukuka kesin aykırılık hâlleriyle sınırlı bir temyiz incelemesi yapılması gerekecektir.

Hükmü etkilemeyen yargılama hukukuna aykırılıklar

Bu durumda yapılan inceleme sonunda belirlenen ve hükmü etkilemeyen yargılama hukukuna aykırılıklar Yargıtay tarafından bozma nedeni yapılmaz; ancak kararda bu durum açık bir şekilde gösterilir.

Temyiz nedeninin, maddi hukuka aykırılık iddiasına dayanması hâli

Bu durumda maddi hukuka aykırılık nedeniyle hükmün temyiz edilmesi yeterlidir. Cezaî yaptırımların kişiler üzerindeki telafisi mümkün olmayan ağır sonuçları da burada dikkate alınmalıdır. Belirtmek gerekir ki Yargıtay, somut olayda adaleti gerçekleştirme ve doğru bir hüküm oluşturma ile yükümlüdür. Bu nedenle Yargıtay, dosyaya yansıyan tüm maddi hukuka aykırılıkları belirler ve temyiz edenin sıfatını da dikkate alarak bu hususu bozma nedeni yapar.

Temyiz sebebinin hangi hukuka aykırılık iddiasına dayandırıldığının gösterilmesi şartı: Burada yargılama hukukuna aykırılık iddiasına ilişkin temyiz taleplerinde hiç uygulanmayan, eksik veya yanlış uygulanan usul kuralları ile buna dayanan maddi olguların gösterilmesi gerekir.[9]

Temyiz incelemesinin sınırlandırılması/temyiz incelemesinin kapsamının belirlenmesi

Temyiz yasa yoluna başvuran, hükmün hangi noktalardan incelenmesini istediğini bildirmesi gerekir. Başka bir söylemle hükmün hangi noktalardan hukuka aykırı olduğu dilekçede gösterilme zorunluluğu bulunmaktadır.

Yargıtay, temyiz başvurusunda belirtilen hususlar ile sınırlı olarak inceleme yapacaktır. Burada bu kurala ilişkin hükümlerin "temyiz incelemesinin sınırlandırılması/temyiz incelemesinin kapsamının belirlenmesi" amacına yönelik olduğunu ifade edebiliriz.

Temyiz başvurusunda yer verilen ibarelerin bir temyiz nedeni kabul edilip edilmeyeceği sorunu

Bu durum bir yorum sorunudur. Burada Anayasa'nın 13. maddesi dikkate alınmalıdır. Temel hak ve özgürlüklerin yasayla sınırlandırılmalarının mümkün olmasına karşılık yasal düzenlemelerle getirilen kuralların bir temel hak ve özgürlük olan mahkemeye erişim hakkını daraltıcı şekilde yorumlanmaması gerekir.

Yani yasal düzenlemelerin yorumlanması aşamasında Anayasa ve uluslararası sözleşmeler gibi üst normlar dikkate alınmalıdır.

Bu kural dikkate alınmadan yapılacak uygulamalar Anayasamızın "Hak arama hürriyeti"[10] başlıklı 36. maddesinde teminat altına alınan mahkemeye erişim hakkı ile AİHS'in 6. maddesinde yer verilen adil yargılanma hakkının ihlâline neden olabilecektir.

Burada yapılacak yorumda iki husus dikkate alınmalıdır:

1) Kamu düzenine ilişkin olması ve ceza yargılamasına egemen olan resen araştırma ilkesi uyarınca istisnalar dar yorumlanmalıdır.

2) Temel hak ve özgürlükler yorum yoluyla daraltılmamalıdır.

Yukarıda belirtilen yorum kurallarının sistematik ve amaçsal yorum tarzına da uygun olduğunu ifade etmeliyiz.[11]

Temyiz incelemesinin kapsamının belirlenmesi: Dilekçede, kararın bozulması yönünden hangi hukuka aykırılıklara dayanıldığının anlaşılır bir şekilde gösterilmesi gerekir. Bu durum temyiz incelemesinin kapsamını belirleyecektir.

Öğretideki görüşler

Öğretide, hukuka aykırılığa esas olan maddi olguların gösterilmek zorunda olduğu, maddi hukuka aykırılık halinde ise maddi hukuka aykırılıktan dolayı hükmün temyiz edildiğinin belirtilmesinin yeterli olduğu, Yargıtay’ın maddi hukuk normlarının tümünü dikkate alarak inceleme yapması gerektiği yönünde görüşler ileri sürülmektedir.[12]

Bir başka görüş ise, temyiz nedeni olarak gösterilenler dışında kalan yargılama hukukuna ilişkin diğer hukuka aykırılıklar açısından Yargıtay’ın karar vermesinin mümkün olmadığını, bununla birlikte kararın hukuka aykırı olduğu ve bozulması gerektiği yönünde bir düşüncenin oluşması durumunda incelemenin maddi hukuka ilişkin tüm hukuka aykırılıklar yönünden yapılabilmesinin mümkün olduğunu dile getirmektedir.[13]

Örneğin; temyiz dilekçesinde yasal savunma koşullarının gerçekleştiği yönünde bir temyiz nedeni belirtilmiştir. Yargıtay, bu talebi yerinde bulmasa bile haksız tahrikin koşullarının gerçekleştiği ve bu nedenle de cezanın indirilmesi gerektiği gerekçesiyle kararı bozabilmelidir.[14]

Öğretide, maddi hukuka ilişkin denetimin, hükmün tüm yönleriyle incelenmesini gerektirdiği yönünde görüşler de ileri sürülmüştür.[15]

Bu görüşe göre; maddi hukukun yanlış uygulandığına ilişkin genel bir ifade içeren temyiz dilekçesinde açıkça ileri sürülmemiş olsa dahi, Yargıtay’ın bu hukuka aykırılığı bozma nedeni yapabileceği haller şunlardır:[16]

1) Dosyaya yansıyan delillere göre suçun unsurlarının oluşmaması,[17]

2) Sanığın suçu işlediğinin sabit olmaması,[18]

3) Suçun vasfının yanlış belirlenmesi,[19]

4) Suçun nitelikli hâllerinde yapılan hata sonucu cezanın yanlış belirlenmesi,[20]

5) Teşebbüs, iştirak, içtima, haksız tahrik ve şahsi cezasızlık sebepleri gibi maddi hukuka ilişkin hükümlerin yanlış uygulanması sonucu sanığın ceza alması veya almaması ya da hak ettiğinden az veya çok ceza alması.

Temyiz dilekçesinde gösterilen sebeplerle bozulduğunda dilekçede açıklanmayan bozma nedenleri

Hüküm, temyiz dilekçesinde gösterilen sebeplerle bozulduğunda dilekçede açıklanmış olmasa bile saptanan ve hükme etki edecek nitelikte bulunan diğer hukuka aykırılıklar da bozma nedeni olarak ayrı ayrı gösterilmelidir. Bu durumda hükme etki edecek nitelikte bulunmayan hukuka aykırılıkların ise hükmün bozulmasında neden dikkate alınmadıkları açıklanmalı ve bu hususların belirtilmesiyle yetinilmelidir.[21]

Mutlak temyiz nedenleri

Mutlak temyiz nedenleri, sanığa hak tanıyan kurallardır. Bununla birlikte aynı zamanda adil bir yargılamanın yapılabilmesi için öngörülmüş, kamusal yararları dikkate alan kurallardır. Bu hâllerin varlığı yani mutlak temyiz nedenlerinin bulunması durumunda hükmün bundan mutlak olarak etkilendiği kabul edilmektedir. Yasal düzenleme hukuka aykırılığa ilişkin nedensellik bağını kendisi kurduğundan hâkime takdir yetkisi tanımamaktadır.[22]

Hukuka kesin aykırılık halleri mutlak bozma nedenleri olarak tanımlanmaktadır.

Hukuka kesin aykırılık hâlleri

Bu haller, 5271 sayılı CMK’nın “Hukuka kesin aykırılık hâlleri” başlıklı 289. Maddesinde gösterilmiştir.[23]

Temyiz dilekçesi veya beyanında gösterilmiş olmasa da aşağıda yazılı hâllerde hukuka kesin aykırılık var sayılır (CMK 289/1):[24]

a) Mahkemenin kanuna uygun olarak teşekkül etmemiş olması,[25]

b) Hâkimlik görevini yapmaktan kanun gereğince yasaklanmış hâkimin hükme katılması,

c) Geçerli şüphe nedeniyle hakkında ret istemi öne sürülmüş olup da bu istem kabul olunduğu hâlde hâkimin hükme katılması veya bu istemin kanuna aykırı olarak reddedilip hâkimin hükme katılması,

d) Mahkemenin kanuna aykırı olarak davaya bakmaya kendini görevli veya yetkili görmesi,[26]

e) Cumhuriyet savcısı veya duruşmada kanunen mutlaka hazır bulunması gereken diğer kişilerin yokluğunda duruşma yapılması,[27]

f) Duruşmalı olarak verilen hükümde açıklık kuralının ihlâl edilmesi,

g) Hükmün CMK m. 230 hükmüne uygun gerekçeyi içermemesi,[28]

h) Hüküm için önemli olan hususlarda mahkeme kararı ile savunma hakkının sınırlandırılmış olması,[29]

i) Hükmün hukuka aykırı yöntemlerle elde edilen delile dayanması.[30]

Yukarıda belirtilen hususlar mutlak bozma nedeni olarak kabul edilmektedir ve Yargıtay tarafından bu şekilde tanımlanmaktadır.[31]

Kesin hukuka aykırılık hallerinin bulunup bulunmadığı hususu temyiz dilekçesinde belirtilmese bile temyiz incelemesinde görev gereği kendiliğinden dikkate alınmalıdır.[32]

Kanuni düzenlenmeye bağlanmamış hukuka aykırılıklar

Öğretide, hükme etkili oldukları açıkça yasal düzenlenmeye bağlanmamış hukuka aykırılıkların nispî temyiz sebebi olarak ileri sürülebileceği yönünde görüşler ileri sürülmektedir.[33]

Hiçbir temyiz nedeni içermeyen temyiz dilekçesi

Temyiz dilekçesi gerekçeli olmalıdır. Bu kural hem nispî hem de mutlak temyiz sebepleri açısından geçerlidir. Öğretide, hiçbir temyiz nedeni içermeyen bir temyiz başvurusunda mutlak temyiz nedenlerinin kendiliğinden dikkate alınmayacağına ilişkin görüşler ileri sürülmektedir.[34]

Temyiz başvurusunda herhangi bir gerekçe belirtilmemiş ise yani dilekçede gerekçe yoksa yapılan ön incelemede başvurunun reddine karar verilebilir. Bu şekilde gerekçesiz bir dilekçe Yargıtay’ın ön incelemesinden geçemez. Bu durumda hükümde var olan ancak gösterilmeyen nedenin mutlak mı yoksa nispî bir temyiz nedenine ilişkin olduğu hususu belirlenemeyecektir. Yani bu hususu denetlemek imkânsız hale gelecektir.

Yargıtay, temyiz dilekçesinde herhangi bir temyiz sebebi gösterilmemesi halinde temyiz talebinin 5271 sayılı CMK m. 298/1 hükmü uyarınca reddine karar vermektedir.[35]

Yargıtay, temyiz nedeninin varlığı tespit edilmiş olan temyiz dilekçesi veya beyanı bakımından, bu dilekçe veya beyanda hukuka kesin aykırılık hâlleri gösterilmemiş olsa dâhi temyiz incelemesi sırasında hukuka kesin aykırılık hâllerinin kendiliğinden dikkate alınmayacağını bazı kararlarında dile getirmektedir.[36]

CMK m. 294/1 hükmüne göre; temyiz edenin, hükmün neden dolayı bozulmasını istediğini temyiz başvurusunda belirtme zorunluluğu bulunmaktadır. CMK m 289 hükmü belirtilen düzenlemenin bir istisnası niteliğinde değildir.

CMK m. 298[37] maddesi uyarınca gerekçesiz bir dilekçe Yargıtay’ın ön incelemesinden geçemez.[38]

En azından bir veya birden fazla nispî temyiz nedeni içeren temyiz dilekçesi

Bu nedenle temyiz dilekçesinde en azından bir veya birden fazla nispî temyiz nedeni bulunmalıdır. Bu durumda Yargıtay bu nedenleri kabul etmese bile 5271 sayılı CMK m. 289 hükmünde yer verilen mutlak hukuka aykırılık hâllerinden birini gerekçe göstererek hükmü bozabilir.[39]

Örneğin; 5271 sayılı CMK m. 289/g bendinde hükmün, CMK m. 230 gereğince gerekçe içermemesi hukuka kesin aykırılık hâli olarak kabul edilmiştir. Bu eksiklik Yargıtay tarafından dikkate alınacak bir hukuka aykırılık nedenidir.[40]

CMK m. 289/g hükmü gereğince denetimin yapılabilmesi için maddi soruna da değinmek gerekecektir. Başka bir söylemle Yargıtay’ın, gerekçede yazılı olan hususlar ile maddi soruna ilişkin tespitlerin uyumlu olup olmadığını denetlemesi gerekir. Yargıtay’ın gerekçeyi denetlemesi, ilk derece mahkemesinin yerine geçerek olay hakkında hüküm kurması şeklinde değerlendirilemez.[41]