Tutukluya Anayasa Mahkemesi yolu

Çiğdem TOKER

İki yıl önceki referandumla hukuk sistemine giren Anayasa Mahkemesi'ne bireysel başvuru yolu, 23 Eylül'de başlıyor. Hak ihlaline uğradığını düşünen gerçek ve özel tüzel kişiler; UYAP sisteminin işlediği Türkiye'nin her yerindeki adliyelerden 172 lira harçla başvuru yapabilecek.

Anayasa Mahkemesi Başkanı Haşim Kılıç'ın, yeni hak arama yolunu anlatmak üzere gazetecilerle bir araya geldiği toplantıdan sürpriz başlık çıktı:

Süren davalarda yargılanan tutuklu sanıklar, tutukluluğa itirazları üst mahkemede reddedilmişse, hak ihlalinin kaldırılması talebiyle Anayasa Mahkemesi'ne bireysel başvuruda bulunabilecek.

Ancak, böyle bir başvurunun değerlendirebilmesi, öncelikle AİHM'in bu konudaki içtihadına paralel yorum yapılması ön koşuluna bağlı. Başkan Kılıç, bu yorumun AYM'de henüz yapılmadığını, bu alanda görev yapacak iki mahkemede de kendisinin yer almayacağını ve çalışma arkadaşlarını bağlayıcı bir açıklama yapmak istemediğini özellikle vurguladı.

AİHM'e paralel değerlendirme yapılması halinde, tutuklu sanıklar için umut ışığı sayılabilecek AİHM içtihadı özetle şunu diyor: 'Tutukluluk kararı üst mahkemede reddedilmişse, henüz Yargıtay aşamasına gelinmese dahi, ret, kesin karar sayılır. Dolayısıyla başvuru, değerlendirmeye alınır.'

Başkan Kılıç, 'Eğer AYM, AİHM doğrultusunda yorum yapar da tutukluluk konusunda yapılan başvuruda, hak ihlali kararı verilirse bunun sonucu ne olur?' sorusuna, 'İhlalin kaldırılması gerekir' diyerek, tutukluluğun sona erdirilmesi gerektiğini belirtti.

Kılıç, uzun tutukluluk sorununda tartışılan ve tutuklu vekillerin Meclis'te görev yapabilmesinin önünü açan bir hüküm olarak CHP'nin gündeme getirdiği Anayasa'nın 90. Maddesini uygulamayan hakimlere sitem etti. Milletlerarası anlaşmaları kanun hükmünde sayan maddenin Anayasa'ya 2004 yılında konulduğunu anımsatan Kılıç, 'Eğer hakimler, devrim niteliğindeki bu maddeyi uygulamakta isteksiz davranmasa, direnmeseydi, bireysel başvuru hakkına gerek kalmazdı' dedi. Meclis'e de çağrıda bulunan Kılıç, 'Uzun tutukluluk, uzun yargılama sorunu, yasayla çözülmezse, bireysel başvuruların başarı şansı düşüktür. Düzenleme yapılmazsa, bizim 50-100 bin dosya altında etkin denetim yapmamız mümkün olmayacak. Yargıdaki tıkanıkların reformla acilen çözülmesi lazım' dedi.

'Ekonomi ve siyasetle birlikte hukuk da küreselleşti' diyen Kılıç, AİHM'deki hak ihlallerinin yoğunluğu bakımından dünyada ikinci sırada olan ve yılda 4 bin 500 başvurunun gittiği Türkiye'nin kırık notunun zorlayıcı hale geldiğinin altını çizdi. Bireysel başvuruda, yargının gideremediği ya da bizzat kendisinin yol açtığı hak ihlalinin görev olduğunu belirten Kılıç, AYM kararlarına karşı bireysel başvurunun ise kapalı olduğunu söyledi.

Kılıç'ın paylaştığı bir başka önemli bilgi de şu: AİHM, yeni düzenleme dolayısıyla Temmuz'da iki yıl boyunca Türkiye'deki bireysel başvuruları izleme kararı aldı. Başvuruların etkin sonuç vermediğini takip edecek olan AİHM, iki yıl boyunca, kendisine yapılacak başvuruları değerlendirmeye almayacak.

- Bireysel başvuru için AYM, yoğun bir eğitim programı uyguladı. Hayali davalar üzerinden pratik yapıldı. Raportörler, sistemi incelemesi için AİHM'e gönderildi. İyi örnek ülkelere birer aylık gezi yapıldı.

- Bu çalışmalar, AİHM sözleşmesi, şerhi ve pilot kararlar, 2 bin sayfalık 2 cilt kaynak esere dönüştü. 15 bin adet basıldı. Kürsü hakimlerine dağıtılacak.

- Bireysel başvuru mahkemesi iki bölümden oluşuyor. 4 üye bir başkan. Yeni raportörler alınacak. Bireysel başvurular 12 kişinin çalıştığı bürolarda kabul edilecek.

- Cumhurbaşkanı'nın bireysel başvuru hakkı yok. HSYK kararlarına karşı başvuru yapılamayacak.

- Hak ihlali dilekçesi geldiğinde, önce Adalet Bakanlığı'na gönderilecek. Oradan savunma alınacak.

- Yeni sistemde iki başarılı ülke; Almanya ve İspanya örnek alındı. Almanya'da yılda 6 bin, İspanya'da ise 7 bin bireysel başvuru davası görülüyor. Denetim sonucunda AİHM'e giden dosya sayısı Almanya'da 159, İspanya'da ise 65.

- Hedef: İspanya ve Almanya'da başvuruların kabul edilme oranı yüzde 1-2. Kılıç, Türkiye'de 'dava açma iştahının yoğunluğuna' dikkat çekerek, 'Biz de böyle bir hedefi öngörüyoruz. Önemle vurgularım ki bireysel başvuruda biz temyiz veya istinaf mahkemesi değiliz' dedi.

CHP'nin 2008 ve 2009 hesapları incelemesinde 2.7 milyon liranın hazineye gelir kaydedilmesi kararı sorulduğunda Kılıç, 'Siyasi partiler, harcamaların belgelendirilmesinde çok özensiz davrandı' diyerek şu değerlendirmeyi yaptı:

'Uçak bileti örneğin. Kişi adına alınmış. Faaliyet mi şahıs mı göremiyoruz. Altına bir görevlendirme yazısı eklense sorun olmayacak. Yıllardır yazıyoruz. Yeni yeni düzeltiyorlar. Ancak bu hesaplar, 2010'daki değişiklik öncesine ilişkin. 2010 değişikliğiyle Sayıştay'a verildi denetim. Ondan sonrakiler daraltılır, büyük şeyler çıkmaz.'

Kılıç, Deniz Feneri davasına ilişkin harcamaların sorun olmasının da aynı nedenden kaynaklandığını vurgularken, 'Losyon, traş bıçağı gibi harcamaların, siyasi faaliyetle ilgisi olmadığını, kabul edilemeyecek özel harcamalar olduğunun' altını çizdi.

4+ 4 + 4 iptal başvurusundaki ret kararını da değerlendiren Kılıç, kararı oybirliğiyle aldıklarını vurgulayarak şöyle dedi: Bizim için anayasa açısından sorun yok. Uygulamayla ilgili eleştiriler var. Ama bunlar, anayasal adaletten ziyade uygulamaya dönük eleştirilerdi. Biz işin Anayasal adalet ve sorun açısından inceledik ve reddine karar verdik.'

AYM Başkanı, Hz. Muhammet'in hayatı ve Siyer seçmeli dersinin yasayla düzenlenmesinin laikliğe aykırı olduğu konusunda ise 15'e 2 oyçokluğuyla Anayasa'ya aykırı görülmediğini belirtti. Kılıç, Kürtçe seçmeli ders konusuna yetki çerçevesinde girmediklerini söyledi.

Kılıç, iki gün önce AİHM yaklaşımını benimseyerek aldıkları 'çok önemli bir karara' da açıklık getirdi. Bir askeri mahkemenin başvurusuyla alınan karar uyarınca, bundan böyle askeri teşkilatta çalışan sivil memurlar, asker değil sivil sayılacak. Görevleri ve şahıslarıyla ilgili bütün fiiller, sivil mahkemelerde görülecek.

Akşam