Meydanlarda iktidar ile muhalefet arasında "evet", "hayır" kavgasına sahne olan referandum için son dönemece girildi.
12 Eylül'de sandık başına gidecek vatandaş Anayasa değişikliği paketine oyunu verecek. Hayatımızda köklü değişiklikler getirecek olan paket ile Anayasa Mahkemesi yeniden yapılandırılacak, YAŞ kararları yargıya açılırken, HSYK'nın üye sayısı artacak ve 12 Eylül darbecilerine yargı yolu açılacak. Ekonomik ve Sosyal Konsey Anayasa kapsamına alınırken, memurlara toplu sözleşme hakkı getirilecek.
12 Eylül'de referanduma sunulacak Anayasa değişikliği paketinin getirdiği düzenlemeler şöyle:
-KADINLARA POZİTİF AYRIMCILIK-
Anayasa'nın 10. maddesinde yer alan, "Kadınlar ve erkekler eşit haklara sahiptir. Devlet, bu eşitliğin yaşama geçmesini sağlamakla yükümlüdür" ibaresine, "Bu maksatla alınacak tedbirler eşitlik ilkesine aykırı olarak yorumlanamaz" cümlesi ile, "Çocuklar, yaşlılar, özürlüler, harp ve vazife şehitlerinin dul ve yetimleri ile malul ve gaziler için alınacak tedbirler eşitlik ilkesine aykırı sayılmaz" fıkrası ekleniyor.
-HERKES KİŞİSEL VERİLERİN KORUNMASINI İSTEYEBİLECEK-
Anayasa'nın 20. maddesinde yapılan değişiklikle, herkes, kişisel verilerin korunmasını isteme hakkına sahip olacak. Bu hak; kişinin kendisiyle ilgili kişisel veriler hakkında bilgilendirilme, bu verilere erişme, bunların düzeltilmesini veya silinmesini talep etme ve amaçları doğrultusunda kullanılıp kullanılmadığını öğrenmeyi de kapsayacak. Kişisel veriler, ancak kanunda öngörülen hallerde veya kişinin açık rızasıyla işlenebilecek.
-YURT DIŞINA ÇIKIŞ HAKİM KARARIYLA SINIRLANABİLECEK-
Anayasanın 23. maddesinde yapılan değişiklikle, vatandaşın yurt dışına çıkma hürriyeti, ancak suç soruşturması veya kovuşturması sebebiyle hâkim kararına bağlı olarak sınırlanabilecek.
-DEVLET HER TÜRLÜ İSTİSMARA KARAŞI ÇOCUKLARI KORUYACAK-
Anayasanın 41. maddesine, "Her çocuk, yeterli himaye ve bakımdan yararlanma, yüksek yararına açıkça aykırı olmadıkça, ana ve babasıyla kişisel ve doğrudan ilişki kurma ve sürdürme hakkına sahiptir. Devlet, her türlü istismara ve şiddete karşı çocukları koruyucu tedbirleri alır" hükmü ekleniyor.
-ANAYASA'NIN 51. MADDESİNİN 4. FIKRASI YÜRÜRLÜKTEN KALDIRILIYOR-
Anayasa'nın 51. maddesinin 4. fıkrası yürürlükten kaldırılıyor. Söz konusu fıkra, aynı zamanda aynı iş kolunda birden fazla sendikaya üye olunamayacağı hükmünü getiriyor.
-MEMURLARA TOPLU SÖZLEŞME HAKKI-
Anayasa'nın 53. maddesine eklenen fıkra ile, memurlar ve diğer kamu görevlileri toplu sözleşme hakkına sahip olacak. Toplu sözleşme yapılması sırasında uyuşmazlık çıkması halinde taraflar Kamu Görevlileri Hakem Kurulu'na başvurabilecek.
-GREV VE LOKAVT HAKKINI SINIRLAYAN MADDE DEĞİŞİYOR-
Grev hakkı ve lokavt hakkını düzenleyen Anayasa'nın 54. maddesinin 3. ve 7.fıkraları yürürlükten kaldırılıyor. Böylece, "Siyasi amaçlı grev ve lokavt, dayanışma grev ve lokavtı, genel grev ve lokavt, işyeri işgali, işi yavaşlatma, verim düşürme ve diğer direnişler yapılamaz" ile "Grev esnasında greve katılan işçilerin ve sendikanın kasıtlı veya kusurlu hareketleri sonucu, grev uygulanan işyerinde sebep oldukları maddi zarardan sendika sorumludur" fıkraları çıkarılıyor.
-OMBUDSMAN KURUMU KURULUYOR-
Anayasa'nın 74. maddesinde yapılan değişiklikle TBMM Başkanlığı'na bağlı olarak Kamu Denetçiliği Kurumu kuruluyor. Buna göre Kamu Kurumu Denetçiliği Kurumu, idarenin işleyişiyle ilgili şikayetleri dinleyecek.
-MİLLETVEKİLLİĞİ DÜŞMESİ MADDESİNE RÖTUŞ-
Anayasa'nın "Milletvekilliğinin Düşmesi" başlıklı 84. maddesinin, "Partisinin temelli kapatılmasına beyan ve eylemleriyle sebep olduğu Anayasa Mahkemesinin temelli kapatmaya ilişkin kesin kararında belirtilen milletvekilinin milletvekilliği, bu kararın Resmî Gazete'de gerekçeli olarak yayımlandığı tarihte sona erer. Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığı bu kararın gereğini derhal yerine getirip Genel Kurul'a bilgi sunar" şeklindeki son fıkrası yürürlükten kaldırılıyor.
-TBMM BAŞKANLIK DİVANI'NIN SEÇİM SÜRESİ DEĞİŞİYOR-
Anayasanın 94. maddesinin 3. fıkrasının ikinci cümlesi, "İlk seçilenlerin görev süresi iki yıldır, ikinci devre seçilenlerin görev süresi ise o yasama döneminin sonuna kadar devam eder" olarak değiştiriliyor.
-YAŞ KARARLARI YARGIYA AÇILIYOR-
Anayasanın 125. maddesinde değişiklik yapılarak, Yüksek Askeri Şurası (YAŞ)'nın terfi işlemleri ile kadrosuzluk nedeniyle emekliye ayırma hariç, her türlü ilişik kesme kararlarına karşı yargı yolunun açılması öngörülüyor. Ayrıca yargı yetkisi, idari eylem ve işlemlerin hukuka uygunluğunun denetimi ile sınırlı olacak, hiçbir surette yerindelik denetimi şeklinde kullanılamayacak.
-DİSİPLİN KARARLARI YARGI DENETİMİ DIŞINDA BIRAKILMAYACAK-
Anayasanın 129. maddesinde yapılan değişiklikle memur ve diğer kamu görevlileri ile ilgili disiplin kararlarının yargı denetimi dışında bırakılamayacağı öngörülüyor.
-ADALET HİZMETLERİNİN DENETİMİ DEĞİŞİYOR-
"Hakimler ve Savcıların Denetimi" başlıklı Anayasa'nın 144. maddesinde yapılan değişiklik doğrultusunda, adalet hizmetleri ile savcıların idari görevleri yönünden Adalet Bakanlığınca denetimi, adalet müfettişleri ile hakim ve savcı mesleğinden olan iç denetçiler; araştırma, inceleme ve soruşturma işlemleri ise adalet müfettişleri eliyle yapılacak.
-ASKERE SİVİL MAHKEME YOLU AÇILIYOR-
"Askeri Yargı" başlıklı Anayasa'nın 145. maddesinde yapılan değişiklikle askere sivil mahkeme yolu açılıyor. Buna göre; askeri yargı, askeri mahkemeler ve disiplin mahkemeleri tarafından yürütülür. Bu mahkemeler; asker kişiler tarafından işlenen asker suçlar ile bunların asker kişiler aleyhine veya askerlik hizmet ve görevleriyle ilgili olarak işledikleri suçlara ait davalara bakmakla görevlidir. Devletin güvenliğine, anayasal düzene ve bu düzenin işleyişine karşı suçlara ait davalar her halde adliye mahkemelerinde görülür. Ayrıca savaş haricinde, asker olmayan kişiler askeri mahkemelerde yargılanamayacakları öngörülüyor.
-ANAYASA MAHKEMESİ'NİN YAPISI DEĞİŞİYOR-
Anayasa'nın 146. maddesinde yapılan değişiklikle Anayasa Mahkemesi'nin yapısı değişiyor. Buna göre, Anayasa Mahkemesi'nin üye sayısı 11'den 17'ye çıkartılıyor. TBMM, 2 üyeyi, Sayıştay Genel Kurulunun gösterdiği 3 aday içinden; 1 üyeyi baro başkanlarının avukatlar arasından göstereceği 3 aday arasından gizli oylamayla seçecek. Cumhurbaşkanı; 3 üyeyi Yargıtay, 2 üyeyi Danıştay, 1 üyeyi Askeri Yargıtay, 1 üyeyi Askeri Yüksek İdare Mahkemesince gösterilecek 3'er aday içinden; 3 üyeyi ise YÖK'ün kendi üyesi olmayan yüksek öğretim kurumları öğretim üyeleri arasından göstereceği 3'er aday içinden, dört üyeyi üst kademe yöneticileri, serbest avukatlar, birinci sınıf hakim ve savcılar ile en az beş yıl raportörlük yapmış Anayasa Mahkemesi raportörleri arasından seçer.
-GÖREV SÜRELERİ 12 YIL-
Anayasa Mahkemesi üyelerinin görev sürelerini düzenleyen 147. maddede yapılan değişiklikle Anayasa Mahkemesi üyeleri 12 yıl için seçiliyor. Ayrıca bir kimse iki defa Anayasa Mahkemesi'ne seçilemeyecek. Anayasa Mahkemesi üyeleri 65 yaşını doldurunca emekliye ayrılacak.
-MECLİS BAŞKANI, GENELKURMAY BAŞKANI VE KUVVET KOMUTANLARI DA YÜCE DİVAN'DA YARGILANACAK-
Anayasa Mahkemesinin görev ve yetkilerini düzenleyen 148. maddesinde yapılan değişiklikle, Meclis Başkanı, Genelkurmay Başkanı, kuvvet komutanları da görevleriyle ilgili suçlardan dolayı Yüce Divan'da yargılanacak. Yüce Divan kararlarına karşın yeniden inceleme başvurusu yapılabilecek. Ayrıca yapılan değişiklikle kişisel başvuru hakkı tanınıyor.
-PARTİLERİN KAPATILMASINDA ÜÇTE İKİ OY ÇOKLUĞU ARANACAK-
Anayasa Mahkemesinin çalışma ve yargılama usulünü düzenleyen 149. maddesinde yapılan değişiklikle, Anayasa değişikliğinde iptale, siyasi partilerin kapatılmasına ya da devlet yardımından yoksun bırakılmasına karar verilebilmesi için toplantıya katılan üyelerin üçte iki oy çokluğu şart olacak. Anayasa Mahkemesi'nin bölümleri başkanvekilinin başkanlığında 4 üyenin katılımı ile toplanacak. Genel Kurul ise Mahkeme Başkanı'nın veya başkanın belirleyeceği başkanvekilinin başkanlığında en az 12 üye ile toplanacak.
Siyasi partilere ilişkin dava ve başvurulara Yüce Divan sıfatıyla Genel Kurul bakacak. Bireysel başvurular ise bölümlerce karara bağlanacak.
-ASKERİ YARGITAY-
Anayasa'nın, Askeri Yargıtay başlıklı 156. maddesinde değişiklik yapılan değişiklikle, Askeri Yargıtay'ın kuruluşu, işleyişi, mensuplarının disiplin ve özlük işleri mahkemelerin bağımsızlığı ve hakimlik teminatı esaslarına göre kanunla düzenlenmesini öngörüyor.
-HSYK'NIN ÜYE SAYISI ARTIYOR-
Anayasa'nın, Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu'nun (HSYK) yapısını düzenleyen 159. maddesinde yapılan değişiklikle HSYK'nın üye sayısı 22'ye çıkarılıyor. Kurulun Başkanı Adalet Bakanı, Adalet Bakanlığı Müsteşarı ise Kurul'un tabi üyesi. Kurulun 4 asıl üyesi yüksek öğretim kurumlarının hukuk,iktisat ve siyasal bilimler dallarında görev yapan öğretim üyeleri, üst kademe yöneticileri ile avukatlar arasından Cumhurbaşkanınca; 3 asıl ve 3 yedek üyesi Yargıtay üyeleri arasından Yargıtay Genel Kurulunca; 2 asıl ve 2 yedek üyesi Danıştay üyeleri arasından Danıştay Genel Kurulunca; bir asıl ve bir yedek üyesi Türkiye Adalet Akademisi Genel Kurulunca kendi üyeleri arasından; 7 asıl ve 4 yedek üyesi birinci sınıf olup, birinci sınıfa ayrılmayı gerektiren nitelikleri yitirmemiş adli yargı hakim ve savcıları arasından adli yargı hakim ve savcılarınca; 3 asıl ve 2 yedek üyesi idari yargı hakim ve savcıları arasından idari yargı hakim ve savcılarınca, dört yıl için seçilecek.
-EKONOMİK VE SOSYAL KONSEY ANAYASA KAPSAMINA ALINIYOR-
Anayasa'nın 166. maddesinde yapılan değişiklikle Ekonomik ve Sosyal Konsey Anayasa kapsamına alınıyor.
-12 EYLÜL DARBECİLERİNE YARGI YOLU AÇILIYOR-
Anayasa'nın geçici 15. maddesi yürürlükten kaldırılıyor. Böylece 12 Eylül darbecilerine yargı yolu açılıyor.
REFERANDUM İÇİN SON DÖNEMECE GİRİLDİ
Meydanlarda iktidar ile muhalefet arasında "evet", "hayır" kavgasına sahne olan referandum için son dönemece girildi. Bayramın hemen ardından 12 Eylül Pazar günü 49 milyon 446 bin 269 seçmen anayasa değişikliği paketinin kaderini belirlemek için sandığa gidecek. Referandumun maliyeti ise 154 milyon 989 bin 528 TL olacak. -Referandumda 151 bin 546 sandıkta oy kullanılacak ve sandıklarda 1 milyon 61 bin 137 kişi görev yapacak. Her sandıkta 400-420 seçmen oy kullanabilecek ve sandığa gitmeyenler 22 TL ceza ödeyecek.
Meydanlarda iktidar ile muhalefet arasında "evet", "hayır" kavgasına sahne olan referandum için son dönemece girildi. Bayramın hemen ardından 12 Eylül Pazar günü 49 milyon 446 bin 269 seçmen anayasa değişikliği paketinin kaderini belirlemek için sandığa gidecek.
Siyasi parti liderlerinin miting meydanlarında referandum kavgası devam ederken, gözler de bu hafta sonunda yapılacak referandumdan çıkacak sonuca çevrildi. İktidarın "evet", CHP ve MHP'nin "hayır", BDP'nin ise "sandığı boykot" kampanyası yürüttüğü referandumun sonucunu ise 49 milyon 446 bin 269 seçmenin iradesi belirleyecek. 12 Eylül'de 151 bin 546 sandıkta oy kullanılacak ve sandıklarda da 1 milyon 61 bin 137 kişi görev yapacak.En çok seçmen ise İstanbul ilinde. 12 Eylül'de İstanbul'da 7 milyon 400 bin 172 seçmen oy kullanacak. İstanbul'un yanısıra Ankara, 2 milyon 919 bin 143, İzmir 2 milyon 526 bin 569 seçmen sayısı ile referandumun kaderini belirleyecek iller olacak.
-MALİYETİ 154 MİLYON 989 BİN TL-
Referandum için 70 ton kağıt harcanırken, 965 bin 853 zarf basıldı. Referandumun maliyeti ise 154 milyon 989 bin 528 lirayı buldu.
-SEÇMEN SAYISI ARTTI-
Rakamlar seçmen sayısının arttığını ortaya koyarken, 28 Mart 2004'teki yerel seçimlerde seçmen sayısı 43 milyon 552 bin 931, sandık sayısı 173 bin 748, 22 Temmuz 2007'deki genel seçimlerde seçmen sayısı 42 milyon 553 bin 41, sandık sayısı 158 bin 700, yine 21 Ekim 2007'de yapılan referandumda seçmen sayısı 42 milyon 629 bin 733, sandık sayısı 134 bin 700, 29 Mart 2009'deki yerel seçimlerde de seçmen sayısı 48 milyon 6 bin 650, sandık sayısı da 174 bin 902'ydi.
-KADIN SEÇMEN DAHA FAZLA-
Referandumda oy kullanacak kadın seçmen sayısı ise erkek seçmenden daha fazla olacak. Referandumda sandığa gidecek seçmenin 24 milyon 385 bin 321'ini erkekler, 25 milyon 60 bin 948'ini de kadınlar oluşturuyor. Hesaplamalara göre, her sandıkta 400-420 seçmen oy kullanabilecek. Yurtdışındaki seçmen sayısı ise toplam 2 milyon 556 bin 33'ü buluyor. Bunların 1 milyon 351 bin 83'ünü erkek, 1 milyon 204 bin 501'ini de kadınlar oluşturuyor.
-TC KİMLİK NUMARASI ŞART: OY KULLANMAYANA CEZA VAR-
12 Eylül'de yapılacak referandumda seçmenler TC kimlik numarası bulunan kimlik belgeleriyle oy kullanabilecek. Parmak boyasının kullanılmayacağı referandumda, TC kimlik numarası ve resimli olmak kaydıyla, resmi daire ve iktisadi devlet teşekküllerince verilen soğuk damgalı kimlik belgeleri, pasaport, evlenme cüzdanı, askerlik belgesi, sürücü belgesi ve avukatlık kimlik belgesi gibi belgelerle de oy kullanılabilecek. Referandumda belediyeler, köy ve mahalle muhtarlığınca düzenlenen belgelerle oy kullanılamayacak. Bunun tek istisnası ise ceza infaz kurumlarında ve tutukevlerinde taksirli suçlardan hükümlü bulunanlar ile tutuklu seçmenlere cezaevi idaresince verilmiş belge olacak. Bu belgede de yine kimlik numarası şartı aranacak. Referandumda sandığa gitmemenin cezası ise 22 TL olacak.
-OY VERME SAATLERİ-
YSK, referandumda oy verme saatlerini, illerde güneşin ve doğuş batışına göre iki gruba ayırdı. Türkiye'nin doğusunda bulunan Adıyaman, Ağrı, Artvin, Bingöl, Bitlis, Diyarbakır, Elazığ, Erzincan, Erzurum, Gaziantep, Giresun, Gümüşhane, Hakkari, Kars, Malatya, Kahramanmaraş, Mardin, Muş, Ordu, Rize, Siirt, Sivas, Trabzon, Tunceli, Şanlıurfa, Van, Bayburt, Batman, Şırnak, Ardahan, Iğdır ve Kilis illerinde oy vermenin başlangıç ve bitiş saatleri 07.00-16.00 olarak belirlendi. Bu illerin dışında kalan illerde ise oy vermenin başlangıç ve bitiş saatleri 08.00-17.00 olarak tespit edildi.
-REFERANDUM YASAKLARI-
12 Eylül'de yapılacak referandum öncesinde seçim yasakları ile 5 Eylül Pazar günü itibariyle başladı. Buna göre; Başbakan, bakanlar ve milletvekilleri yurt içinde yapacakları referandumla ilgili propaganda gezilerini makam otomobilleriyle yapamayacak. Bu amaçla yapacakları gezilerde protokol gereği karşılama ve uğurlama törenleri yapılmazken, resmi ziyafet de verilmeyecek. Başbakan, bakan ve milletvekillerinin referandum ile ilgili yapacakları propaganda gezilerine hiçbir memur katılmayacak.
-OY VERME GÜNÜ SİLAH TAŞIMAK YASAK-
12 Eylül Pazar günü sabah saat 06.00'dan gece saat 24.00'e kadar her ne suretle olursa olsun alkollü içki satılmasının, içkili yerlerde umumi mahallerde her çeşit alkollü içki verilmesi, içilmesi yasak olacak. Oy verme günü bütün umumi eğlence yerleri oy verme süresi içinde kapalı olacak. Eğlence yeri niteliğinde haiz lokantalarda yalnız yemek verilecek. Oy verme günü emniyet ve asayişi korumakla görevli olanlardan başka hiçbir kimse, köy, kasaba ve şehirlerde silah taşıyamayacak. 12 Eylül günü sat 18.00'e kadar radyolar ve her türlü yayın organları tarafından referandum ve sonuçları ile ilgili haber, tahmin ve yorum yapılması yasak olacak. Saat 21.00'den sonra bütün yayınlar serbest olacak, ancak Yüksek Seçim Kurulu'nca gerek görülmesi halinde saat 21.00'den önce de yayınların serbest bırakılmasına karar verilebilecek.
-TÜRKİYE'NİN 6'NCI REFERANDUMU OLACAK-
12 Eylül'de yapılacak referandum, Türkiye'nin 6'ncı referandumu olacak. Türkiye'de ilk referandum, 27 Mayıs 1960 askeri müdahalesinin ardından hazırlanan 1961 Anayasası için 9 Temmuz 1961'de gerçekleştirildi. 61 Anayasası, yüzde 38.3 oranındaki hayır oyuna karşılık, yüzde 61.7 evet oyuyla kabul edildi. İkinci referandum, 12 Eylül 1980 darbesinden sonra hazırlanan 1982 Anayasası için 7 Kasım 1982'de yapıldı. Referandumda, Anayasa ile birlikte Kenan Evren'in Cumhurbaşkanlığı da onaylanacak, eski siyasilere 10 yıl siyaset yasağı getirilecekti. 7 Kasım günü sandık başına 19 milyon seçmen gitti. Sandıktan anayasaya yüzde 91.37 evet, yüzde 8.63 hayır çıktı. Üçüncü halk oylaması, 1982 Anayasası'nın geçici 4. maddesi ile getirilen 10 ve 5 yıllık siyasal yasakların kalkıp kalkmaması konusunda 6 Eylül 1987'de gerçekleştirildi. Bu referandumda Türkiye,19 82 Anayasası'na Milli Güvenlik Konseyi'nin sonradan eklediği, eski siyasetçilere 10 yıl boyunca siyaseti yasaklayan geçici dördüncü maddenin kaldırılmasını oyladı. Bu referandum, Süleyman Demirel'e Çankaya Köşkü'nün, Bülent Ecevit ile Necmettin Erbakan'a da Başbakanlık kapılarını açtı. Referandumu yapabilmek için Anayasa'nın 175. maddesinde yapılan düzenleme ise diğer referandumlara yol verdi.
Referandumlar içerisinde seçmenin iradesinin "hayır" yönünde oluştuğu tek referandum ise Özal döneminde yapıldı. 25 Eylül 1988'de, Turgut Özal'ın başbakanlığı döneminde yapılan referandumdan 'hayır' oyu çıktı. Hükümetin yerel seçimlerin bir yıl erkene alınmasına dönük talebi, referandumda "Hayır' karşılığı aldı. Referanduma katılım oranı, yüzde 88.82 oldu. Seçmenlerin yüzde 65'i hayır, yüzde 35'i evet oyu kullandı. Böylece yerel seçimlerin erkene alınması için Anayasa'nın 127. maddesindeki değişiklik kabul edilmedi ve 13 Kasım 1988 olarak öngörülen erken yerel seçim yapılamadı.
Türkiye'de beşinci referandum, 21 Ekim 2007 yılında Cumhurbaşkanlığı seçim sürecinin tıkanmasıyla gerçekleşti. 28 milyon 813 bin 185 seçmenin oy kullandığı 21 Ekim 2007'de yapılan referandumunda halkın yüzde 69.123'ü Evet, yüzde 30.876'sı ise Hayır dedi.
