Yargıda Hedef Süre Uygulaması

Makul Sürede Yargılanma

Anayasamızın “ Hak Arama Hürriyeti ” kenar başlıklı 36 ıncı maddesinde ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nin 6 ıncı maddesinde düzenlenen “adil yargılanma hakkı”; yargılamaların adil ve tarafsız bir şekilde yürütülmesini sağlayarak, insan hak ve özgürlüklerinin güvencesi olmaktadır.

Konuya ilişkin olarak mevzuatımızda;

2709 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın 36 ncı maddesinde herkesin adil yargılanma hakkına sahip olduğu,

141 inci maddesinin dördüncü fıkrasında davaların en az giderle ve mümkün olan süratle sonuçlandırılmasının yargının görevi olduğu,

6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun "usul ekonomisi ilkesi" kenar başlıklı 30 uncu maddesinde hâkimin, yargılamanın makul süre içinde ve düzenli bir biçimde yürütülmesini ve gereksiz gider yapılmamasını sağlamakla yükümlü olduğu,

5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’nun ‘ara verme’ başlıklı 190 ıncı maddesinde duruşmaya, ara verilmeksizin devam edilerek hüküm verileceği; ancak, zorunlu hâllerde davanın makul sürede sonuçlandırılmasını olanaklı kılacak surette duruşmaya ara verilebileceği,

şeklinde hükümler yer almaktadır.

Bunlar dışında mevzuatımızda yargılamaların makul süre içerisinde tamamlanmasına hizmet edecek çok sayıda düzenleme bulunmaktadır. Bu düzenlemelerin bazılarında yargılamanın tamamlanacağı süre de belirlenmiştir.

Adil yargılanma hakkının önemli bir başlığını oluşturan yargılamaların makul sürede bitirilmesi ilkesinin daha etkin olarak gözetilmesi ile uzayan yargılamaların önüne geçmek amacıyla Avrupa Yargının Etkinliği Komisyonu ( CEPEJ) 2007 yılında kısa adı SATURN olan Yargıda Zaman Yönetimi Merkezi' ni kurmuştur.

Merkez davaların makul sürede bitirilmesine yönelik birçok çalışma gerçekleştirmiştir.

6 Aralık 2016 tarihinde ise CEPEJ Genel Kurulu, SATURN çalışma grubu tarafından metinleştirilen yargılamaların belli sürede sonuçlandırılması için oluşturulan uygulama rehberini kabul etmiştir. Bu rehberde üye ülkeler için davaların 1-2 ve 3 yıllık sürelerde bitirilmesi tavsiye edilmiştir. Ancak üye ülkeler için asıl hedefin davaların bir yıllık sürede bitirilmesi olduğu belirtilmiştir.

Söz konusu rehber; yargıda hedef süre belirlenmesini, süreye uyumun takip edilmesini ve denetim mekanizmasının oluşturulması ile uzun süren davalar ile ilgili çözüm önerisi geliştirilmesini öngören bütünleşik bir sistem getirmektedir. Bu uygulama, yargılamaların kalitesinden ödün vermeden süresinde bitirilmesi ile yararlanıcılara öngörülebilir bir yargısal süreç sunarak yargıda şeffaflık ve kamuoyu denetimini sunmaktadır.

Hedef Süre Uygulamasının Mevzuat Alt Yapısı Çalışmaları

Hedef süre uygulamasın mevzuat alt yapısının oluşturulması için ilk olarak 2802 sayılı Hâkimler ve Savcılar Kanunu’nda düzenleme yapılmıştır.

01.07.2016 tarihli ve 6723 sayılı Kanun’un 25 inci maddesiyle yeniden düzenlenen Hâkimler ve Savcılar Kanunu'nun 28 inci maddesinin 7 inci fıkrasında "Soruşturma, kovuşturma veya yargılamanın tamamlanması için öngörülen hedef sürelerin Hâkimler ve Savcılar Kurulunun görüşü alınarak Adalet Bakanlığı tarafından belirleneceği" hüküm altına alınmıştır.

Bu Kanuna göre hazırlanan; hedef sürelerin belirlenmesi ile uygulanmasına dair usul ve esasları düzenleyen "Soruşturma, Kovuşturma veya Yargılama Hedef Sürelerinin Belirlenmesi ve Uygulanmasına İlişkin Yönetmelik" ise 23.06.2017 tarihli 3015 sayılı Resmi Gazete ’de yayımlanmış ve 01.09.2017 tarihinde yürürlüğe girmiştir.

Diğer yandan kanun yolları incelemesi neticesinde adli yargı hâkim ve Cumhuriyet savcıları ile idari yargı hâkimleri hakkında düzenlenecek Kanun Yolu Değerlendirme Formlarına ilişkin usul ve esasları belirleyen ve 30.09.2016 tarihinde yürürlüğe giren Kanun Yolu Değerlendirme Formlarının Düzenlenmesine İlişkin Yönetmeliğin 5 inci maddesinin 1 inci fıkrasının (c) bendinde ise; "Soruşturma, kovuşturma veya yargılamanın hedef sürede tamamlanması" hususunun değerlendirmede dikkate alınacağı hüküm altına alınmıştır.

Adalet Bakanlığınca Uygulamaya Yönelik Yürütülen Diğer Çalışmalar

Gerek Avrupa Birliğine üyelik müzakereleri sürecinde hazırlanan Yargı Reformu Stratejinde gerekse Adalet Bakanlığı Stratejik Planı'nda yargıda zaman yönetiminin ülke genelinde uygulanması hedef olarak öngörülmüştür.

Türkiye’deki reform çalışmalarının önemli bir parçasını oluşturan ve 2013 yılında ilk olarak pilot adliye seçilen mahkemelerde uygulanan, pilot mahkemelerden alınan başarılı ve olumlu yansımalar sonucunda 2015 yılında ülke genelinde uygulamasına karar verilen “Yargıda Hedef Süre Uygulaması” uzun çalışmalar sonucunda nihayete erdirilmiştir.

Hedef süreler, Adalet Bakanlığı’nda hâkimler, savcılar ve akademisyenlerden oluşan bir komisyon tarafından, Türkiye genelindeki tüm adli yargı ilk derece mahkemeleri, Cumhuriyet başsavcılıkları, idari yargı ilk derece mahkemeleri, Yargıtay, Danıştay, HSK ve Türkiye Barolar Birliği’nin görüş ve önerileri alınarak, yaklaşık 3 yıl süren çalışmalar sonucu belirlenmiştir.

Yargıda hedef süre uygulamasının sistemsel yazılımı ise Bakanlığımız tarafından yapılmış olup, UYAP ekranları hedef süre uygulamasına uygun hale getirilmiştir.

Bu sistem sayesinde hâkim ve Cumhuriyet savcıları UYAP uygulama ekranlarında her bir dava ya da soruşturma türü için öngörülen hedef süreleri görebileceklerdir.

Diğer yandan oluşturulan “dosyanın hedef süre çizelgesi” ekranından hâkim ve Cumhuriyet savcıları bir dosyanın hedef süresine ilişkin aşamalarını renkli çizelgeyle takip edilebilecek, hedef süresi biten dosyaları ise aynı ekranda kırmızı renkle görebilecektir.

Ayrıca her bir davanın duruşma ortalama süresi ve sayısı, bir dosyanın tebligatta geçen ortalama süresi, bir dosyanın bilirkişi incelemesinde geçirdiği ortalama süre, talimat dosyalarının ortalama yerine getirilme süreleri gibi istatistiki veriler bu sistem üzerinden elde edilebilecektir.

Hedef süresi aşılan dosyalarda ise “gecikme nedenleri girişi” ekranına dosyanın gecikmesine ilişkin nedenler girilerek soruşturmaları ve yargılamaları uzatan nedenlerin bilimsel bir şekilde tespiti yapılarak çözüm önerileri üretilecek ve uzun süren yargılamaların önüne geçilecektir.

Hedef Süre Uygulamasının Başlangıcı ve Kapsamı

23.06.2017 tarihli 3015 sayılı Resmi Gazete ’de yayımlanarak 01.09.2017 tarihinde yürürlüğe giren "Soruşturma, Kovuşturma veya Yargılama Hedef Sürelerinin Belirlenmesi ve Uygulanmasına İlişkin Yönetmelik" hükümlerinde öngörülen usullere göre belirlenen hedef sürelerin, adli yargı ilk derece mahkemeleri ile idari yargı ilk derece mahkemelerinde uygulanmasına 03.09.2018 tarihi itibariyle başlanmıştır.

Cumhuriyet başsavcılıklarında ise yargıda hedef süre uygulamasına 01.10.2018 tarihi itibariyle başlanılacaktır. Anılan tarihlerden önce açılmış bulunan dava ve soruşturmalar için hedef süre uygulaması söz konusu olmayıp yukarıda yazılı tarihler ve sonrasında açılan dava ve soruşturmalar için hedef süre belirlenmiştir.

Hedef Sürelere Uyumun Ölçümlenmesi

Hedef sürelere uyumun ölçümlenmesi; soruşturma, kovuşturma ve ya yargılamaların belirlenen hedef süre içerisinde sonuçlandırılıp sonuçlandırılamadığının değerlendirilmesidir.

Hedef sürelere ilişkin ölçümleme bilgileri her yıl ocak ayı başında Cumhuriyet başsavcılıkları ve adalet komisyonu başkanlıklarının ilgili UYAP ekranında gösterilecektir.

Diğer yandan Cumhuriyet başsavcılıkları ve adalet komisyonu başkanlıkları, başkan, üye, hâkim ve Cumhuriyet savcılarının da görüşünü alarak her yıl ocak ayı sonu itibariyle hedef sürelerin gerçekleşmesinde yaşanan gecikmelerin sebepleri ile çözüm önerilerine ilişkin yetki çevresini de kapsayacak şekilde bir rapor hazırlayacaklardır. Hazırlanan rapor Hâkimler ve Savcılar Kuruluna ve Adalet Bakanlığı Strateji Geliştirme Başkanlığına gönderecektir.

Hazırlanan bu raporlar daha sonraki yıllarda soruşturma, kovuşturma veya yargılamalar için hedef süre belirlenirken dikkate alınacaktır.

Ayrıca; bu raporlardaki veriler HSK Teftiş Kurulu tarafından adli yargı hâkim ve savcıları ile idari yargı hâkimlerinin denetiminde esas alınacak, istinaf ve temyiz incelemesi sırasında kanun yolu değerlendirme formlarının düzenlenmesinde de dikkate alınacaktır.

Dava Sürelerinin Taraflara Bildirilmesi

Belirlenen hedef süreler 01.01.2019 tarihinden itibaren soruşturmanın ve davanın taraflarına Yönetmelikte yer verilen usullere uygun olarak bildirilecektir. Bu sayede taraflar da soruşturmanın, davanın ya da yargılamanın ne kadar sürede tamamlanabileceğini öğrenebilecektir. Diğer yandan anılan tarih itibariyle Adalet Bakanlığı internet sitesinden soruşturma, kovuşturma veya yargılama hedef süreleri ayrıca ilan edilecektir.