HİZMET SÖZLEŞMELERİNE SADECE İŞÇİ ALEYHİNE KONULAN CEZAİ ŞARTLARIN GEÇERSİZ OLMASI

T.C. YARGITAY 22. HUKUK DAİRESİ E. 2020/1896 K. 2020/6750 T. 15.6.2020

ÖĞRETMEN OLAN İŞÇİNİN İSTİFA ETMESİNDEN KAYNAKLANAN CEZAİ ŞART İSTEMİ ( Hizmet Sözleşmelerine Sadece İşçi Aleyhine Konulan Cezai Şartların Geçersiz Olduğu - Cezai Şart İçeren Hükümlerin Karşılıklılık Prensibinin Bulunması Halinde Kural Olarak Geçerli Olacağı/Cezai Şartın İşçi ile İşveren Hakkında ve İki Taraflı Olarak Düzenlenmesi Gereği İşçi Aleyhine Kararlaştırılan Cezai Şartın İşveren Aleyhine Kararlaştırılandan Daha Fazla Olamayacağı )

HİZMET SÖZLEŞMELERİNE SADECE İŞÇİ ALEYHİNE KONULAN CEZAİ ŞARTLARIN GEÇERSİZ OLMASI ( Cezai Şart İçeren Hükümlerin Karşılıklılık Prensibinin Bulunması Halinde Kural Olarak Geçerli Olacağı - Cezai Şartın İşçi ile İşveren Hakkında ve İki Taraflı Olarak Düzenlenmesi Gereği İşçi Aleyhine Kararlaştırılan Cezai Şartın İşveren Aleyhine Kararlaştırılandan Daha Fazla Olamayacağı/Öğretmen Olan İşçinin İstifa Etmesinden Kaynaklanan Cezai Şart İstemi )

HAKKANİYET İNDİRİMİ ( Bozmaya Uyan Mahkemece %75 Hakkaniyet İndirimi ve Mahsup Sonrası Tespit Edilen Cezai Şart Kabul Edildiği Ancak Yüzde 75 Oranındaki İndirimin Hakkın Özünü Etkileyecek Oranda Fahiş Olduğu - Davalı İşçinin Davacı İşverene Ait Okulda Çalıştığı Tarih Aralığı Aldığı Ücret Miktarı ve Çalıştığı Süre ile İşin Niteliği Nazara Alınarak Daha Uygun Bir İndirim Yapılması Gerektiği/Bu Yön Gözetilmeden Karar Verilmesi Hatalı Olduğundan Kararın Bozulması Gerektiği )

6098/m. 179, 182, 420

818/m. 158, 161

ÖZET : Dava, öğretmen olan işçinin istifa etmesinden kaynaklanan cezai şart istemine ilişkindir. Hizmet sözleşmelerine sadece işçi aleyhine konulan cezai şartlar geçersizdir. Cezai şart içeren hükümler, karşılıklılık prensibinin bulunması halinde kural olarak geçerlidir. Cezai şartın işçi ile işveren hakkında ve iki taraflı olarak düzenlenmesi gereği, işçi aleyhine kararlaştırılan cezai şart, işveren aleyhine kararlaştırılandan daha fazla olamaz.

Olayda, bozmaya uyan mahkemece %75 hakkaniyet indirimi ve mahsup sonrası tespit edilen cezai şart kabul edilmiş ise de yüzde 75 oranındaki indirim hakkın özünü etkileyecek oranda fahiş olmuştur. Davalı işçinin, davacı işverene ait okulda çalıştığı tarih aralığı , aldığı ücret miktarı ve çalıştığı süre ile işin niteliği nazara alınarak, daha uygun bir indirim yapılması gerekmekte olup açıklanan nedenlerle bu yön gözetilmeden karar verilmesi hatalı olduğundan kararın bozulması gerekir.

DAVA : Taraflar arasında görülen dava sonucunda verilen kararın, temyizen incelenmesi davacı-karşı davalı vekili tarafından istenilmekle, temyiz talebinin süresinde olduğu anlaşıldı. Dava dosyası için Tetkik Hakimi ... tarafından düzenlenen rapor dinlendikten sonra dosya incelendi, gereği konuşulup düşünüldü:

KARAR : Davacı İsteminin Özeti:

Davacı vekili, öğretmen olarak çalışan davalı işçinin 07.02.2014 tarihinde haklı bir sebep olmadan istifa yoluyla iş sözleşmesini feshettiğini ileri sürerek, iş sözleşmesinde belirlenen cezai şart alacağının hüküm altına alınmasını talep etmiştir.

Davalı Cevabının Özeti:

Davalı işçi, öğretmen olarak 06.02.2014 tarihinde atanması üzerine 07.02.2014 tarihinde istifa etmek zorunda kaldığını, maaşının 6 katı tutarı tazminatının fahiş olduğunu savunarak davanın reddini istemiştir.

Mahkeme Kararının Özeti:

Mahkemece, toplanan deliller ve bilirkişi raporuna dayanılarak, yazılı gerekçeyle davanın kabulüne ilişkin verilen karar Dairemizce bozulmuştur. Bozmaya uyan mahkemece yüzde 75 indirim ile cezai şartın kısmen kabulüne ilişkin hüküm kurulmuştur.

Temyiz:

Kararı, davacı ... ... Vakfı vekili temyiz etmiştir.

Gerekçe:

Taraflar arasında, iş sözleşmesinde kararlaştırılan cezai şarta mahkemece uygulanan indirimin miktarı taraflar arasında uyuşmazlık konusudur.

Cezai şart öğretide, mevcut borcun ifa edilmemesi veya eksik ifası halinde ödenmesi gereken mali değeri haiz ayrı bir edim olarak tanımlanmıştır (..., ...: Türk Hukukunda Cezai Şart, ... 1963).

Cezai şart 818 Sayılı Borçlar Kanunun 158 – 161. maddeleri arasında, yeni 6098 Sayılı Türk Borçlar Kanunu'nun 179-182. maddeleri arasında düzenlenmiş olup, İş Kanunlarında konuya dair bir hükme yer verilmemiştir. İş hukuku açısından Borçlar Kanunun sözü edilen hükümlerini uygulamakla birlikte, Dairemizce bazı yönlerden iş hukukuna özgü çözümler üretilmiştir. İş hukukunda “İşçi Yararına Yorum İlkesi”nin bir sonucu olarak sadece işçi aleyhine yükümlülük öngören cezai şart hükümleri geçersiz sayılmış ve bu yönde yerleşmiş içtihatlar öğretide de benimsenmiştir.

Cezai şartın işçi ve işveren hakkında ve iki taraflı olarak düzenlenmesi gereği, işçi aleyhine kararlaştırılan cezai şartın işveren aleyhine kararlaştırılandan daha fazla olmaması sonucunu da ortaya koymaktadır. Başka bir anlatımla işçi aleyhine olarak belirlenen cezai şartın, koşulları ve ceza miktarı bakımından işverenin sorumluluğunu aşması düşünülemez. İki taraflı cezai şartta işçi aleyhine bir eşitsizlik durumunda, cezai şart hükmü tümden geçersiz olmamakla birlikte, işçinin yükümlülüğü işverenin sorumlu olduğu miktarı ve halleri aşamaz.

İşçiye verilen eğitim karşılığı belli bir süre çalışması koşuluna bağlı olarak kararlaştırılan cezai şart tek taraflı olarak değerlendirilemez. İşçiye verilen eğitim bedeli kadar cezai şartın karşılığı bulunmakla eğitim karşılığı cezai şart hükmü belirtilen ölçüler içinde geçerlidir.

Gerek belirli gerekse belirsiz iş sözleşmelerinde, cezai şart içeren hükümler, karşılıklılık prensibinin bulunması halinde kural olarak geçerlidir. Ancak, sözleşmenin süresinden önce feshi koşuluna bağlı cezai şartın geçerli olabilmesi için, taraflar arasındaki iş sözleşmesinin belirli süreli olması zorunludur. Asgari süreli iş sözleşmelerine de aynı şekilde hükümler konulması mümkündür.

Borçlar Kanunu'nun 182. maddesine göre, taraflar cezanın miktarını seçmekte serbesttirler. Buna göre belirli süreli iş sözleşmesinin kalan süresine ait ücretlerinin ya da bunun katlarının ödenmesi gerektiği yönünde ceza miktarı belirlenmesi mümkündür. Böyle bir cezai şart hükmü, Borçlar Kanunu'nun 325. maddesine göre talep konusu yapılabilecek olan sözleşmenin kalan süresine ait ücret isteğinden farklıdır. Bu durum, konuya dair yasal düzenlemenin tekrarı mahiyetinde de değildir. Gerçekten tarafların iradesi özel biçimde cezai şart düzenlemesi yönünde ortaya çıkmış olmakla, iradeye değer verilmeli ve cezai şart hükümlerine göre çözüme gidilmelidir. İşçinin bakiye süre ücreti ölçüt alınarak kararlaştırılmış olan cezai şarttan başka, sözleşmenin kalan süresine ait ücretlerin de Borçlar Kanunu'nun 325. maddesine göre talep edilip edilemeyeceği sorununa değinmek gerekir ki, koşulların varlığı halinde sözleşmenin kalan süresine ait ücretlerin ayrıca talep edilebileceği kabul edilmelidir. Gerçekten, Borçlar Kanununun 158/II maddesine göre, borcun belli zaman ve yerde ifa edilmemesi hali için cezai şart kararlaştırılmışsa, alacaklı hem ifa hem de cezai şartı talep edebilecektir.

818 Sayılı Borçlar Kanunu'nun 161/son (6098 Sayılı Türk Borçlar Kanunu182/son) maddesinde ise, fahiş cezai şartın hâkim tarafından tenkis edilmesi gerektiği hükme bağlanmıştır. İş hukuku uygulamasında işçi aleyhine cezai şart düzenlemeleri bakımından konunun önemi bir kat daha artmaktadır. Şart ve ceza arasındaki ilişki gözetilerek, işçinin iktisadi açıdan mahvına neden olmayacak çözümlere gidilmelidir. İşçinin belli bir süre çalışması şartına bağlanan cezalardan, sözleşme kapsamında çalışılan ve çalışması gereken sürelere göre oran kurularak indirime gidilmelidir.

6098 Sayılı Türk Borçlar Kanunu'nun 420. maddesinde “Hizmet sözleşmelerine sadece işçi aleyhine konulan ceza koşulu geçersizdir.” hükmü bulunmaktadır. Bu itibarla hizmet sözleşmelerine sadece işçi aleyhine konulan cezai şartlar geçersizdir. Cezai şart içeren hükümler, karşılıklılık prensibinin bulunması halinde kural olarak geçerlidir.

Cezai şartın işçi ile işveren hakkında ve iki taraflı olarak düzenlenmesi gereği, işçi aleyhine kararlaştırılan cezai şart, işveren aleyhine kararlaştırılandan daha fazla olamaz. Başka bir anlatımla, işçi aleyhine olarak belirlenen cezai şartın, koşulları ve ceza miktarı bakımından işverenin sorumluluğunu aşması düşünülemez.

Somut olayda, Dairemiz bozma ilamı ile mahkeme kararı cezai şarta ilişkin yapılan yüzde 15 indirimin az olduğu işçinin ücreti ve çalışma süresi dikkate alınarak makul bir indirim ile talebin hüküm altına alınması gerekçesi ile bozulmuştur. Her ne kadar davacı ve davalı vekili tarafından emsal gösterilerek bazı kararlar sunulmuş, örneğin Dairemizce incelemesi yapılan 2015-29728 Esas sayılı dosyada yüzde 40 indirim yapılarak kabul edilen cezai şart ile 2015/1226 Esas sayılı dosyada aynı davalıya karşı dava açan bir başka öğretmenin fesih nedeni, henüz okullar açılmadığı için davacı işverenin öğretmen bulmakta çok zorluk yaşamayacağı, işçiyi de iktisadi açıdan zor durumda bırakmamak gibi gerekçelerle taktiren yüzde 50 indirim ile kabul edilen cezai şartın kabulüne ilişkin kararların onandığı anlaşılmaktadır. Cezai şart yönünden her dosya kendi kapsamına ve delil durumuna göre değerlendirilmesi gerektiğinden bu kararların eldeki davada emsal olarak değerlendirilmesi mümkün değildir. Bozmaya uyan mahkemece %75 hakkaniyet indirimi ve mahsup sonrası tespit edilen toplam 1.228,72TL cezai şart kabul edilmiş ise de yüzde 75 oranındaki indirim hakkın özünü etkileyecek oranda fahiş olmuştur. Davalı işçinin, davacı işverene ait okulda 01.09.2013- 07.02.2014 tarihleri arasında çalıştığı, aldığı ücret miktarı ve çalıştığı süre ve işin niteliği nazara alınarak, daha uygun bir indirim yapılması gerekmektedir. Bu yön gözetilmeden yazılı şekilde karar verilmesi hatalı olup bozmayı gerektirmiştir.

SONUÇ : Temyiz olunan kararın yukarıda yazılı sebeple BOZULMASINA, peşin alınan temyiz harcının istek halinde ilgiliye iadesine, 15.06.2020 tarihinde oybirliğiyle karar verildi.

kazanci.com.tr

HİZMET SÖZLEŞMELERİNE SADECE İŞÇİ ALEYHİNE KONULAN CEZAİ ŞARTLARIN GEÇERSİZ OLMASI

CEZA DAVASINDA HAKSIZ TAHRİK İNDİRİMİ UYGULANMIŞSA TAZMİNAT DAVASINDA DA MADDİ VE MANEVİ TAZMİNAT BELİRLENİRKEN İNDİRİM YAPILMALIDIR

ÇOCUĞUN NİTELİKLİ CİNSEL İSTİSMARI SUÇU - REŞİT OLMAYANLA CİNSEL İLİŞKİ SUÇU - ZİNCİRLEME SUÇ

AYM'nin 2021/6844 başvuru numaralı kararı

AYM'nin 2020/29558 başvuru numaralı kararı

AYM'nin 2021/29767 başvuru numaralı kararı

İHTİYARİ MALİ MESULİYET POLİÇESİNDE TEMİNAT KAPSAMINA ALINMAMIŞ OLAN DEĞER KAYBI TALEBİNE İLİŞKİN AÇILMIŞ DAVANIN REDDİ GEREKİR

EVLENMEDEN ÖNCE DAVALI KADIN ADINA SATIN ALINAN TAŞINMAZIN EDİNİLMESİ İÇİN KULLANILAN KREDİNİN BİR KISMININ EVLİLİK BİRLİĞİ İÇİNDE ÖDENMESİ - SEBEPSİZ ZENGİNLEŞME

Yargıtay 10. Ceza Dairesi’nin 2023/5701 E. ve 2023/4524 K. sayılı kararı

AYM'nin 2024/60 esas - 2024/74 karar sayılı kararı

AYM'nin 2024/59 esas - 2024/73 karar sayılı kararı