Bu sitede daha önce yayımlanan Ceza İnfaz Hukukundaki İyi Halli Olma Durumu Üzerine Bir İnceleme başlıklı yazımızda Açık Ceza İnfaz Kurumlarına erken ayrılma imkanından kısmen bahsetmiştik. Gözlem ve Sınıflandırma Merkezleri ile Hükümlülerin Değerlendirilmesine dair Yönetmelik in 32/9 maddesi gereğince; Kapalı ceza infaz kurumunda bulunan ve gelişim puanı Genel Müdürlükçe belirlenen eşik puanı aşan ve erken iyileşme gösterdiği kanaatine varılan iyi halli hükümlü hakkında idare ve gözlem kurulu tarafından, kapalı ceza infaz kurumunda kalması gereken toplam sürenin onda birine kadar daha erken açık ceza infaz kurumuna ayrılma kararı verilebilir. Erken iyileşmeye bağlı olarak, erken açık ceza infaz kurumuna ayrılma ile ilgili esas ve usuller Genel Müdürlükçe gösterilir. Adalet Bakanlığı Ceza ve Tevkif Evleri Genel Müdürlüğünün 18.11.2021 tarih ve E-69421317-204.99-1187/119196 sayılı yazıları gereğince iyi halli olabilmek (açık ceza infaz kurumuna ayrılabilmek) için alt eşik puan 45,açık ceza infaz kurumuna erken ayrılabilmek için üst eşik puan 80 olarak belirlenmiş ve eşik puanlara göre iyi hal değerlendirmelerine 01.01.2022 tarihinde başlanacağı belirtilmiştir. Yukarıda adı geçen yönetmeliğin 9/4 maddesi gereğince hükümlüler 6 ayda bir değerlendirmeye tabi tutulacaklardır. Bu durumda Açık Ceza İnfaz Kurumlarına Ayrılma Yönetmeliğindeki diğer şartları taşıyan kapalı ceza infaz kurumu hükümlüsü hakkında en erken 01.07.2022 tarihinden itibaren açık ceza infaz kurumuna erken ayrılma değerlendirmesi yapılabilecektir.
Puanlama; yönetim servisi, eğitim ve öğretim servisi, psiko-sosyal yardım servisi ile güvenlik ve gözetim servisi tarafından yapılır. Hangi tutum ve davranışlara ne kadar puan verileceği, ölçme ve değerlendirme kriterleri, değerlendirmeye esas eşik puanlar, değerlendirme raporlarının şekli, kullanılacak program ve formlar ile puanlama sonucuna göre yapılacak değerlendirmenin başlayacağı tarih Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlüğünce belirlenir. (Gözlem ve Sınıflandırma Merkezleri ile Hükümlülerin Değerlendirilmesine dair Yönetmelik md.31,32) Ceza ve Tevkif Evleri Genel Müdürlüğünün yukarıda tarih ve sayısı belirtilen yazısına ulaşamadığımız için hangi tutum ve davranışa ne kadar puan verileceğini tespit edemedik. Ancak uygulamada bazı yer cezaevi yönetim servisi, eğitim ve öğretim servisi, psiko-sosyal yardım servisi ile güvenlik ve gözetim servisleri tarafından herhangi bir gerekçe gösterilmeksizin hükümlülerden puan kesintisi yapıldığı bu durumun hükümlülerin üst eşik puanı aşmasına dolayısıyla açık ceza infaz kurumlarına erken ayrılmalarına engel olduğu görülmektedir. Gerekçesiz olarak yapılan puan kesintilerine karşı İnfaz Hakimliğine şikayet yoluna gitme imkanı bulunmaktadır.
Üzerinde durulması gereken diğer önemli bir husus ise; gerek pandemi gerekse personel ve fiziki imkansızlık gerekçe gösterilerek yüksek güvenlikli kapalı ceza infaz kurumlarında iyileştirme proğramlarının açılmamasıdır. Bu proğramlara iştirak edemeyen hükümlülerin puanları üst eşik olarak belirlenen 80 puanın altında kalmakta ve açığa erken ayrılma adeta imkansız hale gelmekte idarenin kusuru hükümlüye yüklenmektedir.
Gözlem ve Sınıflandırma Merkezleri ile Hükümlülerin Değerlendirilmesine dair Yönetmeliğin 33/4 maddesinde “İyi hâl kararı için gerekli olan ve Genel Müdürlükçe belirlenen eşik puanı aşamayan hükümlü hakkında idare ve gözlem kurulunca bir araştırma yapılarak; bu durumun mücbir sebeplerden kaynaklanıp kaynaklanmadığı ya da hastalık, yaşlılık, personel yetersizliği gibi makul bir nedeni olup olmadığı belirlenir. Makul bir nedenin bulunması durumunda, hükümlüye verilen gelişim puanının Genel Müdürlükçe belirlenen eşik puanı (45 puan) aşması şartı aranmaz. Bu hükümlü hakkında, mevzuatta aranan diğer iyi hâl kriterlerine göre değerlendirme yapılır.” şeklinde düzenleme mevcuttur. Burada kastedilen eşik puan alt eşik puan olup Genel Müdürlükçe 45 olarak belirlenmiştir. Peki bir hükümlü kendisinden kaynaklanmayan (herhangi bir mücbir sebepten ya da idarenin kusurundan kaynaklanan) bir durumdan dolayı üst eşik puanı aşamıyorsa ne olacaktır? Bu sorunun cevabı yönetmelikte yoktur. Bu durumda yönetmeliğin 33/4 maddesi hükümlü lehine yorumlanarak mevzuatta aranan diğer iyi hal kriterlerine göre değerlendirme yapılıp hükümlünün açık ceza infaz kurumuna erken ayrılmasına karar verilebilmelidir.Yönetmelikte yapılacak bir değişiklikle sorunun çözülebileceği kanaatindeyiz.
Yönetmeliğin 32/9 maddesinin kaleme alınış tarzından açık ceza infaz kurumuna erken ayrılma müessesesinin takdire bağlı olduğu anlaşılıyor ise de esasen mecburidir. Yönetmelikle iyi hal için puanlama kriteri getirilmiş keyfiliğin önüne geçilmeye çalışılmıştır. Nasılki ceza infaz kurumundaki hal ve hareketleri ve katıldığı iyileştirme proğramları sonucu topladığı puanlarla alt eşik puanı aşan hükümlü iyi halli sayılıp açık ceza infaz kurumuna,denetimli serbestliğe ayrılmaya hak kazanabiliyorsa üst eşik puanı aşan hükümlünün de açığa erken ayrılmadan otomatikman yararlanması gerekir.İdarenin takdir yetkisi sadece açığa erken ayrılma oranının belirlenmesinde olmalıdır.
Açık ceza infaz kurumuna erken ayrılmada dikkate alınacak süre kapalı ceza infaz kurumunda geçirilmesi gereken toplam sürenin onda biri kadardır. Bu süre hesaplanırken hükümlünün almış olduğu toplam cezadan suç tipine göre şartla tahliye indirimi yapılacak ardından Açık Ceza İnfaz Kurumlarına Ayrılma Yönetmeliğine göre açık ceza infaz kurumunda geçirilmesi gereken süre düşülecek bu sürede düşüldükten sonra bulunan süre hükümlünün kapalı ceza infaz kurumunda geçirmesi gereken süre olacaktır. Hükümlü bu sürenin 1/10 u kadar erken açık ceza infaz kurumuna ayrılabilecektir. Örnekleyecek olursak; toplam 8 yıl hapis cezası alan bir hükümlünün şartla tahliye indirim oranı ¼ olsun bu hükümlü 6 yılda şartla tahliyeye hak kazanacaktır. Yine bu hükümlünün şartla tahliyesine 2 yıl kala açık cezaevine ayrılabileceğini varsayalım bu durumda bu hükümlünün kapalı ceza infaz kurumunda geçirmesi gereken süre 4 yıldır. Açığa erken ayrılmada 1/10 a kadar yapılacak indirim 4 yıl üzerinden yapılacaktır (365x4=1460/10=146) Bu örnekte hükümlü açık ceza infaz kurumuna 146 gün erken ayrılabilecektir.
Esat Faruk BENLİ
Hukukçu