1. Doktrindeki Görüşler
Kılıçoğlu, sayısal loto, spor toto gibi talihe dayalı sistemlerden elde edilen gelirlerin karşılıksız kazanma yoluyla elde edilen gelirlerden sayılması gerektiğini belirterek bu tür gelirlerin kişisel mal sayılması gerektiğini belirtmektedir. (1)
Zeytin, şans oyunlarında ödenen karşılık ile çıkan ikramiye arasındaki orantısızlıktan yola çıkarak “edimlerin karşılıklılık ilişkisi (synallagma)” kapsamında kabul edilemeyeceğini ifade etmiştir. Yazar, ikame ilkesinin (yerine geçen değer) burada uygulanamayacağını, zira ikame ile ikame olunan arasında denge aranması gerektiğini, şans oyunlarında bilet için ödenen bedelin biletin bir karşılığı cüzi bir bedel olsa da ikramiyenin karşılığı olamayacak kadar düşük olduğunu, ikramiyenin esasen tesadüf ve şansa dayalı olarak kazanıldığını, bu nedenle bu tür oyunlardan elde edilen gelirlerin kişisel mal olması gerektiğini savunmaktadır. (2)
Gençcan, emek karşılığı elde edilmemesi ve şansa dayalı olması nedeniyle bu tür sistemlerden kazanılan gelirlerin kişisel mal olması gerektiğini, ancak bilgi yarışması gibi sorulan sorulara verilen cevaplar sayesinde gelir elde edilen yarışmalarda şans unsuru olsa dahi bu yarışmalarda kişinin bilgi ve becerisi etkin olduğundan gelirlerin de edinilmiş mal olması gerektiğini ifade etmiştir. (3) Şıpka ve Özdoğan da aynı görüştedir. (4)
Ateş, milli piyangodan, lotodan ve bahis oyunlarından kazanılan gelirleri karşılıksız edinme yoluyla edinilen mallardan kabul ederek tasfiyede kapsam dışı kalması gerektiğini savunmuştur. (5)
Yetik, talihe dayalı elde edilen gelirlerin bir emek karşılığı elde edilmediğinden yola çıkarak kişisel mal sayılması gerektiği görüşünü paylaşmaktadır. (6)
Acar da, şansın ön planda olduğu oyunlardan elde edilen gelirlerin kural olarak kişisel mal grubunda sayılması gerektiğini ifade etmektedir. (7)
Dural, Öğüz ve Gümüş’e göre ise kumar, bahis, şans oyunu ve benzeri talihe dayalı kazanç elde etme yöntemlerine nasıl dahil olunduğu önem arz etmektedir. Edinilmiş mallardan karşılanan piyango biletine isabet eden ikramiye de edinilmiş mal kabul edilmelidir. (8)
Sarı, katılma bedeli edinilmiş mallardan karşılanan milli piyango, süper loto, iddia gibi şans oyunlarından elde edilen paranın edinilmiş mal olarak kabul edilmesi gerektiğini savunmaktadır. (9)
Özdamar, Kayış, Yağcıoğlu ve Akgün piyango bileti parasının edinilmiş maldan ödenmesi durumunda çıkan ikramiyenin de edinilmiş mal kabul edilmesi gerektiğini belirtmişlerdir. (10)
Öztan, talihe dayalı bu sistemlere dahil olurken verilen karşılık (ivaz) kişisel maldan karşılanmışsa kazanılan miktar da kişisel mal kabul edilmesi gerektiği, eğer ivaz edinilmiş maldan karşılanmışsa bu kez kazanılan miktar da (ikame kuralına göre) edinilmiş mal kabul edilmesi gerektiği görüşündedir. (11)
Uluç, ikame kuralını benimseyerek edinilmiş maldan karşılanan bir bedel ile şans oyununa katılma sağlandıysa ikramiyenin de edinilmiş mal olması gerektiğini savunmaktadır. (12)
Özuğur, şans oyunlarının bedelinin edinilmiş mallardan ödenmişse kazancın edinilmiş mal kabul edileceği, kişisel mal grubundan ödenmiş olması durumunda kişisel mal kabul edileceği görüşündedir. (13
Görüleceği üzere doktrinde baskın görüş kumar, spot toto, milli piyango gibi şansa dayalı olarak elde edilen kazanımların kişisel mal olarak kabul edilmesi gerektiği yönündedir. Azınlıkta kalan aksi görüş ise ikame ilkesi gereği bu tür şansa dayalı sistemlere katılmak için ödenen karşılığın hangi mal grubundan karşılandığına göre sonuca gidilmesi gerektiği yönündedir.
2. Alman ve İsviçre Hukukunda Benimsenen Görüş
Şans oyunlarından elde edilen gelirlerin mal rejimindeki karşılığının ne olacağı İsviçre Federal Mahkemesi gündemine de gelmiştir. Federal Mahkeme’nin bu konuda değerlendirme yaptığı 11.04.1995 Tarihli (BGE 121 III 201) kararında lotodan kazanılan ikramiyenin mal rejimi açısından hukuki niteliği tartışılmıştır. Mahkeme, loto oyununun finanse edildiği kaynağı kriter olarak almış ve eğer şans oyunu edinilmiş maldan finanse edildiyse isabet eden ikramiyenin de edinilmiş mal olarak kabul edilmesi gerektiği sonucuna varmıştır. (14)
Alman hukukunda sınırlı olarak belirlenmiş mallar dışındaki tüm malvarlığının (BGB, 1363 vd.) eşler arasında paylaşılması esası benimsenmiştir. (15) Alman Federal Mahkemesi de bir kararında eşler arasındaki hayat ve kader birliğinden yola çıkarak şans oyunlarından elde edilen gelirlerin eşler arasında paylaşılması gerektiği sonucuna varmıştır. (16)
3. Yargıtay Uygulaması
Yargıtay’ın 27.06.2014 tarihinde vermiş olduğu kararında, milli piyango bileti satın almak için ödenen bedelin, kazanılan ikramiyeye göre çok düşük de olsa sonuçta bir karşılık olduğu belirtilmiştir. (17) Doktrindeki hakim görüşün aksine kararda; evlilik birliğinin iyi ve kötü günde her şeyi paylaşmak anlamına gelmesinden yola çıkılarak eşlerden birinin şansından kaynaklı olsa dahi eğer bu tür oyunların karşılığı edinilmiş maldan verilmişse o halde isabet eden ikramiyenin de edinilmiş mal kabul edileceği sonucuna varılmıştır.
Yine anılan kararda şans oyunlarına dahil olmak için ödenen bedelin hangi mal grubundan karşılandığına yönelik karineden de bahsedilmiştir. Buna göre aksi ispat edilmediği sürece bu tür oyunların karşılıklarının edinilmiş maldan yapıldığının kabulü gerekmektedir. Zira Yargıtay, anılan kararında günlük harcamaların edinilmiş mal grubundan yapıldığının kabulünün hayatın olağan akışına uygun olduğunu belirtmiştir. Bu sonuç esasen “edinilmiş mal karinesi” olarak da ifade edilen ve TMK m.222/3’te düzenlenen karine ile de uyumludur. (18) Dolayısıyla aksi ispatlanmadığı sürece şans oyununa katılım bedelinin edinilmiş maldan karşılandığı, isabet eden ikramiyenin de edinilmiş mal olduğu kabul edilmektedir. Tüm bu açıklamalar çerçevesinde Yargıtay’ın 27.06.2014 tarihli kararıyla İsviçre hukukundaki yaklaşımı benimsediği söylenebilir. (19)
Yargıtay’ın aynı yıl verdiği başka bir kararına konu olan uyuşmazlıkta ise eşlerden biri, işyerinden “erzak yardımı” adı altında yapılan ödeme ile alışveriş yapmış ve bu alışveriş karşılığında mağaza tarafından verilen milli piyango biletine dönemin büyük ikramiyesi isabet etmiştir. (20) Kararda mağazanın milli piyango biletini ivazsız biçimde verdiği, ivazsız biçimde elde edilen bilete isabet eden ikramiyenin de kişisel mal olduğu sonucuna varılmıştır.
Öncelikle belirtmek gerekir ki alışverişte kullanılan “erzak yardımının”, işyerinden çalışma karşılığı bir ödeme olması nedeniyle edinilmiş mal olduğunda tereddüt bulunmamaktadır. Zira çalışma karşılığı elde edilen gelire verilen adın ise bir önemi bulunmamaktadır. (21) Tartışma konusu husus mağazanın alışveriş sonrası verdiği milli piyango biletinin ivaz karşılığı elde edilip edilmediğidir. Bu noktada da Yargıtay’ın vardığı sonuca katılmadığımı belirtmek isterim. Zira mağazalar rastgele, herhangi bir vatandaşa milli piyango bileti dağıtmamaktadır. Alışveriş yapılması karşılığında bu bileti alışveriş yapan müşterilerine vermektedir. Müşteriler de söz konusu mağazayı bilet nedeniyle tercih etmektedir. Dolayısıyla esasen yapılan alışveriş sadece alınan ürünlerin değil aynı zamanda piyango biletinin de ivazı niteliğindedir. Eğer alışveriş yapılmasaydı söz konusu bilet mağaza tarafından müşteriye verilmeyecekti. Doktrinde Zeytin, kendisi bu görüşü paylaşmamakla birlikte alışveriş karşılığında mağaza tarafından milli piyango bileti verilmesinin doğrudan olmasa da dolaylı bir karşılık olarak yorumlanması önünde bir engel olmadığını belirtmiştir. (22)
Somut olay özelinde karara bu açıdan katılmamakla birlikte Yargıtay’ın 2014 yılında verdiği iki kararında da benimsediği; milli piyango, bahis, kumar veya herhangi bir şansa, talihe dayalı bir sisteme dahil olmak için ödenen bedelin edinilmiş maldan karşılanması halinde isabet eden ikramiyenin de edinilmiş mal kabul edilmesi ve bilet bedelinin edinilmiş maldan karşılandığının karine olarak kabul edilmesi gerektiği yönündeki görüş kanaatimce de isabetlidir.
Arş. Gr. Fatih AKPINAR
--------------
1- Kılıçoğlu, Ahmet M., Katkı-Katılma Alacağı, Turhankitabevi, 6. Baskı, 2016, Ankara, s.132.
2- Zeytin, Zafer, Edinilmiş Mallara Katılma Rejimi ve Tasfiyesi, Seçkin Yayıncılık, 4. Baskı, Ankara, ss.123-128.
3- Gençcan, Ömer Uğur, Mal Rejimleri Hukuku, Yetkin Yayınları, 4. Baskı, 2017, Ankara, s. 254 vd.,
4- Şıpka, Şükran/Özdoğan, Ayça (2017) Yargıtay Kararları Işığında Soru ve Cevaplarla Eşler Arasındaki Malvarlığı Davaları, 2. Baskı, İstanbul, 2001, s.95.
5- Ateş, Turan, Edinilmiş (Kazanılmış) Mallara Katılma Rejimi, 3.Baskı, Bilge Yayınları, Ankara, 2013, s.125.
6- Yetik, Nurten, Boşanma, Anlaşmalı Boşanma ve Mal Rejimleri, Bilge Yayınevi, 2008, Ankara, s.115.
7- Acar, Faruk, Aile Hukukumuzda Aile Konutu - Mal Rejimleri ve Eşin Yasal Miras Payı, Genişletilmiş 4. Baskı, Seçkin Yayınevi, 2014, Ankara, s.181.
8- Dural, Mustafa/ Öğüz, Tufan/ Gümüş, Mustafa Alper, Türk Özel Hukuku, Cilt III Aile Hukuku, Filiz Kitabevi, 2015, İstanbul, s.205.
9- Sarı, Suat, Evlilik Birliğinde Yasal Mal Rejimi Olarak Edinilmiş Mallara Katılma Rejimi, Beşir Yayınevi, 2007, İstanbul, s. 132.
10- Özdamar, Demet/Kayış, Ferhat/Yağcıoğlu, Burcu/Akgün, Aliye (2019) Yasal Mal Rejimi (Edinilmiş Mallara Katılma Rejimi) ve Tasfiyesi, 5. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Ankara, s.52
11- Öztan, Bilge, Aile Hukuku, 5. Bası, Turhankitabevi, Ankara, 2004, s.257.
12- Uluç, Yusuf, Mal Rejimleri Ve Tasfiyesi, Yetkin Yayınları, 2014, Ankara, s. 347 vd.
13- Özuğur, Ali İhsan Mal Rejimleri, Seçkin Yayınları, 4. Baskı, Ankara 2007, s.41.
14- Kaşak, Fahri Erdem, İsviçre Federal Mahkemesi’nin Lotodan Kazanılan İkramiyenin Edinilmiş Mal Sayılacağına İlişkin 11.04.1995 Tarihli (Bge 121 Iıı 201) Kararı, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi C. VIII, Y. 2014, S. 1, ss.265-268.
15- Zeytin, s.127.
16- BGH, BGHZ 68, 43= NJW 197, 377, Aktaran; Zeytin, s.124.
17- Yargıtay 8.HD, 2013/7361E., 2014/13668K., 27.06.2014T.
18- İçöz Demirel, Derya/Büberci, Afet Gülen, Boşanma Davaları, 1. Baskı, 2.Cilt, Seçkin Yayıncılık, 2017, Ankara, s.160.
19- Zeytin, s.123.
20- Yargıtay 8. Hukuk Dairesi 2013/19109E., 2014/2080K., 11.02.2014T.
21- Acabey, M.Beşir, Edinilmiş Mallara Katılma Rejiminde Mal Grupları- İspat Kuralları ve Eşlerin Paylı Mülkiyeti Altındaki Mallara İlişkin Düzenlemeler, DEÜHFD, C. 9, Özel Sayı, 2007, ss.491-534, s.502.
22- Zeytin, s.125.