Giriş
Türkiye’de çalışan işçilerin ücret hakları, yalnızca günlük iş karşılığı değil, aynı zamanda ulusal bayram ve genel tatil günlerini (UBGT) de kapsar. Bu yazıda, UBGT kapsamındaki ücret haklarını, hesaplama yöntemlerini ve hukuki koruma mekanizmalarını ele alacağız.
UBGT Nedir?
UBGT, Ulusal Bayram ve Genel Tatil günlerinin kısaltmasıdır. Kanunla belirlenmiş olan bu günler şunlardır:
- Ulusal Bayramlar: 23 Nisan, 19 Mayıs, 30 Ağustos, 29 Ekim
- Dini Bayramlar: Ramazan (3,5 gün) ve Kurban (4,5 gün) Bayramları
- Genel Tatiller: 1 Ocak, 1 Mayıs, 15 Temmuz
Bu günlerde işçinin çalışıp çalışmamasına göre farklı ücret hakları vardır.
Hukuki Çerçeve ve Temel İlkeler
1. Çalışmayan işçiye ücret: UBGT günlerinde işçi çalışmıyorsa, günlük ücret tam olarak ödenir.
2. Çalışan işçiye ilave ücret: UBGT gününde çalışırsa, bir günlük ücretin üzerine bir günlük daha eklenir. Bu yaygın ifadeyle “çift yevmiye” veya “çift mesai” olarak adlandırılır.
3. Serbest zaman ile telafi edilemez: UBGT çalışmasının ücreti mutlaka nakden ödenmelidir; izin veya serbest zamanla telafi edilemez.
4. Çalışma onayı şartı: UBGT günlerinde çalışma, iş sözleşmesi veya toplu iş sözleşmesi ile kararlaştırılmış olmalı veya işçinin yazılı onayı alınmalıdır.
5. Saat önemli değildir: UBGT gününde bir saat dahi çalışılsa, bir günlük ilave ücret doğar.
UBGT Ücretinin Hesaplanması
UBGT günlerinde ücret hesaplaması, işçinin ücret türüne göre değişir:
Aylık Ücretli Çalışanlar
- Çalışmayan: Günlük ücret zaten aylık ücrete dahil; ek ödeme yapılmaz.
- Çalışan: Her UBGT günü için +1 günlük ücret ödenir.
Günlük/Saatlik Ücretli Çalışanlar
- Çalışmayan: 1 günlük ücret.
- Çalışan: 2 günlük ücret (1 gün normal + 1 gün ilave).
- Örnek: Günlük net ücreti 1.000 TL olan bir işçi 19 Mayıs’ta çalıştıysa, o gün için 2.000 TL ödenir.
UBGT Ücretinin Hukuki Koruması
1. Ödenmemesi halinde haklar: UBGT ücreti ödenmezse işçi, iş görme borcunu yerine getirmemek ve iş sözleşmesini haklı nedenle feshetmek hakkına sahiptir (İş Kanunu m. 24/II-e).
2. Zamanaşımı: UBGT ücreti alacağı, beş yıllık zamanaşımı süresine tabidir.
UBGT Alacaklarında Faiz Uygulaması
UBGT ücretleri, İş Kanunu’nun 34. maddesi uyarınca gününde ödenmeyen ücretler niteliğindedir. Bu nedenle, işveren tarafından ödenmezse, mevduata uygulanan en yüksek faiz oranı uygulanır.
UBGT Alacak Davasında Yetkili Mahkeme
UBGT ücreti, işçilik alacağı niteliğinde olduğundan, dava şartı olan arabuluculuk süreci sonrasında iş mahkemelerinde açılır. Yetkili mahkeme ise işçinin veya işverenin yerleşim yeri ya da işin yapıldığı yer mahkemesidir.
UBGT ve Hafta Tatili Çakışması
UBGT günleri ile haftalık tatil günleri çakıştığında, işçinin alacağı ücret durumu net bir şekilde belirlenmiştir. Eğer işçi bugün de çalışmazsa, yalnızca UBGT ücreti ödenir; hafta tatili ücreti ayrıca verilmez, yani çifte maaş söz konusu olmaz. Öte yandan, işçi UBGT günü çalışırsa, bugün için 1 günlük normal ücretin üzerine 1 günlük UBGT ücreti eklenir ve toplamda iki günlük ödeme yapılır. Bu uygulama hem aylık ücretli hem de günlük/saatlik ücretli işçiler için geçerlidir ve işçinin haklarının korunmasını sağlar.
UBGT Alacaklarında Talep Sınırının Önemi
Yargıtay kararları, işçilerin UBGT ve fazla mesai alacaklarının hesaplanmasında talep ile bağlılık ilkesinin kritik olduğunu göstermektedir
Somut bir kararda, (Yargıtay 7. Hukuk Dairesi 2013/26504 E. 2014/6869 K.)
Davacı 2007, 2008 ve 2009 yıllarında bayramlarda çalıştığını ve karşılığının ödenmediğini talep etmişti. Mahkeme ise bilirkişi raporuna dayanarak 2010–2011 yıllarını da hesaplamış, yani davacının talebini aşan bir hüküm kurmuştu. Yargıtay, HMK m.26 ve HUMK m.74 uyarınca, mahkemenin talep dışı dönemleri dikkate alarak hüküm kurmasının hatalı olduğuna karar vermiş ve hükmü bozmuştur. Bu durum, mahkemelerin ve bilirkişilerin sadece talep edilen dönemler üzerinden hesaplama yapmasının zorunlu olduğunu ortaya koymaktadır.
UBGT Alacaklarında İspat Sorunu
Yargıtay 22. Hukuk Dairesi 2012/26778 Esas, 2013/20295 sayılı Kararında ;
“ Ulusal bayram ve genel tatil günlerinde çalıştığını iddia eden işçi, bu iddiasını ispatla yükümlüdür. İşçinin imzasını taşıyan bordro sahteliği ispat edilinceye kadar kesin delil niteliğindedir. Bir başka anlatımla bordronun sahteliği ileri sürülüp kanıtlanmadıkça, imzalı bordroda yer alan bayram ve genel tatil ücreti ödemesinin yapıldığı varsayılır. Bordroda ilgili bölümünün boş olması ya da bordronun imza taşımaması halinde işçi, ulusal bayram ve genel tatil günlerinde çalıştığını her türlü delille ispat edebilir.” kararını vermiştir.
Buna karşılık UBGT günlerindeki çalışmalarının karşılığında doğan ücretin ödendiğinin ispatı ise İşverene düşmektedir.
Sık Sorulan Sorular
- 30 Ağustos çift mesai mi? Evet, çalışılırsa +1 günlük ilave ücret ödenir.
- 15 Temmuz resmî tatil mesai ücreti? UBGT kuralı geçerlidir: çalışmayan 1 günlük, çalışan +1 günlük ücret alır.
- 19 Mayıs’ta bir saat çalıştım, yarım gün mü alırım? Hayır, bir saat dahi çalışsa tam günlük ücret ödenir.
- UBGT ücretini izinle telafi edebilir miyiz? “UBGT ücreti yalnızca nakden ödenir; izin veya serbest zaman ile telafi edilemez.”
Sonuç
UBGT günleri, çalışanlar açısından koruyucu ve emredici hükümlerle güvence altına alınmıştır. İşverenlerin bu yükümlülükleri yerine getirmemesi, işçiye çeşitli hukuki haklar tanır. İşçiler, UBGT ücretleri konusunda bordro takibi, yazılı talep ve gerekirse dava yoluyla haklarını koruyabilirler.