I-) Tazminat İstemine Konu Olan Hallerin Bir Bölümünde Değerlendirme Yapma Yetkisi Tazminat Komisyonuna Bırakılmaktadır
Sekizinci yargı paketi ile 6384 sayılı kanunun ismi de değiştirilmek suretiyle kanuna birçok yeni hükümler eklenmektedir. Buna paralel olarak, CMK m. 141/1 hükmünde bentler hâlinde sayılan maddî ve manevî tazminat sebebi oluşturan isteklerin bir kısmında karar verme yetkisi Tazminat Komisyonu’na bırakılmaktadır. Tazminat Komisyonuna devredilen hâllere bakıldığında, uygulamada en sık karşılaşılan hallerin (örneğin yakalama ve tutuklama uygulanan suçlardan beraat veya KYOK verilmesi hâli) olduğu görülmektedir. Buna göre, aşağıdaki hâllerde maddî ve manevî tazminat isteklerine dair başvuru (1/6/2024 tarihinden itibaren) ağır ceza mahkemelerine değil; Tazminat Komisyonu’na yapılacaktır:
CMK m. 141/1-e: “Kanuna uygun olarak yakalandıktan veya tutuklandıktan sonra haklarında kovuşturmaya yer olmadığına veya beraatlerine karar verilen” kişilerin başvuruları. Görüldüğü üzere, uygulamada tazminat isteklerinde en sık uygulama alanı olan bu başvurularda, artık Tazminat Komisyonu görevli olacaktır. Bu suretle, bu tip isteklerin hızlı bir şekilde karara bağlanması amaçlanmaktadır.
CMK m. 141/1-f: “Mahkûm olup da gözaltı ve tutuklulukta geçirdiği süreleri, hükümlülük sürelerinden fazla olan veya işlediği suç için kanunda öngörülen cezanın sadece para cezası olması nedeniyle zorunlu olarak bu cezayla cezalandırılan” kişilerin başvuruları.
CMK m. 141/1-l (sekizinci yargı paketi ile eklenmesi öngörülen yeni bir bent): “Konutunu terk etmemek veya uyuşturucu, uyarıcı veya uçucu maddeler ile alkol bağımlılığından arınmak amacıyla hastaneye yatmak dâhil, tedavi veya muayene tedbirlerine tâbi olmak ve bunları kabul etmek şeklindeki adli kontrol yükümlülükleri uygulandıktan sonra haklarında kovuşturmaya yer olmadığına veya beraatlerine karar verilen” kişilerin başvuruları.
Kanun teklifi bu haliyle yasalaşırsa, yukarıda üç bent hâlinde sayılan durumlarda başvurular artık Tazminat Komisyonu’na yapılacaktır.
CMK’nın 141 inci maddesinde yapılan düzenlemeler, 1/6/2024 tarihinden sonra kesinleşen karar veya hükümler bakımından uygulanır (Yargı paketi ile eklenmesi öngörülen CMK geçici m. 6/3).
Konuyu düzenleyen ve sekizinci yargı paketi ile CMK m. 142/2. fıkrasına eklenmesi öngörülen cümlelere göre: “Ancak, 141 inci maddenin birinci fıkrasının (e), (f) ve (l) bentleri kapsamındaki istemler bakımından 9/1/2013 tarihli ve 6384 sayılı Tazminat Komisyonunun Görevleri ile Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Kanun hükümleri uygulanır. Bu fıkra uyarınca 6384 sayılı Kanun kapsamında olmasına rağmen ağır ceza mahkemesine yapılan istemler, Komisyona gönderilir. Ağır ceza mahkemesinin görev alanına giren ve girmeyen istemler birlikte yapılmış ise ağır ceza mahkemesi görev alanına girmeyen istemleri ayırmak suretiyle Komisyona gönderir. Bu hallerde ağır ceza mahkemesine yapılan istem tarihi esas alınır.”
Görüldüğü üzere, kanun koyucu, Tazminat Komisyonuna yapılması gerektiği hâlde ağır ceza mahkemelerine yapılan başvuruları da süresinde ve geçerli saymış, ağır ceza mahkemesine bu kısımları ayırma ve Tazminat Komisyonuna gönderme görevi yüklemiştir.
İstinaf mahkemesine esas hakkında karar verme görevi verilmektedir: Yargı paketi ile CMK m. 141/8’e eklenmesi öngörülen cümleye göre, “Karar yerinde görülmezse bölge adliye mahkemesince işin esası hakkında karar verilir. Bölge adliye mahkemelerince bu fıkra uyarınca verilen kararlar kesindir.” Buna göre, ağır ceza mahkemesinin görevine giren hâllerde, ağır ceza mahkemesince verilen kararlara karşı istinaf yoluna başvurulduğunda, bölge adlîye mahkemesinin ilk derece mahkemesinin kararını yerinde görmemesi hâlinde işin esası hakkında “kesin olarak” karar vermesi öngörülmektedir. Böylece dosyaların merciler arasında gidip gelmesi önlenmekte ve kesin karara daha kısa bir sürede ulaşılması hedeflenmektedir.
II-) Tazminat Komisyonuna Müracaat Prosedürü
1/6/2024 tarihinden sonra başvuru yapılabilecektir: Yargı paketi ile 6384 sayılı kanuna eklenmesi öngörülen geçici madde 3/4 hükmüne göre, “Komisyona, Ceza Muhakemesi Kanununun 142 nci maddesinin ikinci fıkrası kapsamındaki istemler bakımından 1/6/2024 tarihinden sonra müracaat edilebilir.” Burada, istem tarihi nazara alınmış olup, istemin yapıldığı tarihe göre Komisyona ya da ağır ceza mahkemesine müracaat edileceği belirlenecektir.
Bu tarihten önce yapılan istemlere, kesinleşinceye kadar bu maddeyi ihdas eden Kanunla 142 nci maddede yapılan değişiklikten önceki hükümlere göre yargı mercilerince bakılmaya devam olunur (Yargı paketi ile eklenmesi görülen CMK geçici m. 6/4).
Koruma tedbirleri nedeniyle tazminat isteklerine ilişkin olup Tazminat Komisyonunun görevine giren hallere ilişkin prosedür, sekizinci yargı paketi ile 6384 sayılı kanuna eklenmesi öngörülen 5/B maddesinde düzenlenmektedir. Teklif bu haliyle yasalaşırsa;
3 aylık sürede başvuru: Komisyona müracaat, karar veya hükümlerin kesinleştiğinin ilgilisine tebliğinden itibaren üç ay ve her hâlde karar veya hükümlerin kesinleşme tarihini izleyen bir yıl içinde yapılır.
Müracaat, elektronik ortamda da yapılabilir. Müracaatların elektronik ortamda yapılmasına ilişkin usul ve esaslar Bakanlık tarafından belirlenir (Paketle 6384 s.k.’na eklenmesi öngörülen 5/5 hükmü)
Müracaatın Cumhuriyet başsavcılıkları aracılığıyla da yapılması mümkündür. Cumhuriyet başsavcılığı, müracaat evrakını derhal Komisyona gönderir. Bu durumda Cumhuriyet başsavcılığına yapılan müracaat tarihi esas alınır (6384 s.k. m. 5/4). Müracaatlara ilişkin düzenlenecek kâğıtlar damga vergisinden, yapılacak işlemler harçlardan müstesnadır (6384 s.k. m. 5/6)
Eksikliğin giderilmesi: Komisyon, dilekçedeki bilgi ve belgelerin yetersizliği durumunda eksikliğin bir ay içinde giderilmesini, aksi hâlde istemin reddedileceğini ilgiliye bildirir. Dilekçedeki eksikliğin süresinde tamamlanmaması halinde müracaat, Komisyonca reddolunur (6384 s.k. geçici m. 3/3).
Ağır ceza mahkemesinin görevine giren hususların ayıklanması: Ağır ceza mahkemesinin görevi kapsamında olmasına rağmen Komisyona yapılan istemler, ağır ceza mahkemesine gönderilir. Komisyonun görev alanına giren ve girmeyen istemler birlikte yapılmış ise Komisyon görev alanına girmeyen istemleri ayırmak suretiyle ağır ceza mahkemesine gönderir. Bu hallerde Komisyona yapılan istem tarihi esas alınır. Komisyon ile ağır ceza mahkemesi arasında görev konusunda anlaşmazlık çıkması halinde Komisyonun görevine giren işlerin tespiti amacıyla ağır ceza mahkemesi veya Komisyon, kesin olarak karar verilmek üzere Ankara Bölge Adliye Mahkemesine başvurur.
Komisyon, tazminat istemlerine ve tazminatın geri alınmasına ilişkin yapacağı değerlendirmede Ceza Muhakemesi Kanununun 141 inci, 143 üncü ve 144 üncü maddelerini uygular. Komisyon tarafından verilen tazminatlarla ilgili olarak Ceza Muhakemesi Kanununun 143 üncü maddesi uyarınca Cumhuriyet savcısının tazminatın geri alınmasına ilişkin yazılı istemleri Komisyona yapılır.
III. Tazminatın Geri Alınmasına Dair Başvurular da Komisyona Yapılacaktır
Yargı paketi ile 6384 sayılı kanuna eklenen 5/B maddesinin 3. fıkrasına göre,“Komisyon tarafından verilen tazminatlarla ilgili olarak Ceza Muhakemesi Kanununun 143 üncü maddesi uyarınca Cumhuriyet savcısının tazminatın geri alınmasına ilişkin yazılı istemleri Komisyona yapılır.” Komisyon tarafından verilmemiş olan tazminatlarla ilgili önceki prosedüre devam edilir.
Av. Dr. Halil POLAT
