I. ÖN İŞLEMLER:
Muristen kalan taşınmaz, araç ve bankada mevduat bulunması hâlinde, mirasçıların bunlar üzerinde tasarrufta bulunabilmeleri için ilk aşamada veraset ve intikal vergisine dair işlemin tamamlanması gerekir. Bu işlemlerin yapılmasının ön şartları şunlardır:
1-) Noterden veya sulh hukuk mahkemesinden vereset ilamı (mirasçılık belgesi) çıkarılmalıdır.
2-) İşlem vekaleten gerçekleştirilecekse (mirasçılardan biri haricindeki bir kişi bu işlemleri yapacaksa), örneğin eşi vefat eden yaşlı bir insan için yapılacaksa, üçüncü bir kişiye vekâletname verilerek vekil eliyle bu işlemler gerçekleştirilebilir. Bu işlem için;
a) Noterden vekâletname çıkarılır.
b) Vekâlet verecek olan kişi okur yazar değilse, vekâletname çıkarma işleminde iki tanığın hazır edilmesi unutulmamalıdır. Aksi hâlde noterden geri dönmek veya orada rica minnet iki tanık bulmak durumunda kalınabilir.
c) Vekâletname için vekâlet verecek kişiye ait 2 adet vesikalık fotoğraf hazır edilmelidir.
d) Vekaletnamenin içeriği: Vekilin yapacağı işlemler önceden bir kâğıda not edilmeli ve vekâletname düzenlenirken eksik bırakılmamalıdır. Örneğin aboneliklerin intikali işlemlerini de yapacaksa bu hususlar da vekâletname kapsamına eklenmelidir.
3-) Yeterli sayıda fotokopi hazır edilmelidir. Çıkarılan mirasçılık belgesinden ve vekâletnameden yeteri kadar hatta fazla sayıda fotokopi hazır edilmeli, asılları da vekilin yanında bulunmalıdır.
4-) Ölüm belgesi: Özellikle ölümden çok kısa sonra işlemler yapılacaksa, ölüm bilgisinin kayıtlara girmemiş olabilme ihtimaline binaen, mağduriyet yaşamamak için barkodlu ölüm belgesinin hazır edilmesi yararlı olacaktır.
II. İLİŞİK KESME İŞLEMİ (VERASET ve İNTİKAL VERGİSİNİN ÖDENMESİ):
Yukarıdaki ön işlemler tamamlandıktan sonra, maddî değeri olan varlıkların vergisel ilişiklerinin kesilmesini sağlayan veraset ve intikal vergisinin ödenmesi gerekir. Veraset ve intikal vergisi ödenmeden bu mallar mirasçılara intikal ettirilemeyeceği gibi, haliyle başkasına da satılamaz/devredilemez.
** Beyanname verme süresi ve ihlâli hâlinde cezası: Veraset ve intikal vergisi beyannamesinin verilmesi bir süreye tabidir. Ölümün Türkiye'de gerçekleşmesi hâlinde beyanname, mükellefler Türkiye'de ise ölüm tarihini takip eden 4 ay içinde verilir. Yurt dışında bulunan mirasçılar açısından bu süre 6 aydır. Bu sürelerden sonra verilmesi hâlinde cezalı ödeme yapılır. Veraset ve intikal Vergisi uygulamasında usulsüzlük cezası kesilmesini gerektiren fiil, 4 aylık kanuni beyanname verme süresi geçtiği halde verilmesi gereken beyannamenin bu süre içinde verilmemesi suretiyle sürenin dolmasından sonra meydana gelmektedir. Buna göre, cezaların olayın idarece tespit edildiği tarihte yürürlükte bulunan hükümlere göre değil, 4 aylık kanuni beyanname verme süresinin bittiği tarihte yürürlükte olan hükümlere göre kesilmesi gerekmektedir.
1-) Yukarıdaki önşartlara dair evraklar tamamladıktan sonra, her bir değer için (taşınmaz, araba, para vs. için) ilgili birimlerde yapılması gereken işlemler tamamlanmalıdır. Buna dair birkaç maddî değere ilişkin işlemler aşağıda özetlenmiştir.
2-) Taşınmazlar açısından veraset ve intikal vergisinin ödenmesinde prosedürel sıkıntı yaşanmaması için aşağıdaki hususlara dikkat edilmelidir: a) Öncelikle, taşınmazın tapusunun aslı hazır edilmeli, yeterli sayıda fotokopisi temin edilmelidir.
b) Tek mirasçı işlemleri yapabilir: İşlemler tek bir mirasçı veya tek bir mirasçının vekili tarafından yapılabilir. Tüm mirasçıların katılmasına gerek yoktur.
c) Rayiç bedel belgesi: Daha sonra belediyeye gidilerek rayiç bedel belgesi alınmalıdır. Bu belge alındığı sırada taşınmaza ilişkin tüm vergiler (emlak vergisi vs.) isteneceğinden, yanınızda yeterli miktarda nakit veya kredi kartı bulundurmalısınız. Özellikle emlak vergisi beyanı hiç yapılmamış ve uzun süre cezalı vergi borcu işlemişse, yüklü bir miktarın karşınıza çıkabileceğini unutmayınız.
d) Size verilecek rayiç bedel belgesi, “ölüm tarihi” itibariyle taşınmazın değerini gösterir. Örneğin Aralık ayında gerçekleşen vefat nedeniyle ocak şubat gibi bir tarihte işlem yapıyorsanız, verilecek rayiç bedel belgesi aralık ayının ait olduğu yıl için verilir ve veraset ve intikal vergisinde bu bedel dikkate alınır. Veraset ve intikal vergisi için bu belge ile işlem yapılabilir ise de, tapuda mirasçılar adına intikal veya üçüncü kişiye satış işlemi için “güncel rayiç bedel” belgesi gerekir. Bu nedenle, belediyeden ayrılmadan önce, içinde bulunulan yıl için de ayrı bir (güncel) rayiç belgesi almayı unutmayın ve tekrar belediyeye dönmek zorunda kalmayın.
e) Bu evrakı temin ettiğinizde, taşınmaz için veraset ve intikal vergisine dair vergisel işlemleri tamamlamak açısından başka bir engel kalmaz. Eğer başkaca bir maddî değer yoksa, veraset ve intikal vergisi prosedürü ve ödeme işlemi için vergi dairesine gidilebilir. Bankada para veya araç varsa, ayrıca aşağıda anlatılan prosedür uygulanmalıdır.
3-) Bankadaki para ile ilgili veraset ve intikal vergisini ödemeye gitmeden önce, bankada ne kadarlık bir mevduat olduğunu gösteren “banka yazısı” alınmalıdır. Banka yazısı olmadan vergi dairesi vergisel prosedürü işletmez. Bunun için, bankaya giderek bu yazının alınması gerekir.
4-) Araçlar için, aracın rayiç değerini gösterir belge alınması gerekir. Bu belgeyi sigortacınızdan alabilirsiniz. Sigortacınız bulunmuyorsa, https://tsb.org.tr/tr/kasko-deger-listesi… adresinden aracın kasko değerini gösteren belgeyi alabilirsiniz.
5-) Beyannamenin verilmesi ve ödeme: Yukarıda belirtilen işlemler tamamlandıktan sonra ilgili vergi dairesine gidilerek veraset ve intikal vergisine ilişkin form doldurulur. Dikkat: Form tek olduğundan bu formun tüm mirasçılar tarafından ıslak imza ile imzalanması gerekir. Bunun için, formun önceden temini ile tüm mirasçılara ilgili yerlerin imzalatılması prosedürel engellerin çıkmasını önleyecektir. Mirasçılar bir mirasçıya veya üçüncü kişiye vekâletname vererek vekilin bu işlemi gerçekleştirmesini sağlayabilirler. Tüm mirasçıların bir kişiye vekalet vermesi işleri kolaylaştıracaktır.
6-) Formun doldurulup görevliye verilmesinden sonra, görevli gerekli işlemleri yapacak ve ilişik kesme yazılarını hazırlayarak ilgili birimlere (tapu, banka, trafik tescil vs.) gönderecektir. Ancak bu belgelerin asıllarından birer tane almayı ihmal etmeyiniz. Bu belgelerin size verilebilmesi için, veraset ve intikal vergisinin ödenmesi gerekir. Bunun için telefondan banka mobil uygulaması ile bir iki dakikada ödeme yapabilirsiniz.
III. MİRASÇILARA İNTİKAL İŞLEMLERİ:
1-) Vergi dairesinden yukarıda belirtilen işlemler tamamlanıp ilişik kesme yazıları alındıktan sonra, ilgili malların mirasçılar üzerine intikali işlemlerine geçilebilir.
2-) Bu işlemler sadece bir mirasçı veya vekili tarafından yapılabilir. Hepsinin başvurmasına gerek yoktur.
3-) Taşınmazlar için webtapu adresi üzerinden tapu müdürlüğünden randevu alınması gerekir. Randevu tarihinde taşınmazın mirasçılar üzerine intikali gerçekleştirilir.
4-) Araçlar için de trafik tescil müdürlüğü marifetiyle aracın mirasçılar üzerine intikali gerçekleştirilir.
5-) Bankadaki para için bankaya müracaat edilerek ilgili para çekilebilir. Tüm mirasçıların gitmesine gerek olmayıp, her bir mirasçı kendi payını alabilir. Paranın tümünü alamaz. Bazı bankalar paranın miras payı oranında ödemesini sorunsuz şekilde gerçekleştirirken, bazı bankalar sulh hukuk mahkemesinden elbirliği mülkiyetinin paylı mülkiyete çevrilmesine dair karar aramaktadır. Sulh hukuk mahkemesinden mirasçılardan bir veya birkaçı talepte bulunduğunda, sulh hukuk mahkemesi TMK m. 644 ve 698-699 uncu madde hükümlerine[1] göre işlemler yapar ve karar verir. Uygulamada bazı mahkemeler duruşma açmadan dosya üzerinden karar vermektedir. Esasen kanaatimizce para misli eşya olduğundan, bu kararın alınmasına gerek yoktur. Ancak Yargıtay uygulaması aksi yöndedir. Buna karşılık, Yargıtay 14.HD’nin 09.01.2017 T., 2015/6771 E., 2017/16 K. sayılı kararında karşı oy kullanılmış ve misli şeylerin taksim edilmesine gerek olmadığı ifadesine yer verilmiştir. Ancak belirttiğimiz üzere Yargıtay'ın aşağıda metni verilen kararları, paraların paylaştırılması talebinin esastan karara bağlanması yönündedir. Bkz:
“Dava dilekçesindeki anlatımlara ve dosya kapsamına göre davacının talebi, muristen intikal eden banka hesaplarındaki paranın elbirliği mülkiyetinin paylı mülkiyete dönüştürülmesi isteğine ilişkindir. Mahkemece uyuşmazlık bu şekilde nitelendirilerek davanın esasının karara bağlanması gerekirken yerinde olmayan gerekçeyle yazılı şekilde hüküm kurulması doğru görülmemiş, bu sebeple kararın bozulması gerekmiştir.” (Y14.HD, 07.04.2016 T., 2015/1376 E., 2016/4209 K.)
Davalılar, bankadaki paranın taksimini talep etmişlerdir. Mahkemece, Türk Medeni Kanununun 699. maddesine göre paylaşmanın, malın aynen bölüşülmesi veya pazarlık ya da artırmayla satılarak bedelinin bölüşülmesi biçiminde gerçekleştirileceği, kural olarak ya malın belli bir kesiminin paydaşlara aynen verilmesi ya da satılarak satış sonunda elde edilecek paranın dağıtımı şeklinde yapılacağı, ortak muristen kalan ve terekeye dahil olduğu iddia edilen para veya alacakta ayni hakkın söz konusu olmadığı ve para misli eşyadan sayıldığından taksimin mümkün olamayacağı gerekçesiyle davanın reddine karar verilmiştir. Bir davada olayları açıklamak taraflara, hukuki nitelendirme hakime aittir (HMK m. 33). Dava dilekçesindeki anlatıma ve dosya kapsamına göre somut olayda uyuşmazlık "murise ait para üzerindeki elbirliği halindeki mülkiyetin paylı mülkiyete çevrilmesi" isteğine ilişkindir. Bu itibarla mahkemece uyuşmazlık bu şekilde nitelendirilerek tarafların gösterdiği deliler toplanıp değerlendirilerek sonucuna göre bir karar verilmesi gerekirken yerinde olmayan gerekçeyle yazılı şekilde hüküm kurulması doğru görülmemiş, bu sebeple kararın bozulması gerekmiştir. SONUÇ: Yukarıda açıklanan nedenlerle temyiz olunan hükmün BOZULMASINA, peşin yatırılan harcın istek halinde yatırana iadesine, 07.04.2016 gününde oybirliği ile karar verildi. (Y14.HD, 07.04.2016 T., 2015/3124 E., 2016/4228 K.)
IV. ABONELİKLERİN İNTİKALİ
Murisin adına olan elektrik, su ve doğalgaz gibi aboneliklerin de mirasçılardan birinin üzerine alınması gerekir. Bunun için, ilgili birimlere (Enerjisa, Başkent Gaz, ASKİ gibi kurumlara) müracaat edilmelidir. Bunun için, aboneliklere dair borçların önceden ödenmiş olmasında fayda vardır. Aksi halde bu işlemler sırasında bu işlem ile uğraşmak durumunda kalabilirsiniz.
DASK: Bazı kurumlar abonelik nakli için DASK (deprem sigortasının) yapılmasını aramaktadır. Bunun için, öncesinde DASK poliçesini mutlaka hazır ediniz.
Yukarıda belirtilen hususların bir kısmı bazı belediyeler ve kurumlar nezdinde e-devlet entegrasyonu üzerinden yapılabilmekle birlikte, bu yazıda fiziki müracaatlara dair usul anlatılmıştır.
Av. Halil POLAT
---------------
[1] Elbirliği mülkiyetinin paylı mülkiyete dönüştürülmesi Madde 644- Bir mirasçı, terekeye dahil malların tamamı veya bir kısmı üzerindeki elbirliği mülkiyetinin paylı mülkiyete dönüştürülmesi isteminde bulunduğu takdirde sulh hâkimi, diğer mirasçılara çağrıda bulunarak belirleyeceği süre içinde varsa itirazlarını bildirmeye davet eder.
Elbirliği mülkiyetinin devamını haklı kılacak bir itiraz ileri sürülmediği veya mirasçılardan biri belirlenen süre içinde paylaşma davası açmadığı takdirde, istem konusu mal üzerindeki elbirliği mülkiyetinin paylı mülkiyete dönüştürülmesine karar verilir.
Terekeye dahil diğer hakların ve alacakların paylar oranında bölünmesi hususunda da yukarıdaki hükümler uygulanır.
7. Paylı mülkiyetin sona ermesi
a. Paylaşma istemi
Madde 698- Hukukî bir işlem gereğince veya paylı malın sürekli bir amaca özgülenmiş olması sebebiyle paylı mülkiyeti devam ettirme yükümlülüğü bulunmadıkça, paydaşlardan her biri malın paylaşılmasını isteyebilir.
Paylaşmayı isteme hakkı, hukukî bir işlemle en çok on yıllık süre ile sınırlandırılabilir. Taşınmazlarda paylı mülkiyetin devamına ilişkin sözleşmeler, resmî şekle bağlıdır ve tapu kütüğüne şerh verilebilir.
Uygun olmayan zamanda paylaşma isteminde bulunulamaz.
b. Paylaşma biçimi
Madde 699- Paylaşma, malın aynen bölüşülmesi veya pazarlık ya da artırmayla satılarak bedelinin bölüşülmesi biçiminde gerçekleştirilir.
Paylaşma biçiminde uyuşma sağlanamazsa, paydaşlardan birinin istemi üzerine hâkim, malın aynen bölünerek paylaştırılmasına, bölünen parçaların değerlerinin birbirine denk düşmemesi hâlinde eksik değerdeki parçaya para eklenerek denkleştirme sağlanmasına karar verir.
Bölme istemi durum ve koşullara uygun görülmezse ve özellikle paylı malın önemli bir değer kaybına uğramadan bölünmesine olanak yoksa, açık artırmayla satışa hükmolunur. Satışın paydaşlar arasında artırmayla yapılmasına karar verilmesi, bütün paydaşların rızasına bağlıdır.
