AYM'nin 2022/156 esas - 2023/58 karar sayılı kararı

ANAYASA MAHKEMESİ KARARI

Esas Sayısı : 2022/156

Karar Sayısı : 2023/58

Karar Tarihi : 22/3/2023

R.G.Tarih-Sayı : 4/5/2023-32180

İTİRAZ YOLUNA BAŞVURAN: Danıştay Sekizinci Dairesi

İTİRAZIN KONUSU: 14/9/1972 tarihli ve 1618 sayılı Seyahat Acentaları ve Seyahat Acentaları Birliği Kanunu’nun;

A. 33. maddesinin ikinci fıkrasının,

1. Birinci cümlesinde yer alan “Birlik,…” ve “…birlik üyelerine disiplin cezası verir.” ibarelerinin,

2. İkinci cümlesinin,

B. 34. maddesine 28/12/2006 tarihli ve 5571 sayılı Kanun’un 10. maddesiyle eklenen üçüncü fıkrada yer alan “…Disiplin Kurulu ve disiplin cezaları…”, “…ilişkin olarak 5362 sayılı Esnaf ve Sanatkârlar Meslek Kuruluşları Kanununun 24 üncü maddesi…” ve “…uygulanır.” ibarelerinin,

Anayasa’nın 2. ve 38. maddelerine aykırılığı ileri sürülerek iptallerine karar verilmesi talebidir.

OLAY: 3/6/2018 tarihli ve 30440 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Seyahat Acentaları Birliği Yönetmeliği’nin disiplin suç ve cezalarına ilişkin bazı maddelerinin iptalleri talebiyle açılan davada itiraz konusu kuralların Anayasa’ya aykırı olduğu kanısına varan Mahkeme, iptalleri için başvurmuştur.

I. İPTALİ İSTENEN VE İLGİLİ GÖRÜLEN KANUN HÜKÜMLERİ

A. İptali İstenen Kanun Hükümleri

1618 sayılı Kanun’un itiraz konusu kuralların da yer aldığı;

1. 33. maddesinin ikinci fıkrası şöyledir:

 “Birlik, acentalık mesleğinin vakar ve haysiyetine uymayan hareketlerden dolayı birlik üyelerine disiplin cezası verir. Bunun ayrıntıları yönetmelikte belirtilir.”

2. 34. maddesinin üçüncü fıkrası şöyledir:

 “(Ek fıkra: 28/12/2006-5571/10 md.) Bu Kanunda hüküm bulunmayan hallerde, Disiplin Kurulu ve disiplin cezaları ile Genel Kurul toplantıları, seçimler ve yasaklara ilişkin olarak 5362 sayılı Esnaf ve Sanatkârlar Meslek Kuruluşları Kanununun 24 üncü maddesi ile aynı Kanunun üçüncü kısmının birinci bölümünün esnaf ve sanatkâr odalarına ilişkin hükümleri uygulanır.”

B. İlgili Görülen Kanun Hükmü

7/6/2005 tarihli ve 5362 sayılı Esnaf ve Sanatkârlar Meslek Kuruluşları Kanunu’nun 24. maddesi şöyledir:

 “Disiplin kurulu ve disiplin cezaları

Madde 24- Birlik disiplin kurulu birliğe bağlı oda üyelerinin meslekî faaliyetleri sırasında meslek ahlakı ile bağdaşmayan hareket ve işlemlerini soruşturmaya ve durumun niteliğine ve ağırlık derecesine göre bu maddede belirtilen disiplin cezalarını vermeye yetkilidir.

Disiplin kurulu kendi üyeleri arasından bir başkan seçer. Disiplin kurulunun sekreterlik işleri birlik tarafından yerine getirilir. Disiplin kurulu üyeleri arasında eksilme olduğu takdirde, yedek üyelerden genel kuruldaki seçimde en fazla oy alanlar, oyların eşitliği halinde listeye göre sırayla disiplin kurulunca yazılı olarak disiplin kuruluna çağrılır.

Üyenin yazılı savunması alınmadan disiplin cezası verilemez. Disiplin kurulunun yedi günden az olmamak üzere verdiği süre içinde savunma yapmayan üye, savunma hakkından vazgeçmiş sayılır.

Disiplin kurulu kendilerine intikal eden ihbar ve şikâyetleri en çok bir ay içinde soruşturmaya başlar ve en geç üç ay içinde sonuçlandırır.

Disiplin kurulunca verilen cezalar on gün içinde ilgililere yazılı olarak tebliğ edilir. İlgililer bu karara karşı tebellüğ tarihinden itibaren onbeş gün içinde yetkili idare mahkemesine dava açabilirler. Davanın açılmış olması idarece verilen cezanın yerine getirilmesini durdurmaz. Dava, zaruret görülmeyen hallerde, evrak üzerinden inceleme yapılarak en kısa sürede sonuçlandırılır. Yetkili idare mahkemesince verilen kararlara karşı bölge idare mahkemesine başvurulabilir. Bölge idare mahkemesinin verdiği kararlar kesindir.

Oda üyelerine birlik disiplin kurulunca verilecek cezalar şunlardır:

a) Uyarma cezası: Meslek şeref ve haysiyetine uygun düşmeyen hareketleri olan, odaya olan üyelik görev ve yükümlülüklerini yerine getirmeyen, üyesi olduğu oda ve diğer esnaf ve sanatkâr meslek kuruluşlarının itibarını zedeleyici fiilde bulunan ve sözler sarf eden, müşteri veya diğer kişilerle olan ilişkilerinde terbiye ve nezakete aykırı davranışlarda bulunan üyenin, meslekî faaliyetinde ve davranışlarında daha dikkatli olması gerektiğinin yazı ile bildirilmesidir. Üye, bir yıl içinde uyarma cezası gerektiren fiili tekrarlaması halinde kınama cezası ile tecziye edilir.

b) Kınama cezası: Müşterilerine ve diğer kişilere olan taahhütlerini yerine getirmeyen veya bunlara karşı haksız ithamda bulunan, müşterilerini ve diğer kişileri kandıran, nizami ölçü ve tartı aletlerini bilerek kullanmayan üyeye meslekî faaliyetinde ve davranışlarında kusurlu olduğunun yazı ile bildirilmesidir. Üye, bir yıl içinde kınama cezasını gerektiren fiili tekrarlaması halinde para cezası ile tecziye edilir.

c) Para cezası: Üyenin, Bakanlık, o yer idare amiri, esnaf ve sanatkârlar meslek kuruluşları tarafından mevzuata uygun olarak alınmış kararlara aykırı hareket etmesi ve mükerrer kınama cezası almasından dolayı, para cezası ile cezalandırılmasıdır. Para cezaları birliğe gelir kaydedilir. Verilecek para cezası 61 inci maddeye göre belirlenen yıllık aidatın iki katıdır. Üyenin para cezası verilmesini gerektiren eylem ve davranışlarının, aynı eylem ve davranış olmasına bakılmaksızın bir yıl içinde tekrarında, verilecek ceza yıllık aidatın beş katı olarak uygulanır.

d) Geçici veya uzun süreli oda üyeliğinden çıkarma cezası: Üyenin, esnaf ve sanatkâr sıfatı ile bağdaşmayacak nitelik ve derecede yüz kızartıcı ve utanç verici hareketlerde, huzur, sükûn ve çalışma düzenini bozucu eylem ve davranışlarda bulunması karşısında oda üyeliğinden geçici veya uzun süreli olarak çıkarılması, bu süre içerisinde meslekî faaliyetini yürütememesidir.

Geçici çıkarma cezası bir aydan az, altı aydan fazla; uzun süreli çıkarma cezası altı aydan az, iki yıldan fazla olamaz”

II. İLK İNCELEME

1. Anayasa Mahkemesi İçtüzüğü hükümleri uyarınca Zühtü ARSLAN, Hasan Tahsin GÖKCAN, Kadir ÖZKAYA, Engin YILDIRIM, Muammer TOPAL, M. Emin KUZ, Rıdvan GÜLEÇ, Recai AKYEL, Yusuf Şevki HAKYEMEZ, Selahaddin MENTEŞ, Basri BAĞCI, İrfan FİDAN, Kenan YAŞAR ve Muhterem İNCE’nin katılımlarıyla 29/12/2022 tarihinde yapılan ilk inceleme toplantısında öncelikle sınırlama sorunu görüşülmüştür.

2. Anayasa’nın 152. ile 30/3/2011 tarihli ve 6216 sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun’un 40. maddelerine göre bir davaya bakmakta olan mahkeme, o dava sebebiyle uygulanacak bir kanunun veya Cumhurbaşkanlığı kararnamesinin hükümlerini Anayasa’ya aykırı görmesi hâlinde veya taraflardan birinin ileri sürdüğü aykırılık iddiasının ciddi olduğu kanısına varması durumunda bu hükümlerin iptalleri için Anayasa Mahkemesine başvurmaya yetkilidir. Ancak anılan maddeler uyarınca bir mahkemenin Anayasa Mahkemesine başvurabilmesi için elinde yöntemince açılmış ve mahkemenin görevine giren bir davanın bulunması, iptali talep edilen kuralın da o davada uygulanacak olması gerekir. Uygulanacak kural ise bakılmakta olan davanın değişik evrelerinde ortaya çıkan sorunların çözümünde veya davayı sonuçlandırmada olumlu ya da olumsuz yönde etki yapacak nitelikte bulunan kurallardır.

3. İtiraz yoluna başvuran Mahkeme 1618 sayılı Kanun’un 33. maddesinin ikinci fıkrasının birinci cümlesinde yer alan “Birlik,…” ve “…birlik üyelerine disiplin cezası verir.” ibareleri ile ikinci cümlesinin yanı sıra 34. maddesinin üçüncü fıkrasında yer alan “…Disiplin Kurulu ve disiplin cezaları…”, “…ilişkin olarak 5362 sayılı Esnaf ve Sanatkârlar Meslek Kuruluşları Kanununun 24 üncü maddesi…” ve “…uygulanır.” ibarelerinin iptallerini talep etmiştir.

4. Anılan Kanun’un 34. maddesinin itiraz konusu ibarelerin de yer aldığı üçüncü fıkrasında bu Kanun’da hüküm bulunmayan hâllerde, Disiplin Kurulu ve disiplin cezaları ile Genel Kurul toplantıları, seçimler ve yasaklara ilişkin olarak 5362 sayılı Kanun’un 24. maddesi ile aynı Kanun’un üçüncü kısmının birinci bölümünün esnaf ve sanatkâr odalarına ilişkin hükümlerinin uygulanacağı öngörülmüştür.

5. Bakılmakta olan dava ise anılan Yönetmelik’in disiplin suç ve cezalarına ilişkin bazı hükümlerinin iptalleri talebine ilişkindir.

6. 1618 sayılı Kanun’un 34. maddesinin üçüncü fıkrasında yer alan itiraz konusu “…ilişkin olarak 5362 sayılı Esnaf ve Sanatkârlar Meslek Kuruluşları Kanununun 24 üncü maddesi…” ve “…uygulanır.” ibareleri bakılmakta olan davaya konu “…Disiplin Kurulu ve disiplin cezaları…” ibaresinin yanı sıra bakılmakta olan davada uygulanma imkânı bulunmayan “…Genel Kurul toplantıları, seçimler ve yasaklara …” ibaresi yönünden de geçerli ortak kural niteliğindedir. Bu itibarla bakılmakta olan davanın konusu gözetilerek 1618 sayılı Kanun’un 34. maddesinin üçüncü fıkrasında yer alan kuralların esasına ilişkin incelemenin “…Disiplin Kurulu ve disiplin cezaları…” ibaresi ile sınırlı olarak yapılması gerekir.

7. Açıklanan nedenle 14/9/1972 tarihli ve 1618 sayılı Seyahat Acentaları ve Seyahat Acentaları Birliği Kanunu’nun;

A. 33. maddesinin ikinci fıkrasının;

1. Birinci cümlesinde yer alan “Birlik,…” ve “…birlik üyelerine disiplin cezası verir.” ibarelerinin esasının incelenmesine,

2. İkinci cümlesinin,

esasının incelenmesine,

B. 34. maddesine 28/12/2006 tarihli ve 5571 sayılı Kanun’un 10. maddesiyle eklenen üçüncü fıkrada yer alan “…Disiplin Kurulu ve disiplin cezaları…”, “…ilişkin olarak 5362 sayılı Esnaf ve Sanatkârlar Meslek Kuruluşları Kanununun 24 üncü maddesi…” ve “…uygulanır.” ibarelerinin esasının incelenmesine, esasa ilişkin incelemenin “…Disiplin Kurulu ve disiplin cezaları…” ibaresi ile sınırlı olarak yapılmasına,

OYBİRLİĞİYLE karar verilmiştir.

III. ESASIN İNCELENMESİ

8. Başvuru kararı ve ekleri, Raportör Ömer DURSUN tarafından hazırlanan işin esasına ilişkin rapor, itiraz konusu ve ilgili görülen kanun hükümleri, dayanılan ve ilgili görülen Anayasa kuralları ve bunların gerekçeleri ile diğer yasama belgeleri okunup incelendikten sonra gereği görüşülüp düşünüldü:

1. Anlam ve Kapsam

9. 1618 sayılı Kanun’un 33. maddesinin ikinci fıkrasının birinci cümlesinde Seyahat Acentaları Birliğinin (Birlik), üyelerine acentelik mesleğinin vakar ve haysiyetine uymayan hareketlerinden dolayı disiplin cezası vereceği hükme bağlanmıştır. Anılan cümlede yer alan “Birlik,…” ve “…birlik üyelerine disiplin cezası verir.” ibareleri itiraz konusu kurallardan ilkini oluşturmaktadır.

10. Söz konusu maddenin ikinci fıkrasının itiraz konusu ikinci cümlesinde de verilecek disiplin cezalarının ayrıntılarının yönetmelikte düzenleneceği ifade edilmiştir.

11. Anılan Kanun’un 34. maddesinin üçüncü fıkrasında ise bu Kanun’da hüküm bulunmayan hâllerde, Disiplin Kurulu ve disiplin cezaları ile Genel Kurul toplantıları, seçimler ve yasaklara ilişkin olarak 7/6/2005 tarihli ve 5362 sayılı Esnaf ve Sanatkârlar Meslek Kuruluşları Kanunu’nun 24. maddesi ile aynı Kanun’un üçüncü kısmının birinci bölümünün esnaf ve sanatkâr odalarına ilişkin hükümlerinin uygulanacağı öngörülmüştür. Anılan fıkrada yer alan “…Disiplin Kurulu ve disiplin cezaları…” ibaresi de itiraz konusu diğer kuralı oluşturmaktadır. Kural uyarınca bu Kanun’da hüküm bulunmayan hâllerde, Disiplin Kurulu ve disiplin cezaları konusunda 5362 sayılı Kanun’un 24. maddesi uygulanacaktır.

12. Disiplin kurulu başkanının seçimi, ilgilinin savunma hakkı, disiplin soruşturmasının başlaması ve sonuçlandırılması için öngörülen azami süreler, disiplin suçları ile bunların karşılığı olarak verilebilecek disiplin cezaları, disiplin cezalarına karşı başvuru yolları ile disiplin cezalarının verilmesinde uyulması gereken diğer usul ve esaslar 5362 sayılı Kanun’un 24. maddesinde düzenlenmiştir.

13. 1618 sayılı Kanun’un 33. maddesinin ikinci fıkrasında Birlik üyelerine disiplin cezasının acentelik mesleğinin vakar ve haysiyetine uymayan hareketlerden dolayı verilebileceği belirtilmiş olmakla beraber anılan Kanun’da bunun haricinde bir disiplin suçuna yer verilmediği gibi herhangi bir disiplin cezası da düzenlenmemiştir. Kanun’un 34. maddesinin birinci fıkrasının (D) bendinde de Disiplin Kurulunun Genel Kurulca Birlik üyeleri arasından seçilecek üç kişiden oluştuğu ve görevinin yönetmelikte belli edilen disiplin fiilleri hakkında yönetmelik gereğince disiplin cezaları vermek olduğu hükme bağlanmıştır.

2. İtirazın Gerekçesi

14. Başvuru kararında özetle; Birliğin üyelerine hangi durumda ceza verebileceğinin öngörülebilir şekilde Kanun’la düzenlenmediği, 1618 sayılı Kanun’un 33. maddesinin ikinci fıkrasının ikinci cümlesinde Birliğin üyelerine disiplin cezası vermesinin ayrıntılarının yönetmelikte düzenleneceği belirtilmişken 34. maddesinin üçüncü fıkrasında disiplin kurulu ve disiplin cezalarında 1618 sayılı Kanun’da hüküm bulunmayan hâllerde 5362 sayılı Kanun’un 24. maddesinin uygulanacağının belirtilmesinin belirsizliğe neden olduğu, bu durumun hukuki belirlilik ve güvenlik ilkeleri ile suçta ve cezada kanunilik ilkeleriyle bağdaşmadığı belirtilerek kuralın Anayasa’nın 2. ve 38. maddelerine aykırı olduğu ileri sürülmüştür.

3. Anayasa’ya Aykırılık Sorunu

15. Anayasa’nın 2. maddesinde belirtilen hukuk devleti eylem ve işlemleri hukuka uygun, insan haklarına saygılı, bu hak ve özgürlükleri koruyup güçlendiren, her alanda adil bir hukuk düzeni kurup bunu geliştirerek sürdüren, hukuki güvenliği sağlayan, Anayasa’ya aykırı durum ve tutumlardan kaçınan, hukuk kurallarıyla kendini bağlı sayan ve yargı denetimine açık olan devlettir.

16. Hukuki güvenlik ve belirlilik ilkeleri Anayasa’nın anılan maddesinde belirtilen hukuk devletinin ön koşullarındandır. Hukuki güvenlik ilkesi hukuk normlarının öngörülebilir olmasını, bireylerin tüm eylem ve işlemlerinde devlete güven duyabilmesini, devletin de yasal düzenlemelerde bu güven duygusunu zedeleyici yöntemlerden kaçınmasını gerekli kılan ortak değerdir. Belirlilik ilkesi ise yalnızca yasal belirliliği değil daha geniş anlamda hukuki belirliliği ifade etmekte ve bireylerin hukuk kurallarını önceden bilmesi, tutum ve davranışlarını bu kurallara göre güvenle belirleyebilmesi anlamını taşımaktadır (AYM, E.2019/4, K.2021/78, 4/11/2021, § 52).

17. Buna göre disiplin cezasına muhatap olacak Birlik üyesi acentelerin disiplin suçu oluşturan eylemleri ile kendileri hakkında uygulanacak disiplin cezalarını bilmeleri hukuki belirlilik ilkesi gereği bir zorunluluktur.

18. İtiraz konusu kurallarla Birliğin üyelerine disiplin cezası vereceği, bunun ayrıntılarının yönetmelikte belirtileceği ve disiplin kurulu ve disiplin cezaları hakkında 1618 sayılı Kanun’da hüküm bulunmayan hâllerde 5362 sayılı Kanun’un 24. maddesinin uygulanacağı ifade edilmiştir.

19. Birliğin, üyelerine disiplin cezası verebileceğini öngören itiraz konusu ibareler ve disiplin kurulu ve disiplin cezası hususlarında atıfta bulunulan 5362 sayılı Kanun’un 24. maddesinde ilgilinin savunma hakkı, disiplin soruşturmasının başlaması ve sonuçlandırılması için öngörülen azami süreler, disiplin suçları ile bunların karşılığı olarak verilebilecek disiplin cezaları, disiplin cezalarına karşı başvuru yolları ile disiplin cezalarının verilmesinde uyulması gereken diğer usul ve esasların herhangi bir tereddüde yer vermeyecek şekilde açık ve net olarak düzenlendiği, bu itibarla yasal çerçeve ve ilkelerin belirlendiği, bu konuda çıkarılacak yönetmelikte anılan maddenin gözetileceğinin açık olduğu gözönünde bulundurulduğunda Kanun’un 33. maddesinin ikinci fıkrasının birinci cümlesinde yer alan “Birlik,…” ve “…birlik üyelerine disiplin cezası verir.” ve 34. maddesinin üçüncü fıkrasında yer alan “…Disiplin Kurulu ve disiplin cezaları…” itiraz konusu ibareleri bakımından bir belirsizliğin bulunmadığı sonucuna ulaşılmıştır.

20. İtiraz konusu bu ibareler, Anayasa’nın 2. maddesine aykırı değildir. İtirazın reddi gerekir.

21. Diğer yandan 1618 sayılı Kanun’un 34. maddesinin üçüncü fıkrasında yer alan itiraz konusu “…Disiplin Kurulu ve disiplin cezaları...” ibaresiyle anılan Kanun’da hüküm bulunmayan hâllerde disiplin kurulu ve disiplin cezaları konusunda 5362 sayılı Kanun’un 24. maddesinin uygulanacağı hükme bağlanmışken 1618 sayılı Kanun’un 33. maddesinin ikinci fıkrasının itiraz konusu ikinci cümlesi Birliğin, üyelerine vereceği disiplin cezalarının yönetmelikte belirtileceğini öngörmek suretiyle disiplin suç ve cezaları konusunda esas alınacak mevzuat bakımından belirsizliğe neden olmaktadır.

22. Açıklanan nedenlerle Kanun’un 33. maddesinin ikinci fıkrasının itiraz konusu ikinci cümlesi, Anayasa'nın 2. maddesine aykırıdır. İptali gerekir.

Kuralların Anayasa’nın 38. maddesine de aykırı olduğu ileri sürülmüş ise de bu bağlamda belirtilen hususların Anayasa’nın 2. maddesi yönünden yapılan değerlendirmeler kapsamında ele alınmış olması nedeniyle Anayasa’nın 38. maddesi yönünden ayrıca bir inceleme yapılmasına gerek görülmemiştir.

IV. İPTALİN DİĞER KURALLARA ETKİSİ

23. 6216 sayılı Kanun'un 43. maddesinin (4) numaralı fıkrasında kanunun, Cumhurbaşkanlığı kararnamesinin veya Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğü’nün belirli kurallarının iptali, diğer kurallarının veya tümünün uygulanmaması sonucunu doğuruyorsa bunların da Anayasa Mahkemesince iptaline karar verilebileceği öngörülmektedir.

24. 1618 sayılı Kanun’un 33. maddesinin ikinci fıkrasının ikinci cümlesinin iptali nedeniyle uygulanma imkânı kalmayan anılan Kanun’un 34. maddesinin birinci fıkrasında yer alan “Disiplin Kurulunun görevleri; yönetmelikte belli edilen disiplin fiilleri hakkında yönetmelik gereğince disiplin cezaları vermektir.” hükmünün 6216 sayılı Kanun’un 43. maddesinin (4) numaralı fıkrası gereğince iptali gerekir.

V. HÜKÜM

14/9/1972 tarihli ve 1618 sayılı Seyahat Acentaları ve Seyahat Acentaları Birliği Kanunu’nun;

A. 33. maddesinin ikinci fıkrasının;

1. Birinci cümlesinde yer alan “Birlik,...” ve “…birlik üyelerine disiplin cezası verir.” ibarelerinin Anayasa’ya aykırı olmadıklarına ve itirazın REDDİNE,

2. İkinci cümlesinin Anayasa’ya aykırı olduğuna ve İPTALİNE,

B. 1. 34. maddesinin birinci fıkrasında yer alan “Disiplin Kurulunun görevleri; yönetmelikte belli edilen disiplin fiilleri hakkında yönetmelik gereğince disiplin cezaları vermektir.” hükmünün 30/3/2011 tarihli ve 6216 sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun’un 43. maddesinin (4) numaralı fıkrası gereğince İPTALİNE,

2. 34. maddesine 28/12/2006 tarihli ve 5571 sayılı Kanun’un 10. maddesiyle eklenen üçüncü fıkrada yer alan “…Disiplin Kurulu ve disiplin cezaları...” ibaresinin Anayasa’ya aykırı olmadığına ve itirazın REDDİNE,

22/3/2023 tarihinde OYBİRLİĞİYLE karar verildi.