Dünya İşçi Gününe özel: Genel hatlarıyla 'çocuk işçi' kime denir?

Geçmişten bu yana Dünya da çocuk hakları ile ilgili bir çok çalışma yapılmıştır. Günümüzde bu çalışmaların en etkilisi ve en kapsayıcısı Türkiye dahil 196 ülkenin imzaladığı, Türkiye de 27 ocak 1995 tarihinde yürürlüğe giren Birleşmiş Milletler Genele Kurulu tarafından oluşturulan Çocuk Hakları Sözleşmesi’dir. Bu sözleşmeye göre daha erken yaşta reşit olma durumu hariç, 18 yaşına kadar her insan çocuk sayılır. 5237 sayılı Türk Ceza Kanununun (TCK) 6/1-c maddesi uyarınca ise 18 yaşını doldurmamış kişi çocuktur. 5395 sayılı Çocuk Koruma Kanununun (ÇKK) 3/1-a maddesi uyarınca da daha erken yaşta ergin olsa bile, 18 yaşını doldurmamış kişi çocuktur.

Yetişkinler ile çocuklar sadece yaş bakımından birbirinden ayrılmamıştır. Bugün bu ayrımlar biri olan iş ve çalışma durumunu inceleyeceğiz. Türkiye'nin de taraf devlet olduğu Çocuk Hakları Sözleşmesi md.32 de taraf devletlerin, çocuğun, ekonomik sömürüye ve her türlü tehlikeli işte ya da eğitimine zarar verecek ya da sağlığı veya bedensel, zihinsel, ruhsal, ahlâksal ya da toplumsal gelişmesi için zararlı olabilecek nitelikte çalıştırılmasına karşı korunma hakkını kabul edeceği belirtilmiştir. Bu sözleşmeden açıkça anlaşıldığı gibi bütün çocukların kesin olarak çalışmaması gerekir diye bir kaide yoktur. Çocuk Hakları Sözleşmesi’ne göre çocuk iş ve çalışma hayatında bazı durumlardan korunmalıdır. Bunlardan biri ekonomik sömürüdür. Sömürü bireylerin, kendinden daha güçsüz birey ya da kümelerin emeğini ve kaynaklarını kendi adına kullanmalarıdır. İşverenlerin 18 yaşını doldurmuş kişilerle aynı işi yapan çocuklara daha az ücret vermesi bir sömürüdür. Çocukların emekleri işverenlerin yararı neticesinde sömürülmektedir ve Çocuk Hakları Sözleşmesi buna önemle karşı çıkarak bu durumu madde 32’ de düzenlemiştir.

Ülkemizde yürürlükte olan 4857 sayılı İş Kanunu kadın ve engelli haklarında olduğu gibi 18 yaşını tamamlamamış işçilerinde iş ve çalışma ortamlarından olumsuz şekilde etkilenmesinin önüne geçecek düzenlemeler yapmıştır. İş Kanunu 18 yaşını doldurmamış çalışanları çocuk ve genç işçi olarak ayrılmıştır. 14 yaşını tamamlamış ancak henüz 15 yaşını doldurmamış ve aynı zamanda ilköğretimini tamamlamış işçiler çocuk işçi olarak düzenlenmiştir. 4867 sayılı İş Kanunu madde 71 de 15 yaşını doldurmamış çocukların çalıştırılması yasaktır. Ancak, 14 yaşını doldurmuş ve zorunlu ilköğretim çağını tamamlamış olan çocuklar; bedensel, zihinsel, sosyal ve ahlaki gelişmelerine ve eğitime devam edenlerin okullarına devamına engel olmayacak hafif işlerde çalıştırılabilirler.” şeklinde düzenlenmiştir. Çalışma hayatına başlamak için belirtilen şartları taşımayan çocuklar (14 yaşını doldurmamış ya da ilköğretimini tamamlamamış) ise sadece kültür, reklam ve sanat faaliyetlerinde, yazılı olarak sözleşme yapılması ve her faaliyet için tek tek izin alınarak çalıştırılabilirler.

15 yaşını doldurmuş fakat 18 yaşını tamamlamamış işçiler ise genç işçi statüsünde kabul edilmiştir. Genç işçiler ve çalışma şartları çocuk işçiler ile birlikte Çocuk ve Genç İşçilerin Çalıştırılma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik'te düzenlenmiştir. Bu yönetmelikte çalışma şartları, süreleri, çalışabilecekleri işler, işverenin sorumlulukları ve devletin işçilere yönelik yükümlülükleri açıkça belirtilmiştir. Genç işçiler çocuk işçilerden daha geniş bir iş skalasına sahiptirler. Ancak hem çocuk işçi hem genç işçiler Çocuk ve Genç İşçilerin Çalıştırılma Usul ve Esasları hakkında yönetmelik madde 5 Ek fıkra: RG-21/2/2013-28566 da belirtilen işlerde çalıştırılamaz. Bu işlerde çalıştırılırsa aşağıda verilen kanun maddelerinde öngörülen yaptırımlara benzer olarak işverene kanunda belirtilen cezai yaptırım uygulanır.

İş Kanununun m. 72’ ye göre; “Maden ocakları ile kablo döşemesi, kanalizasyon ve tünel inşaatı gibi yer altında veya su altında çalışılacak işler ve İş Kanunu’nun “Ağır ve Tehlikeli İşler” başlıklı 85. maddesine göre; “16 yaşını doldurmamış genç işçiler ve çocuklar ile çalıştığı işle ilgili mesleki eğitim almamış işçiler ağır ve tehlikeli işlerde çalıştırılamaz. Bu işlerde çalıştırılırlarsa işverene 4.173 tl ceza yaptırımı uygulanır.

Burak BİLMEZ

Hukuk Fakültesi Öğrencisi

KAYNAKÇA

https://www.mevzuat.gov.tr

Doç.Dr.Yeliz Bozkurt GÜMRÜKÇÜOĞLU, Mevzuatımızda Çocuk ve Genç İşçilerin Çalışma Yaşamında Korunmasına İlişkin Düzenlemelere Genel Bir Bakış

Özge Tuçe GÖKALP, Türk İş Hukukunda Çocuk İşçi Çalıştırma, Mayıs,2011

Dünya İşçi Gününe özel: Genel hatlarıyla 'çocuk işçi' kime denir?

Fiziki Takibin Hukuka Uygunluk Şartları

Hukuk Devleti Sosyal Teorisi (Social Theory of The Rule of Law)

Kolluk Elkoyulan Araçları Kullanabilir mi?

Yargı Kararlarıyla Muris Muvazaasının İspatı Ve Unsurları

EV SAHİPLERİ İÇİN TAHLİYE TAAHHÜTNAMESİ NEDİR? NEDEN ÖNEMLİDİR?

ANONİM ORTAKLIĞIN HAKLI SEBEPLE FESHİ DAVASINDA (TTK M.531) USULİ BAKIMDAN ÖZELLİK ARZ EDEN BAZI HUSUSLAR

EVLİLİK BİRLİĞİNİN KORUNMASI AMACIYLA EŞLER ARASINDA ALINABİLECEK HUKUKİ TEDBİRLER

EK TASFİYE VE TTK md.547 UYARINCA ŞİRKETİN GEÇİCİ OLARAK İHYASI

KİRACI HANGİ DURUMLARDA EVDEN ÇIKARILABİLİR?

TAHLİYE TAAHHÜTNAMESİNE DAYALI OLARAK KİRACININ TAŞINMAZDAN TAHLİYESİ