Türkiye haftalardır Bitlis Mutki'deki toplu mezardan çıkarılan kemikleri konuşuyor. Bir ihbar sonucunda bulunan kemiklerin, 90'lı yılların ortalarında öldürülen 12 kişiye ait olduğu belirtiliyor. Bu kişilerin kimliklerinin ve tam olarak ne zaman öldürüldüklerinin saptanması, bir dönemin aydınlatılmasına yardımcı olacak. Merkezi, onlarca toplu mezarın ortaya çıkarıldığı Bosna Hersek'in başkenti Saraybosna'da olan Uluslararası Kayıp Kişiler Komisyonu (ICMP), bu konuda Türkiye'ye yardıma hazır olduğunu söylüyor. Kurumun Genel Sekreteri Kathryne Bomberger, "Ailelerden örnek aldıktan sonra sonuç 4-5 haftada çıkar" diyor. Bomberger, çalışmalarına, bunun barış için önemine ve Mutki'de neler yapabileceklerine ilişkin sorularımızı yanıtladı.
Çalışmalarınızı anlatır mısınız? Eski ABD Başkanı Bill Clinton'un öncülüğüyle, 1996'da kurulduk. Bosna'da çalışmaya başladık. Artık Hırvatistan, Sırbistan, Makedonya ve Kosova'da da etkiniz. Yüksek teknolojiyle bilimsel çalışma yürüten tek uluslararası kuruluşuz. Dünya çapında 5 binden fazla toplu mezarın ortaya çıkarılmasını ve 18 bin DNA kimliğinin belirlenmesini sağladık. Irak'ta da çalışmaya başlıyoruz. Dünyadaki tüm DNA laboratuvarlarından 5 kat daha fazla analiz yürütüyoruz. 160 kişi çalışıyor.
Bir ülkede, tek başınıza kazı yapabiliyor musunuz? En önemli konu, hükümetlerin bölgeyi incelenmesi, kemik örneklerinin alınması için bize zaman ve yer konusunda bilgi sağlamasıdır. Bunu tek başımıza yaparsak hukuk yolunda sorunlar çıkabilir. Çünkü ortada bir suç hatta savaş suçu vardır. Bu sebeple; kayıpların bulunması, yeryüzüne çıkarılması ve kimliklerinin belirlenmesi konusunda hükümetlere sorumluluk almaları yönünde baskı yapıyoruz. Bosna Hersek çok iyi bir örnek. Balkanlar'da 13 bin 500 kişinin bulunmasını sağladık. Srebreniça'daki soykırıma ilişkin tüm şüpheler bu teknolojiyle ortadan kaldırıldı.
DNA ile kimlik belirlenmesi tam olarak nasıl oluyor? Kemik örneklerini laboratuvarlarımıza getirip DNA'yı ayırıyoruz. 150 bin biyolojik aile bireyinden alınan, çoğu kan olmak üzere örnekler var. İskeletten alınan örnekle potansiyel aile bireyinin biyolojik örneğini eşleştiriyoruz.
Bir kemik DNA'sını ne kadar saklayabilir? II. Dünya Savaşı'nda kaybolan bir kişinin kemiğini analiz ederek doğru sonuca ulaşmıştık. Bizi sınırlandıran kemikten DNA'yı çıkarmak değil, yaşayan aile bireyi bulmak. Soyda ne kadar geriye giderseniz eşleşme de o kadar zorlaşır. Şu sıralar üçüncü kuzenlere hatta torunlara kadar gitse de tespit yapabileceğimiz bir yöntem üzerinde çalışıyoruz.
Türkiye'nin ICMP'ye desteğini anlatır mısınız? Türkiye'nın kuruma geçen şubatta 200 bin dolar bağışta bulunması bizi çok cesaretlendirdi. Bölgede istikrarı çok istiyorlar. ICMP'ye hükümetlerin resmi temsilcilerini almıyoruz. Ama bağışlar çok önemli.
Türkiye'de çalışma yürüttünüz mü? Hayır. Bitlis'te büyük kazı çalışması yapılıyor. Buna destek vermeyi düşünür müsünüz? Resmi bir başvuru almadık. Ancak bu hafta elçilikle bir görüşmemiz olacak ve gündeme gelebilir. Çalışmaktan memnuniyet duyarız. Büyük bir içtenlikle teknik destek verebiliriz.
BİTLİS'TE KEMİKLER BULUNDU
1990'lı yıllarda Güneydoğu ve Doğu'daki faili meçhul cinayetlerdeki kayıplar ortaya çıkıyor. Bitlis'in Mutki ilçesindeki kazılarda bulunan kemiklerin 12 kişiye ait olduğu ileri sürüldü.
Prof. Dr. Şebnem Korur Fincancı: Güneydoğu'daki bir toplu mezarla ilgili 2004'te rapor hazırlamıştım. 600 kemik bulunmuştu ve en az 11 kişiye ait olduğu söyleniyordu. Ancak sadece 6 kişinin DNA'sı belirlendi. "Bosna'da bu konuda deneyimli bir merkez var orayla işbirliği yapılabilir" görüşünü bildirmiştim. Kemiklerin Adli Tıp'a gelmesinde de ciddi sorunlar yaşanabilir. Olay yeri incelemesini jandarma yapıyor, ancak suçun zaten jandarmanın sorumluluğunda gerçekleştiği öne sürülüyor. Nesnellik sağlanmazsa insanlar kuşku duyarlar.
Diyarbakır İHD Şube Sekreteri Raci Bilici: Kemiklerin sahiplerinin anne babası da ölmüş olabiliyor. Bu durumda örnekleri kardeşlerden alıyoruz. Ancak bu kişilerin eşleştirilmesi pahalı bir yöntem ve Adli Tıp "Yapamıyoruz" diyor. Yapınca da "Bulunamadı" diyor. 1.5 yıl önce Bingöl'ün Genç ilçesinden çıkardığımız kemiklerin sonucu hâlâ gelmedi. Bölgede 17 bin faili meçhul var. Hepsinin nerede gömüldüğü, nasıl öldürüldüğü belgelerle mevcut. Bosna Hersek'te dürüst bir mekanizma geliştirdiler. Biz de bunu talep ediyoruz. İnsanların ziyaret edebileceği bir mezarın olması acılarını hafifletir.
Kazıları başlatan Avukat Rehşan Bataray: Kim kayıp, Genelkurmay'ın arşivlerinde var. İsterlerse hepsini bulurlar. Ancak DNA tahlilleri çok masraflı. Genç ilçesinde 105 kişinin kan örneklerinin 38 kemikle karşılaştırılması için 90 bin lira harcandı. Doğrusu, Adalet Bakanlığı'nın kan bankası oluşturmasıdır.
Adli Tıp uzmanı Veli özdemir: Olay yeri neresi olursa olsun olayın bilimsel yanına bakar, teknik inceleme yaparız. Teknik altyapı olarak şu anda dünya standartlarındayız. Birçok ülkenin de üstündeyiz. Yaptığımız inceleme tümüyle bilimseldir.
Sabah
