Ermeni katliamını gözler önüne seren kazı

Erzurum'da merkeze bağlı Yeşilyayla, Aziziye ilçesine bağlı Alaca ve Pasinler ilçesine bağlı Tımar köylerinde yapılan kazılarda, Ermeni çeteleri tarafından yapılan katliamın bulguları gözler önüne serildi.

Atatürk Üniversitesi (A.Ü) öğretim üyelerinin gözetiminde 1 Temmuz 1986'da Alaca'da, 7 Ekim 1988'de Yeşilyayla'da ve 7 Temmuz 1993'de de Tımar köyünde yapılan kazılarda, mermi kovanları, Kur'an-ı Kerim parçaları, kırık kafatasları, sigara tabakaları ve takı malzemeleri bulundu.

A.Ü Türk Ermeni İlişkilerini Araştırma Merkezi Müdürü Doç. Dr. Erol Kürkçüoğlu, Erzurum'da yapılan kazılarda Alaca'da 268, Yeşilyayla'da 95 ve Tımar köyünde ise 300 insan iskeletine rastlandığını bildirdi.

Şehir merkezindeki katliamların Yanıkdere Karskapı, Yakutiye Kışlaları, Ezirmikli Osmanağa ve Mürsel Paşa konakları, Gölbaşı Hacı Ahmet Hanı, İstasyon barakaları ve Firdevsoğlu kışlalarında olduğunu vurgulayan Kürkçüoğlu, şunları kaydetti:

''Erzurum merkezinde 9 bin 553 olmak üzere, çevre illerle birlikte 50 bine yakın insan Ermeni çeteleri tarafından katledildi. Rus Yarbay Tverdo Khlebov'un, birliğine çektiği telgraf, katliamın şiddetini ortaya çıkarmaktadır. Rus Yarbay Khlebov, 'Bizi buradaki görevden alınız. Ermeni eşkıyalarının masum insanları öldürmesine seyirci kalmamız mümkün değil' diyerek, Türk insanının bizzat katliama uğradığını söylemiştir.''

Kürkçüoğlu, Erzurum merkezde Ermeni katliamı sonucu ölenlerin şu anda Yüzüncü Yıl Parkı'nın bulunduğu alana gömüldüğünü anlatarak, ''Ermeni çeteleri genellikle yaşlı, kadın ve çocuktan oluşan savunmasız insanları hedef almıştır. Doğu ve Güney Doğu Anadolu'da 185 toplu mezar var. Bunların 9'unu bilim dünyasına kazandırdık'' diye konuştu.

-VAN'DA ZEVE ŞEHİTLİĞİ KAZISI

Doğu Anadolu Bölgesi'nde 1915-1918 yılları arasında yaşanan Ermeni olayları ile ilgili Van'da da 1990 yılında Zeve Şehitliği'nde toplu mezar kazısı yapıldı.

Van'a 18 kilometre uzaklıkta bulunan Çitören köyü yakınında yer alan Zeve Şehitliğinin güney yamacında, 4 Nisan 1990'da, Van Müzesi ve Yüzüncü Yıl Üniversitesi tarafından kazı çalışması başlatıldı.

Uluslararası gözlemcilerin de katıldığı kazı çalışmalarını, dönemin Van Valisi Adnan Darendeliler, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Nihat Bayşu, Ankara Üniversitesi'nden Prof. Dr. Azmi Süslü, Atatürk Üniversitesi'nden Prof. Dr. Enver Konukçu, Dr. Cevat Başaran, Hacettepe Üniversitesi'nden Prof. Dr. Metin Ozbek ve Prof. Dr. Ercüment Kuran, Gazi Üniversitesi'nden Prof. Dr. Fahrettin KırzıoğIu, Marmara Üniversitesi'nden Prof. Dr. Cevdet Küçük ile Van Müzesi Müdürü Ersin Kavaklı da izledi.

1915 yılında Ermeni çetelerinin saldırılarına tanıklık eden İbrahim Sargın'ın yer göstermesi ve bazı belgeler ışığında 4 metrekarelik alanda başlatılan kazı çalışmalarında, kadın ve çocuklara ait olduğu değerlendirilen 12 adet ceset bulundu.

Kazı sırasında, hançer ve kama yüzleri, uçları kırılmış paslı kürek yüzleri, çok sayıda Rus yapımı boş ve patlamamış mermi ve kovanları, iç giysiler, ipekli kumaş parçaları, Sultan Reşad tuğralı ve ay-yıldız motifli boncukları olan akik taşı gerdanlık, balmumu kaplı muska, paslı tel bilezik ve yüzük, üzerinde Sultan Reşad'ın tuğrası bulunan 1 adet gümüş para, 2 adet bakır para, çok sayıda akik ve renkli sırça boncuk, çocuk nazarlıkları, değişik boyutlu ve renkli giysi düğmeleri ile 1 adet kemik tarak da bulundu.

Kazı çalışmalarının ardından, çıkarılan buluntular Van Müzesi'nde oluşturulan Ermeni Katliamı Seksiyonunda sergilendi. Bu eserler daha sonra Erzurum Müzesi'ne aktarıldı.

-KARS'TAKİ KAZI ÇALIŞMALARI

Kars'ta, Ermeniler tarafından Derecik ve Subatan köylerinde yapılan kazılarda da, Ermeniler tarafından katledilen toplam 930 Türk'e ait bulgular açığa çıkarıldı.

Kars Müze Müdürü Necmettin Alp, AA muhabirine yaptığı açıklamada, 2003 yılında merkeze bağlı Derecik köyünde Ermeni çeteciler tarafından yapılan katliamları belgelemek üzere 9 gün süren şehitlik kazısı yapıldığını söyledi.

Alp, 1918 tarihinde Ermeni Taşnak çetecilerinin Derecik köyü halkını köy içerisinde bir samanlığa doldurup ateşe verdiklerini belirterek, şunları kaydetti:

''Bu katliamda 360 Türk şehit edilmiştir. 2003 yılı temmuz ayında köy içerisinde bulunan eski samanlıkta 9 gün süren kazılarda 360 şehide ait kemiklerin tamamı açığa çıkarılmıştır. Yapılan katliamın boyutu ulusal ve uluslararası basın aracılığı ile canlı yayınlanmıştır. Buradan çıkarılan 360 şehide ait kemikler, beyaz kefen çuvallara doldurularak dualar eşliğinde aynı yere gömülmüştür.''

Derecik köyündeki kazılara dönemin Türk Tarih Kurumu Başkanı Prof. Dr. Yusuf Halaçoğlu ve Van 100. Yıl Üniversitesi Tarih Bölümünden Prof. Dr. Abdulselam Uluçam'ın da katıldığını ifade eden Alp, ''Kazılarda çıkarılan 1 adet top mermisi, gümüş işlemeli ağızlık, gümüş kutu ve ayna, 2 adet gümüş kolye, çok sayıda düğme ve boncuk, 1 adet çakı, 11 adet mermi kovanı, 1 adet yüzük, 1 adet yüksük, 1 adet bakır bilezik, 1 adet kolye zinciri, seramik parçaları ve 3 adet kafa tasının Erzurum Müzesi'ne teslim edilmiştir'' diye konuştu.

Alp, 20 Haziran 1991'de yine merkeze bağlı Subatan köyünde, Ermeni Taşnak çetecileri tarafından 1918 yılında yapılan katliamları belgelemek üzere kazı yapıldığını anımsattı.1918 yılının nisan ayında Ermeni Taşnak çetecilerin Kars şehrinden çekilirken, Subatan köyünde 570 Türk'ü şehit ettiklerini belirten Alp, ''Çoğunluğu kadın ve çocuk olan bu şehitlerin anısını yaşatmak için 1992 yılında köyün girişine bir şehitlik anıtı yapılmıştır. Şehitlik kazısı 1 gün sürmüş ve Ankara Üniversitesi'nden Prof. Dr. Azmi Süslü, Atatürk Üniversitesinden Prof. Dr. Enver Konukçu da kazı çalışmalarına katılmıştır. Kazıda çıkarılan etnografik elbise parçaları, kolye, sigara ağızlığı, tespih ve gümüş kemelerler Erzurum Müzesi'ne teslim edilmiştir'' dedi.

-IĞDIR'DAKİ KAZILAR

Iğdır'da merkeze bağlı Oba ve Hakmehmet köyleri ile Tuzluca ilçesine bağlı Gedikli köyünde ortaya çıkarılan toplu mezarlar, 1. Dünya Savaşı sırasındaki asıl soykırımın, Ermeni çeteler tarafından yapıldığını ortaya koyuyor.

Ermeni çetelerin Rus işgaline uğrayan Oba köyünde gerçekleştirdiği ve tarihte ''Tandır Katliamı'' olarak anılan olayda yaşamını yitirenlere ait toplu mezar, 1 Mart 1986'da kazıldı. Kazıda, katliamı doğrulayan 90'a yakın insan iskeleti, kırık kafa tasları, mermi kovanları, erimiş demir parçaları, yanık ahşap parçaları ve cam kırıkları bulundu.

Ermeni çeteler, Iğdır'ın Hakmehmet köyünde de katliam gerçekleştirdi. Ermenilerin 1919'da katlettiği Türklere ait bir kuyu mezarın olduğu ilk kez köylülerin anlatımları sonucu Prof. Dr. Enver Konukçu tarafından tespit edildi.

Kazı çalışması, İtalya ve Avusturya'dan gelen bilim adamları ile basın mensuplarının katılımıyla 6 Ekim 1999 günü başladı. Hakmehmet Köyü meydanında, önce yüzeyden ağzı tespit edilen kuyunun yarım daire açma metoduyla kazılmasına başlandı. 12 metre derinliğe ulaşıldığında ise kuyu zemininden su çıkmaya başladı. Oldukça güç çalışma şartları altında gerçekleştirilen kazı çalışmaları sırasında, üst üste yığılmış insan iskeletlerine rastlandı. Dipteki su ve çamurun içinden 80'e yakın insana ait kafatası, kol, bacak ve kaburga kemikleri çıkarıldı.

Buradaki toplu mezarda, insan iskeletleriyle birlikte üzerinde bronz düğme bulunan 3 kumaş parçası, biri tam ikisi yarım üç mermi kovanı, iki mermi çekirdeği, bir hançer yüzük ve bir de akik tespih boncuğu bulundu. Kuyu mezar çalışmalarında ele geçen insan iskeletleri ve bunlara ait maddi bulgular, burada da bir katliam yaşandığını belgeliyor.

Köyün masum insanlarını kadın, erkek, çoluk çocuk demeden katleden Ermeni çetelerin, ceset yığınından kurtulabilmek için köyün su kuyusunu kullanması, yaşanan katliamın boyutlarını ve dehşetini ortaya koydu.

Tuzluca ilçesine bağlı Gedikli köyünde de kazı çalışması sonucunda bulunan toplu mezardaki bulgular, Ermenilerin köyde 150 Türkü katlettiğini belgeledi. Mısır, Fransa ve Avusturya'dan gelen yerli ve yabancı basın mensupları önünde, 2003 Yılının Mayıs ayında kazılan mezarda, 150 kişiye ait kemikler ve kafatası bulundu.

aa

Ermeni katliamını gözler önüne seren kazı

Avukat Ahmet Özmen vefat etti

Avukat Deniz Özkaya vefat etti

Avukat Sevgi Erdenk vefat etti

Avukat Hasan Kayıket vefat etti

Avukat Hasan Egemen Mağat vefat etti

Avukat Sevim Sonay Özel vefat etti

Genç avukatın şüpheli ölümü

Avukat Ekrem Şevket Yücesoy vefat etti

Avukat Kemal Akalın vefat etti

Avukat Memiş Enes Gümüş teleferik kazasında hayatını kaybetti