ÖZET
İngiliz yazar Walter Savage Landor, “Geç kalan adalet adaletsizliktir.” diyerek aslında yargılamaların uzun süre devam etmesi ve sonuçlandırılmamasının adaletin sağlanmasını sekteye uğrattığını vurgulamıştır. Geçmişten günümüze suç oranının ciddi bir şekilde artış göstermesi ile yargı organlarının iş yükü artmış ve yargılamalarda dosya sayısının fazlalığı hedeflenen sürenin aşılmasını beraberinde getirmiştir. Birçok devlet de bu sorununu ortadan kaldırabilmek adına çeşitli önlemler almış, yargılamalara binaen alternatif çözüm yöntemleri aramıştır. Seri Muhakeme Usulü’nün (The Serial Judgement Procedure) temeli Anglo-Amerikan hukuk düzeninde atılmıştır ve bir nevi “ceza pazarlığı” anlamını doğurmaktadır. Bu çalışmanın amacı da 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’nun (CMK) 250. maddesinde düzenlenmiş olan Seri Muhakeme Usul’ünün Türk Ceza Muhakemesindeki uygulanma koşullarını detayları ile ele alıp, hukuk sistemimizde yol açtığı yenilikleri saptamaktır.
Abstract
English author Walter Savage Landor emphasized the disruption of justice caused by prolonged trials and their failure to reach conclusions by stating, "Justice delayed is justice denied." With a significant increase in crime rates from the past to the present, the workload of judicial organs has escalated, leading to a surplus of case files and surpassing the intended duration of trials. Many states have taken various measures to address this issue and sought alternative dispute resolution methods in the context of trials. The foundation of the Serial Judgement Procedure was laid in the Anglo-American legal system, implying a form of "plea bargaining." The aim of this study is to examine in detail the conditions of application of the Serial Judgement Procedure regulated in Article 250 of Law No. 5271 on Criminal Procedure within the Turkish Criminal Procedure, and to identify the innovations it has brought about in our legal system.
GİRİŞ
7188 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun’un 23. maddesi ile 5271 sayılı Kanunun mülga 250. maddesinin başlığıyla birlikte yeniden düzenlenmesiyle Alternatif bir çözüm yolu olarak 24.10.2019 tarihinde yürürlüğe giren Seri Muhakeme Usulü, 1 Ocak 2020 tarihinden itibaren uygulanmaya başlanmıştır[1]. Seri Muhakeme Usulüyle ilgili düzenlemeler yalnızca CMK’da yer almamaktadır. CMK Md. 250/15 hükmü ile seri muhakeme usulüne ilişkin usul ve esasların Adalet Bakanlığı tarafından çıkarılan yönetmelikle belirleneceği düzenlenmiştir. Bu kapsamda “Ceza Muhakemesinde Seri Muhakeme Yönetmeliği” hazırlanmış; 30995 (4.Mükerrer) sayılı ve 31/12/2019 tarihli Resmî Gazete ’de yayımlanarak yürürlüğe girmiş, Türk Ceza Muhakemesi hukukunda yeni bir alternatif çözüm yöntemi olarak yerini almıştır.[2] Çalışmamızda seri muhakeme usulünü genel bir değerlendirmeden geçirip; uygulanma şartları, sürecin işleyişi, hukuk sistemimize katkılarını ve hukuki neticelerini açıklayacağız.
§ 1. SERİ MUHAKEME USULÜ
I . GENEL OLARAK
Nüfusun artması, ekonomik ve sosyal hayatın günden güne daha karmaşık bir hal alması, teknolojinin süratli gelişimi[3] ve sair nedenler, suç yelpazesinin her geçen gün genişlemesi ve buna bağlı olarak yargı makamlarının iş yükünün artması sonucu hasıl olmuştur. Kanun koyucu, bu hususları dikkate alarak “muhakeme ağırlıklı değil çözüm odaklı” Alternatif yöntemler geliştirmiştir. Seri Muhakeme Usulü de hukuk sistemimize girmiş olan Alternatif uyuşmazlık çözüm yöntemlerinden biridir.
Seri muhakeme usulü, kanunda açıkça düzenlenen belirli suçlarda uygulanabilecek istisnai nitelikteki özel ceza muhakemesi yoludur.[4] Seri muhakeme usulü, yaptırımı az ve ispatlanması diğer suçlara göre daha kolay olan suçlarda uygulanan, ceza muhakemesinin basitleştirilmiş ve kısaltılmış bir şekli olarak da nitelendirilmektedir.[5] Bu usulün uygulanmasının asıl amacı, şüpheli hakkında genel hükümlere göre yapılacak yargılamaya oranla daha lehe sonuçlar doğurması[6] ve maddi gerçeğin tespitinden sonra iddia ve savunma makamlarının ortak bir zeminde buluşup muhakemeyi sonlandırmalarıdır.[7] Türk Ceza Kanunu md. 250’de sayılan suçlar bakımından yeterli şüphenin oluşmasıyla birlikte şüphelinin söz konusu usul hakkında bilgilendirilmesinden sonra Cumhuriyet savcısı tarafından belirlenen ceza, yarı oranında indirilerek şüpheliye teklif yapılır. Şüphelinin teklifi kabul etmesiyle birlikte hazırlanan talepnameyi mahkeme dikkate alıp hüküm kurarak süreci sonlandırır ancak mahkemenin bu talepnameyi kabulü, kovuşturma aşamasına geçildiği anlamına gelmemelidir bu onay halen soruşturma evresi içerisinde yapılan usuli bir işlemdir. Söz konusu usulle katalogda düzenlen suçlara ilişkin olarak hem makul sürede yargılama sürecinin tamamlanması hem de mahkemelerin iş yükünün azaltılması amaçlanmıştır.[8] Katalogda düzenlenen, şüphelinin işlediği suçların tümünün seri muhakeme usulü kapsamına girdiği varyasyonla karşılaşan Cumhuriyet savcısının yapacağı iş, hepsi için ayrı ayrı teklifte bulunmak ve şüpheli hepsini kabul ederse hepsi için bir adet talepname hazırlamaktır. Eğer şüpheli, suçlardan bir kısmı için seri muhakeme usulünü kabul eder, bir kısmı için etmezse Cumhuriyet savcısı, kabul edilenler için talepname, edilmeyenler için iddianame hazırlayacaktır.[9] Şüphelinin işlediği suçların kiminin seri muhakeme usulü kapsamına girdiği kiminin ise genel hükümler kapsamında kaldığı varyasyonla karşılaşan Cumhuriyet savcısının yapacağı iş, m. 250/11 gereği seri muhakeme usulünü uygulamamak ve dosyayı Cumhuriyet Başsavcılığı’nın ilgili bürosuna göndermektir. Zira “seri muhakeme usulü, bu kapsama giren bir suçun, kapsama girmeyen başka bir suçla birlikte işlenmiş olması hâlinde uygulanmaz.”[10]
Seri muhakeme usulü, CMK’da “Özel Yargılama Usulleri” başlığı altında düzenlenmiş olup, usulün kanunda düzenlenme şekli göz önüne alındığında kanun koyucunun seri muhakeme usulünü, kendine özgü bir usul olarak kabul ettiği görülmektedir.[11]
A. KAVRAMSAL OLARAK
“Muhakeme” kavramı hukuki bir terim olup mahkemede yapılan yargılama sürecini ifade etmektedir. Bu süreç, bir davanın duruşma salonunda hakimin ve tarafların hazır bulunduğu bir ortamda gerçekleşir. Muhakeme, hukuki bir olayın aydınlatılması, kanıtların sunulması, tarafların ifadelerinin alınması ve kararın verilmesi süreçlerini içermektedir.[12] Yani muhakeme kavramı tarafların karşılıklı olarak yaptıkları delillerin ortaya konulması, tartışılması, savunulması anlamlarını ifade etmektedir. Seri Muhakeme usulünün bu kavram çerçevesinde “Seri Muhakeme” olarak adlandırılmasının doğru olmadığı kanaatindeyiz. Çünkü bu usulde kavramsal olarak yargılamayı çağrıştırsa da, bu kavram kurumun kapsamını tam olarak içermemektedir. Kurumdan beklenen genel yargılama faaliyetinin daha hızlı bir şekilde tamamlanmasıdır. Bu usul, genel yargılama kurumu dışında iddia, savunma ve hüküm üçlemesinin yani klasik yargılama faaliyetinin olmadığı bir süreçtir. Hızlı bir yargılama değil, hızlı bir hüküm kurulmasını amaçlamaktadır.[13] Seri muhakeme usulü, muhakeme kavramının tanımına ve ruhuna uyan tam olarak bir delillerin tartışılması sistematiği yoktur. Cumhuriyet savcısının katalogdaki suçlardan birini işlemiş olan şüpheliye yarı oranında teklifi ve şüphelinin de bunu müdafi huzurunda özgür rızasıyla kabulü halinde yargılama faaliyetlerine geçilmeden soruşturma evresinin sonunda bitirilen bir usuldür.
II. SERİ MUHAKEME USULÜNÜN AMACI
Kanun koyucu, seri muhakeme usulü ile kanunda katalog halinde sayılan suçlar bakımından, Cumhuriyet savcısı ve şüphelinin anlaşması ile uyuşmazlığı sona erdirerek, ceza adalet sisteminin işleyişini hızlandırmayı amaçlamıştır. Kanun’un gerekçesinde; “Niteliği gereği ispatı daha kolay olan ve belirli bir önem derecesinin altındaki bazı suçlarda, muhakeme sürecinin formalitelerden arındırılarak kısaltılması, işlenen suçlara kısa süre içinde etkili ve orantılı bir karşılık verilerek bozulan kamu düzeninin yeniden sağlanması amacıyla ceza muhakemesi sistemimize 7188 sayılı Kanunla seri muhakeme usulü dahil edilmiştir.” açıklaması yapılarak, seri muhakeme usulünün amacı açıkça ortaya konulmuştur.[14] Bu çerçevede, seri muhakeme usulünün amacının; görece düşük önemi haiz suçlarda hızlı yargılama yapılması, kısa zamanda etkili çözüme ulaşma, yargılama sürelerinin kısaltılması ve bu sayede mahkemelerin daha nitelikli dosyalara emek ve zaman ayırmasının sağlanması olduğu ifade edilebilecektir.[15]
III. SERİ MUHAKEME USULÜNÜN UYGULANABİLME ŞARTLARI
Seri muhakeme usulünün uygulanabilmesi için, soruşturmanın sonuçlandırılarak şüpheli hakkında kamu davası açılması için gerekli olan yeterli şüphe ve delile ulaşılmış olması gerekmektedir. Bu nedenle, soruşturmanın başlangıcından itibaren Cumhuriyet savcısı ve emrindeki kolluk görevlileri tüm delilleri genel soruşturma usulü kurallarına göre toplamalıdır. Delil toplama evresi sonucunda şüpheli hakkında yeterli şüpheye ulaşılmış ise seri muhakeme usulü uygulanabilecektir.[16] Seri muhakeme usulü, kanunda katalog halinde sayılan suçlar açısından uygulanması mecburi bir muhakeme türüdür. Seri muhakeme usulüne tabi bir suç açısından, usul uygulanmaksızın iddianamenin hazırlanmış olması, CMK’nın 174/1-c maddesinde, iddianamenin iade sebepleri arasında sayılmıştır.[17]
Seri muhakeme usulünün şartları, CMK’nın 250. maddesinde yer almaktadır. Söz konusu koşullara göre kanunda belirtilen katalog suçlardan birinin olması, suç hakkında yapılan soruşturmanın sonuna gelinmesi, kamu davasının açılmasının ertelenmesine karar verilmemesi, şüpheliye ilişkin olarak kusurluluğu etkileyen hallerden yaş küçüklüğü, sağır-dilsizlik ve akıl hastalığının bulunmaması, şüphelinin ulaşılabilir olması ve son olarak şüphelinin usulün uygulanmasına ilişkin teklifi kabul etmesi gerekmektedir.[18]
A. KATALOG SUÇLARDAN BİRİNİN BULUNMASI
Hangi suçların seri muhakeme usulüne tabi olacağı husus da kanun koyucu tarafından CMK’nın 250. maddesinde sınırlı sayıda (numerus clausus) olacak şekilde belirlenmiştir.[19]
(1) Soruşturma evresi sonunda aşağıdaki suçlarla ilgili olarak kamu davasının açılmasının ertelenmesine karar verilmediği takdirde seri muhakeme usulü uygulanır:
a) Türk Ceza Kanunu’nda yer alan;
1. Hakkı olmayan yere tecavüz (madde 154, ikinci ve üçüncü fıkra),
2. Genel güvenliğin kasten tehlikeye sokulması (madde 170),
3. Trafik güvenliğini tehlikeye sokma (madde 179, ikinci ve üçüncü fıkra),
4. Gürültüye neden olma (madde 183),
5. Parada sahtecilik (madde 197, ikinci ve üçüncü fıkra),
6. Mühür bozma (madde 203),
7. Resmi belgenin düzenlenmesinde yalan beyan (madde 206),
8. Kumar oynanması için yer ve imkan sağlama (madde 228, birinci fıkra),
9. Başkasına ait kimlik veya kimlik bilgilerinin kullanılması (madde 268), suçları.
b) 10/7/1953 tarihli ve 6136 sayılı Ateşli Silahlar ve Bıçaklar ile Diğer Aletler Hakkında Kanunun 13’üncü maddesinin birinci, üçüncü ve beşinci fıkraları ile 15 inci maddesinin birinci, ikinci ve üçüncü fıkralarında belirtilen suçlar.
c) 31/8/1956 tarihli ve 6831 sayılı Orman Kanunu’nun 93’üncü maddesinin birinci fıkrasında belirtilen suç.
d) 13/12/1968 tarihli ve 1072 sayılı Rulet, Tilt, Langırt ve Benzeri Oyun Alet ve Makinaları Hakkında Kanunun 2’nci maddesinde belirtilen suç.
e) 24/4/1969 tarihli ve 1163 sayılı Kooperatifler Kanunu’nun ek 2’nci maddesinin birinci fıkrasının (1) numaralı bendinde belirtilen suç.
Görüldüğü üzere, seri muhakeme usulüne tabi suçlar açısından belirleyici olan cezanın alt veya üst sınırı değil, suçun CMK m. 250’de sayılan suçlardan biri olmasıdır.[20] Söz konusu şartların oluşması halinde seri muhakeme usulünün uygulanması zorunlu olmaktadır. Bu konuda asliye ceza mahkemesinin veya savcının takdir yetkisi bulunmamaktadır.[21] Seri muhakeme usulünün kabulü ile koşulları tamamlanan bu sürece ilişkin olarak, öncelikle Cumhuriyet savcısı tarafından somut cezanın belirlenmesi gerekmektedir. Seri muhakeme usulünde şüpheliye uygulanacak yaptırımı belirleme yetkisi, Cumhuriyet savcısına aittir. CMK m. 250/4’e göre, “Cumhuriyet savcısı, TCK m. 61/1’de belirtilen hususları göz önünde bulundurarak, suçun kanuni tanımında yer alan cezanın alt ve üst sınırı arasında tespit edeceği temel cezadan yarı oranında indirim uygulamak suretiyle” yaptırımı belirler.[22]
B. ŞÜPHELİNİN KABULÜ
Seri muhakeme usulü, olağan ceza muhakemesine nazaran, şüphelinin başta savunma hakkı olmak üzere, çeşitli haklarını kullanmaktan sarfınazar ettiği bir muhakeme türüdür. Bu nedenle söz konusu usulün uygulanması, şüphelinin layıkıyla bilgilendirilmesi ve bu usulün uygulanmasını kabul etmesine bağlıdır. [23]Seri muhakeme usulünün diğer bir koşulu şüphelinin bu usulün uygulanmasını kabul ettiğini beyan etmesidir (CMK m. 250/3, Yönetmelik m. 5/3). Müdafin kabul sırasında hazır bulunması zorunluluğu da bu koşul kapsamında kanunda açıkça düzenlenmiştir.[24] Şüphelinin kabul esnasında müdafi muhakkak hazır bulunmalıdır, aksi bir durum kanaatimizce Adil Yargılanma Hakkı’nın ihlali sonucunu doğuracaktır. Şüpheli kendisine yapılan teklifin mahiyetini tam olarak algılayamayabilir ve de teklif ½ oranında indirilerek yapıldığı için sırf cezanın azalması sebebiyle düşünmeden teklifi kabul edebilir. Bu gibi durumlar ilerleyen süreçlerde hak kaybı yaşanmasına yol açabilir. Seri muhakeme usulünün uygulanabilmesi için klasik muhakemede yürütülen soruşturma işlemlerinin aynen yürütülmesi ve tamamlanması gerekmektedir. Bir diğer ifadeyle, savcı, soruşturma işlemlerini muhakemeyi kovuşturma aşamasına hazırlayacak şekilde devam ettirmekle yükümlüdür.[25] Nitekim CMSMY’nin 8/1. maddesine göre, “Cumhuriyet savcısı seri muhakeme usulüne tâbi bir suçun işlendiği izlenimini veren bir hâli öğrenir öğrenmez kamu davasını açmaya yer olup olmadığına karar vermek üzere hemen işin gerçeğini araştırmaya başlar. Soruşturma konusu suçun seri muhakeme usulüne tâbi olması Cumhuriyet savcısının maddi gerçeği araştırma yükümlülüğünü ortadan kaldırmaz.”[26] Denmekte ise de değinmek istediğimiz bir başka sorun ise, uygulamada Cumhuriyet Savcılarının Seri Muhakeme Usulüne tabii bir suç içeren dosya ile karşı karşıya kaldıklarında “maddi gerçeği” araştırmak hususunda yeterli çabayı göstermemeleridir. Bunun altında yatan sebep, şüphelinin seri muhakeme usulü uygulanmasını kabul edecek olma ihtimalidir. Cumhuriyet savcılarının maddi gerçeğe ulaşmak noktasında klasik bir soruşturma dosyasında olduğu gibi davranmaları gerekmektedir.
C. KAMU DAVASININ AÇILMASININ ERTELENMESİ KARARI VERİLMEMİŞ OLMASI
Kamu davasının açılmasının ertelenmesi kurumu, CMK’nın 171. maddesinin 2. fıkrası vd. hükümlerinde düzenlenmiştir. Buna göre kamu davasının açılması “Uzlaştırma ve Önödeme kapsamındaki suçlar hariç olmak üzere, Cumhuriyet savcısı, üst sınırı üç yıl veya daha az süreli hapis cezasını gerektiren suçlardan dolayı, yeterli şüphenin varlığına rağmen” beş yıl süreyle ertelenebilir (m.171/2).[27] Denmektedir. Cumhuriyet savcısının takdirine bırakılmış bu kurum uygulandığı takdirde, suç seri muhakeme kapmasına girse dahi seri muhakeme usulü uygulanmayacaktır. Ancak kamu davasının açılmasının ertelenmesi kararı verilmemiş ve de seri muhakeme usulünün tüm koşulları sağlandığı takdirde, artık Cumhuriyet savcısının takdir yetkisi yoktur ve seri muhakeme usulünü uygulamak zorundadır.
D. ŞÜPHELİDE YAŞ KÜÇÜKLÜĞÜ, AKIL HASTALIĞI İLE SAĞIR VE DİLSİZLİK HALLERİNİN BULUNMAMASI
Seri muhakeme usulü; kanuna göre; yaş küçüklüğü, akıl hastalığı ile sağır ve dilsizlik hâllerinde uygulanmamaktadır. Buna göre; “seri muhakeme usulü, yaş küçüklüğü ve akıl hastalığı ile sağır ve dilsizlik hâllerinde uygulanmaz (CMK m.250/12).” Çocuklar bakımından bu usulün uygulanıp uygulanmayacağı belirleneceğinde, suçu işlediği tarihteki yaşı değil de soruşturma tarihindeki yaşı dikkate alınmalıdır.[28] Bu düzenlemenin sebebi kanaatimizce şüphelinin kendi rızasıyla seri muhakeme usulünün uygulanmasına onay verebilmesi imkanı ve bu usulün sonuçlarını, anlam ve önemini kavrayabilecek kapasitede olmasıdır. Bu nedenle şüpheli, seri muhakeme kurumuna ilişkin tam olarak aydınlatılmış olmalı ve rızası bu şekilde alınmalıdır. Eğer şüphelinin tam aydınlatılmış bir rızası bulunmuyorsa, seri muhakeme usulünün uygulanması söz konusu olamayacaktır. Bu bağlamda kanun koyucu; “aydınlatılmış rıza” nın bu gruptakiler bakımından söz konusu olamayacağını kabul ederek, bu kimselerin şüpheli olduğu uyuşmazlıklarda seri muhakeme usulünün uygulanma ihtimalini ortadan kaldırmıştır.[29]
IV. TALEPNAME
Soruşturma evresinin sonunda yeterli şüphenin bulunması, suçun seri muhakeme kapsamında kalması ve şüphelinin de seri muhakeme usulünü kabul etmesinden sonra Cumhuriyet Savcısı tarafından iddianame yerine “talepname” adı verilen belge düzenlenecektir. İlgili Yönetmeliğin 4/1-ç. maddesinde talepname, “Seri muhakeme usulünde, Cumhuriyet Savcısı tarafından mahkemeye sunulan talep yazısını ifade eder.” hükmü ile ifade edilmiştir. Talepnamede hangi unsurların yer alacağı, iddianame ile de benzerlikler göstermekte olup 5271 sayılı CMK’nın 250/8. maddesinde gösterilmiştir.[30] Buna göre;
(8) Cumhuriyet savcısı, şüpheli hakkında seri muhakeme usulünün uygulanmasını yazılı olarak görevli mahkemeden talep eder. Talep yazısında;
a) Şüphelinin kimliği ve müdafii,
b) Mağdur veya suçtan zarar görenlerin kimliği ile varsa vekili veya kanuni temsilcisi,
c) İsnat olunan suç ve ilgili kanun maddeleri,
d) İsnat olunan suçun işlendiği yer, tarih ve zaman dilimi,
e) Şüphelinin tutuklu olup olmadığı; tutuklanmış ise, gözaltına alma ve tutuklama tarihleri ile bunların süreleri,
f) İsnat olunan suçu oluşturan olayların özeti,
g) Üçüncü fıkrada belirtilen şartların gerçekleştiği,
h) Belirlenen yaptırım ile beşinci ve altıncı fıkra uygulanmış ise bunlara ilişkin hususlar ve güvenlik tedbirleri, gösterilir.
(Ek cümle:8/7/2021-7331/22 md.) Bu fıkraya aykırı olarak düzenlendiği, belirlenen yaptırımda maddi hata yapıldığı, yaptırım hakkında 231 inci veya Türk Ceza Kanunu’nun 50 nci ve 51 inci maddelerinin uygulanmasında objektif koşulların gerçekleşmediği ya da teklif edilen cezanın mahiyetine uygun bir güvenlik tedbiri belirtilmediği anlaşılan talep yazısı, eksikliklerin tamamlanması amacıyla mahkemece Cumhuriyet başsavcılığına iade edilir. Cumhuriyet savcısı tarafından eksiklikler tamamlandıktan ve hatalı noktalar düzeltildikten sonra talep yazısı yeniden düzenlenerek mahkemeye gönderilir.[31]
Seri muhakeme usulünde talepname, klasik ceza yargılamasındaki iddianameden farklı olsa da benzerlik göstermektedir. Talepnamede isnat olunan suça yer verilmesi yetmez. Ayrıca iddianamede olduğu gibi isnat olunan suçla ilgili yeterli şüphenin oluşmasına sebep olan deliler ve bu delilerin yeterli şüpheyi niçin oluşturulduğu gerekçesiyle yer almalıdır. Bununla birlikte talepnamede TCK’nın 61. maddesine göre belirlenen cezanın alt veya üst sınıra yakın olduğu gerekçesiyle ortaya koyulmalıdır. Bu husus mahkeme tarafından talepnameyi daha denetlenebilir kılarak savcının olası keyfi yaptırım belirlemesinin önüne geçmektir.[32] Tüm bu süreçten sonra yukarıda yer verilen açıklamalar doğrultusunda düzenlenen talepname, asliye ceza mahkemesi incelemesine gönderilir. Mahkeme aşağıda belirlenen usul ve kapsam doğrultusunda incelemelerini yapar ve talebi bir karara (hüküm kurma yahut ret) bağlar.[33]
(Talepname Örneği*)
V. MAHKEMENİN HÜKMÜ
Yukarıda da kısaca belirttiğimiz üzere, Cumhuriyet savcısı seri muhakeme talep yazısını hazırlamasının ardından, şüpheli hakkında öngördüğü yaptırımın uygulanabilmesi için bu yazıyı yetkili ve görevli mahkemeye göndermektedir.[34] Talepname yazısı önüne gelen yetkili ve görevli mahkemenin nasıl davranacağı yine kanunda belirtilmiştir. CMK’nun 250/9. göre; “Mahkeme, şüpheliyi müdafii huzurunda dinledikten sonra üçüncü fıkradaki şartların gerçekleştiği ve eylemin seri muhakeme usulü kapsamında olduğu kanaatine varırsa talepte belirlenen yaptırım doğrultusunda hüküm kurar; aksi takdirde talebi reddeder ve soruşturmanın genel hükümlere göre sonuçlandırılması amacıyla dosyayı Cumhuriyet başsavcılığına gönderir. Mazeretsiz olarak mahkemeye gelmeyen şüpheli, bu usulden vazgeçmiş sayılır.” (CMSMY 13/4, 5) Görüldüğü üzere mahkeme şartların oluştuğunu tespit ettiğinde talepte belirlenen yaptırım doğrultusunda hüküm kuracaktır. Mahkemenin belirlenen yaptırımı değiştirmek gibi bir yetkisi bulunmamaktadır.[35] Talepnamede belirlenen yaptırım üzerinden ancak değerlendirmelerini yapabilir. Mahkeme önüne gelen talepnamede bir eksiklik ve hata bulmaması veya bulmuş olsa da hataların ve eksiklerin düzeltilmesinden sonra dosya tekrar önüne geldiğinde, ilgili fiilin seri muhakeme usulü uygulanmasını mümkün kılan katalog suçlardan birini oluşturup oluşturmadığına ve teklifin kanunda öngörüldüğü şekilde yapılıp yapılmadığına bakacaktır. Bu incelemede olumlu bir sonuca ulaşması halinde talep doğrultusunda hüküm kuracak, olumsuzsa talebi reddedip soruşturmanın genel hükümlere göre sonuçlandırılması için dosyayı C. Savcısına geri gönderecektir.[36]
VI. HÜKME KARŞI İTİRAZ KANUN YOLU
Seri muhakeme sonucunda kurulan hükme karşı itiraz kanun yoluna başvurulabilir. Nitekim CMK m.250/14’te “dokuzuncu fıkra kapsamında Cumhuriyet savcısının talebi doğrultusunda mahkemece kurulan hükme itiraz edilebilir.” denilmek suretiyle, söz konusu hükümlere karşı itiraz edilebileceği açıkça düzenleme altına alınmıştır. Benzer şekilde, Yönetmelik m.15’te; “mahkemece Yönetmeliğin 14’üncü maddesinin birinci fıkrası kapsamında Cumhuriyet savcısının talebi doğrultusunda kurulan hükme genel hükümler çerçevesinde itiraz edilebilir” şeklinde bir hükme yer verilmiştir. Kanun’da da açıkça belirtildiği gibi yalnızca seri muhakeme sonucunda kurulan hükümlere karşı itiraz yoluna gidilebilir.[37]
SONUÇ
7188 sayılı Kanun ile 5271 sayılı CMK’nın 250. maddesi ile yargı sistemimize dahil olan seri muhakeme usulü ile, muhakeme sürecinin formalitelerden arındırılması ve kısaltılması, işlenen suçlara kısa süre içinde etkili ve orantılı bir karşılık verilerek bozulan kamu düzeninin yeniden sağlanması amaçlanmıştır.[38] Seri muhakeme usulü ile bir takım katalog suçlar açısından muhakeme sürecini daha da kısaltarak mümkün olan en kısa zaman zarfı içerisinde hedefe ulaşması[39], yargının iş yükünün azaltılması ve sorunun yargılama safhasına gelmeden savcılık safhasında çözülmesi hedeflenmiştir. Seri muhakeme usulü, CMK’nın 250/1’inci maddesin katalog halinde sayılan suçlar açısından uygulama alanı bulabilmektedir. Kanun koyucu, hangi suçların seri muhakeme kapsamında kaldığını tahdidi olarak tek tek belirtmiştir. Kanun koyucunun katalog halinde saymış olduğu suçlar, genel olarak mağdurun belirli bir kişi olmadığı, suçun kanıtlanmasının daha kolay olduğu, suçun haksızlık içeriğinin ve cezasının görece daha az olduğu suçlar olarak karşımıza çıkmaktadır.[40] Cumhuriyet savcısı tarafından TCK m. 61/1 uyarınca tespit edilen temel cezadan yarı oranında indirim uygulanmak suretiyle belirlenmektedir. Daha sonra Cumhuriyet savcısı tarafından, seri muhakeme usulünün uygulanması talep edilen görevli mahkeme, talepnamenin verildiği gün incelemesini derhal yapar, şüpheliyi müdafi huzurunda seri muhakeme usulü ile ilgili olarak dinler ve usulü sonuçlandırır. Müdafii huzurunda şüpheliyi dinleyen mahkeme, şüphelinin 250. maddede belirtilen usule göre davet edilip edilmediğini, bilgilendirilmesinin usulüne uygun yapılıp yapılmadığını, haklarının ve hukuki neticelerin kendisine anlatılıp anlatılmadığını, teklifin Cumhuriyet savcısı tarafından yapılıp yapılmadığını, teklifi kabul etmenin doğuracağı hukuki neticeleri anlayıp anlamadığını ve seri muhakeme usulünü ve talepte yer alan yaptırımı özgür iradesi ile kabul edip etmediğini öğrenir. Mahkeme, şüpheliyi müdafi huzurunda dinledikten sonra 3. fıkradaki şartların gerçekleştiği, eylemin seri muhakeme usulü kapsamında olduğu ve dosyadaki delillere göre mahkûmiyet kararı verilmesi gerektiği kanaatine varırsa, talep yazısında belirtilen yaptırımdan daha ağır olmamak üzere hüküm kurar; aksi halde talebi reddeder ve soruşturmanın genel hükümlere göre sonuçlandırılması amacıyla dosyayı Cumhuriyet Başsavcılığına gönderir.[41]
Klasik muhakemeden oldukça farklı olan Seri muhakeme usulü, görüldüğü üzere ceza muhakemesinde alternatif bir uyuşmazlık yöntemi olarak 2020 yılından beri Türk hukuk sistemimizde uygulanmaktadır. Bu usul; hızlı ve çabuk netice elde edebilmek amacıyla bir nevi usul ekonomisi ilkesine de hizmet eder. Yargılama masrafları ve uzun süren yargılamalara binaen oldukça önemli bir yöntemdir. Her ne kadar yabancı ülkelerden iktisap edilmiş bir muhakeme türü olsa da Türk hukuk standartlarında uygulama alanı elbette daha farklı biçimlerde oluşmuştur. Bu usul yargıçların iş yükünü bir nevi azaltırken Cumhuriyet Savcılarının iş yükünü de arttırmıştır.
Son olarak yukarıda yapılmış olan tüm açıklamalar birlikte değerlendirildiğinde Seri muhakeme usulünün daha hızlı ve az masraflı bir muhakeme süreci hedeflediği, ancak bunu yaparken Cumhuriyet savcılarının maddi gerçeği araştırmadan geri kalmaması gerektiği ve şüphelinin müdafii huzurunda tamamen özgür iradesiyle adil yargılanma hakkı ihlal edilmeden kabul etmiş olması halinde Seri muhakeme usulünün kanunun lafzındaki düzenleniş açısından oldukça büyük bir yenilik olduğu, ancak Türk ceza muhakemesi hukukunda uygulaması sırasında pek çok sorunlarla karşılaşıldığı sonucuna varabiliriz.
Stj. Av. Elif Eda ALICI
KAYNAKÇA
Baytaz, A. B. (2020). Seri Muhakeme Usulü. Journal of Penal Law and Criminology, 8(2), 227-273
Belci, O. (2021). Türk Ceza Muhakemesi Hukukunda Seri Muhakeme Usulü.
Canpolat, C. (2020). Ceza Muhakemesi Hukukunun Amaci. Erciyes Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 15(2), 451-499.
AYM, 2020/35E., 2021/26 K., 31/03/2021 Tarihli kararı, https://normkararlarbilgibankasi.anayasa.gov.tr, E.T: 17/12/2022;
SOYLU ÜNVER, Gülsüm, KARAMAN ENGÜR, Seçil Nergiz, Seri Muhakeme Usulü, 1. Baskı, Adalet Yayınevi, Ankara 2020,
Yaşar, E. (2020). Türk Ceza Muhakemesi Hukukunda Seri Muhakeme Usulü. Adalet Dergisi, (65), 255-299.
DERELİ, A. (2022). SERİ MUHAKEME USULÜNÜN SAVUNMA HAKKI BAKIMINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ. Akdeniz Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 12(II), 929-972.
Ildırar, Seri Muhakeme Usulü, 130
BERKAY ÖZDEMİR, Yüksek Lisans Tezi, Ceza muhakemesi hukukunda seri muhakeme ve basit yargılama usulleri
Melda Gürel/CEZA MUHAKEMESİ HUKUKUNDA SERİ MUHAKEME USULÜ, YÜKSEK LİSANS TEZİ
AYHAN BERBER, TÜRK CEZA MUHAKEMESİNDE SERİ MUHAKEME USULÜ
Çalışkan,
Soylu Ünver/ Karaman Engür,
AYHAN BERBER, TÜRK CEZA MUHAKEMESİNDE SERİ MUHAKEME USULÜ sf 26
AYDIN, D. (2022). Ceza Muhakemesi Kanunu’nda Seri Muhakeme Usulü. Kırıkkale Hukuk Mecmuası, 2(2), 463-485.
DERELİ, A. (2022). SERİ MUHAKEME USULÜNÜN SAVUNMA HAKKI BAKIMINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ. Akdeniz Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 12(II), 929-972.
Elif, E. R. SERİ MUHAKEME VE BASİT YARGILAMA USULLERİNİN ÖZELLİKLERİ VE CEZA MUHAKEMESİ HUKUKU İLKELERİ ÇERÇEVESİNDE DEĞERLENDİRİLMESİ. Yaşar Hukuk Dergisi, 3(1), 55-111.
Zahit YILMAZ2 * Özge APIŞ , Seri Muhakeme ve Basit Yargılama Düzenlemelerinin Değerlendirilmesi
Yetimoğlu, M. E. (2020). TÜRK VE FRANSIZ CEZA MUHAKEMESİ HUKUKLARINDA SERİ MUHAKEME USULÜNE KARŞILAŞTIRMALI BAKIŞ. Maltepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, (1),
HORASAN, A. G. (2023). TÜRK CEZA MUHAKEMESİ HUKUKUNDA BASİT YARGILAMA VE SERİ MUHAKEME USULLERİ. Konya Barosu Dergisi, 1(1), 267-306.
Arş. Gör. Alparslan DERELİ, SERİ MUHAKEME USULÜNÜN SAVUNMA HAKKI BAKIMINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ
Aynı yönde bkz. KIZILARSLAN, 2019, s. 1923 vd.
Mesut GÖKKAYA, TÜRK CEZA HUKUKUNDA SERİ MUHAKEME USULÜ sf 124
1.5.5271.pdf (mevzuat.gov.tr)
Dr. Öğr. Üyesi Ercan YAŞAR, TÜRK CEZA MUHAKEMESI HUKUKUNDA SERİ MUHAKEME USULÜ
DEĞİRMENCİ, 2020, s. 22; ERDEM / ŞENTÜRK, 2020, s. 596; ŞAHİN / GÖKTÜRK, 2020, s. 206; YAVUZ, 2020, s. 294 vd. Mahkemenin yalnızca talepname doğrultusunda hüküm kurabilmesinin başta mahkemelerin bağımsızlığı olmak üzere pek çok ceza muhakeme ilkesi ile çelişki yarattığı yönünde bkz. KIZILARSLAN, 2019, s. 1942 vd.; TAŞKIN, 2020, s. 66.
Karakehya, H., & TUNÇER, A. İ. (2021). SERİ MUHAKEME USULÜNÜN ADİL YARGILANMA HAKKI VE DİĞER BAZI ANAYASAL İLKELER AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ. Hacettepe Hukuk Fakültesi Dergisi, 11(1), 1-62.
HORASAN, A. G. (2023). TÜRK CEZA MUHAKEMESİ HUKUKUNDA BASİT YARGILAMA VE SERİ MUHAKEME USULLERİ. Konya Barosu Dergisi, 1(1), 267-306.
Mesut GÖKKAYA, TÜRK CEZA HUKUKUNDA SERİ MUHAKEME USULÜ
AYHAN BERBER, TÜRK CEZA MUHAKEMESİNDE SERİ MUHAKEME USULÜ
-----------------
[1] Baytaz, A. B. (2020). Seri Muhakeme Usulü. Journal of Penal Law and Criminology, 8(2), 227-273. Sf.227
[2] Belci, O. (2021). Türk Ceza Muhakemesi Hukukunda Seri Muhakeme Usulü. sf.6
[3] Canpolat, C. (2020). Ceza Muhakemesi Hukukunun Amaci. Erciyes Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 15(2), 451-499. Sf 485.
[4] AYM, 2020/35E., 2021/26 K., 31/03/2021 Tarihli kararı, https://normkararlarbilgibankasi.anayasa.gov.tr, E.T: 17/12/2022;
[5] SOYLU ÜNVER, Gülsüm, KARAMAN ENGÜR, Seçil Nergiz, Seri Muhakeme Usulü, 1. Baskı, Adalet Yayınevi, Ankara 2020, s.38.
[6] Yaşar, E. (2020). Türk Ceza Muhakemesi Hukukunda Seri Muhakeme Usulü. Adalet Dergisi, (65), 255-299. Sf. 260
[7] Yaşar, E. (2020). Türk Ceza Muhakemesi Hukukunda Seri Muhakeme Usulü. Adalet Dergisi, (65), 255-299. Sf. 260
[8] DERELİ, A. (2022). SERİ MUHAKEME USULÜNÜN SAVUNMA HAKKI BAKIMINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ. Akdeniz Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 12(II), 929-972. Sf. 932-933
[9] Ildırar, Seri Muhakeme Usulü, 130
[10] BERKAY ÖZDEMİR, Yüksek Lisans Tezi, Ceza muhakemesi hukukunda seri muhakeme ve basit yargılama usulleri sf. 71
[11]Melda Gürel/CEZA MUHAKEMESİ HUKUKUNDA SERİ MUHAKEME USULÜ, YÜKSEK LİSANS TEZİ sf. 9
[12] Muhakeme, nedenolur.org
[13] Keskin, İ. (2022). Ceza Muhakemesi Hukukunda Seri Muhakeme Usulü. Adalet Dergisi, (68), 205-252.
[14] AYHAN BERBER, TÜRK CEZA MUHAKEMESİNDE SERİ MUHAKEME USULÜ sf 8
[15] Çalışkan, s. 20.
[16] Soylu Ünver/ Karaman Engür, s. 31.
[17] AYHAN BERBER, TÜRK CEZA MUHAKEMESİNDE SERİ MUHAKEME USULÜ sf 26
[18] DERELİ, A. (2022). SERİ MUHAKEME USULÜNÜN SAVUNMA HAKKI BAKIMINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ. Akdeniz Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 12(II), 929-972.
[19] Yaşar, E. (2020). Türk Ceza Muhakemesi Hukukunda Seri Muhakeme Usulü. Adalet Dergisi, (65), 255-299. Sf. 261
[20] AYDIN, D. (2022). Ceza Muhakemesi Kanunu’nda Seri Muhakeme Usulü. Kırıkkale Hukuk Mecmuası, 2(2), 463-485. Sf. 467
[21] DERELİ, A. (2022). SERİ MUHAKEME USULÜNÜN SAVUNMA HAKKI BAKIMINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ. Akdeniz Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 12(II), 929-972.
[22] Elif, E. R. SERİ MUHAKEME VE BASİT YARGILAMA USULLERİNİN ÖZELLİKLERİ VE CEZA MUHAKEMESİ HUKUKU İLKELERİ ÇERÇEVESİNDE DEĞERLENDİRİLMESİ. Yaşar Hukuk Dergisi, 3(1), 55-111.
[23] Zahit YILMAZ2 * Özge APIŞ , Seri Muhakeme ve Basit Yargılama Düzenlemelerinin Değerlendirilmesi sf 102
[24] Yetimoğlu, M. E. (2020). TÜRK VE FRANSIZ CEZA MUHAKEMESİ HUKUKLARINDA SERİ MUHAKEME USULÜNE KARŞILAŞTIRMALI BAKIŞ. Maltepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, (1), 59-96.
[25] HORASAN, A. G. (2023). TÜRK CEZA MUHAKEMESİ HUKUKUNDA BASİT YARGILAMA VE SERİ MUHAKEME USULLERİ. Konya Barosu Dergisi, 1(1), 267-306.
[26] HORASAN, A. G. (2023). TÜRK CEZA MUHAKEMESİ HUKUKUNDA BASİT YARGILAMA VE SERİ MUHAKEME USULLERİ. Konya Barosu Dergisi, 1(1), 267-306.
[27] Arş. Gör. Alparslan DERELİ, SERİ MUHAKEME USULÜNÜN SAVUNMA HAKKI BAKIMINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ sf 943
[28] Karakehya/İnce Tunçer, 2021a, s. 43.
[29] Aynı yönde bkz. KIZILARSLAN, 2019, s. 1923 vd.
[30] Mesut GÖKKAYA, TÜRK CEZA HUKUKUNDA SERİ MUHAKEME USULÜ sf 124
[31] 1.5.5271.pdf (mevzuat.gov.tr)
[32] Arş. Gör. Alparslan DERELİ, SERİ MUHAKEME USULÜNÜN SAVUNMA HAKKI BAKIMINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ sf 960
[33] Dr. Öğr. Üyesi Ercan YAŞAR, TÜRK CEZA MUHAKEMESI HUKUKUNDA SERİ MUHAKEME USULÜ sf 277
[34] Zahit YILMAZ2 * Özge APIŞ, Seri Muhakeme ve Basit Yargılama Düzenlemelerinin Değerlendirilmesi sf 81
[35] DEĞİRMENCİ, 2020, s. 22; ERDEM / ŞENTÜRK, 2020, s. 596; ŞAHİN / GÖKTÜRK, 2020, s. 206; YAVUZ, 2020, s. 294 vd. Mahkemenin yalnızca talepname doğrultusunda hüküm kurabilmesinin başta mahkemelerin bağımsızlığı olmak üzere pek çok ceza muhakeme ilkesi ile çelişki yarattığı yönünde bkz. KIZILARSLAN, 2019, s. 1942 vd.; TAŞKIN, 2020, s. 66.
[36] Baytaz, A. B. (2020). Seri Muhakeme Usulü. Journal of Penal Law and Criminology, 8(2), 227-273. Sf 262
[37] Karakehya, H., & TUNÇER, A. İ. (2021). SERİ MUHAKEME USULÜNÜN ADİL YARGILANMA HAKKI VE DİĞER BAZI ANAYASAL İLKELER AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ. Hacettepe Hukuk Fakültesi Dergisi, 11(1), 1-62. Sf 35
[38] HORASAN, A. G. (2023). TÜRK CEZA MUHAKEMESİ HUKUKUNDA BASİT YARGILAMA VE SERİ MUHAKEME USULLERİ. Konya Barosu Dergisi, 1(1), 267-306.
[39] Mesut GÖKKAYA, TÜRK CEZA HUKUKUNDA SERİ MUHAKEME USULÜ sf 151
[40] AYHAN BERBER, TÜRK CEZA MUHAKEMESİNDE SERİ MUHAKEME USULÜ sf 102
[41] HORASAN, A. G. (2023). TÜRK CEZA MUHAKEMESİ HUKUKUNDA BASİT YARGILAMA VE SERİ MUHAKEME USULLERİ. Konya Barosu Dergisi, 1(1), 267-306. Sf 300-301
Anahtar Kelimeler: Türk Ceza Muhakemesi, Seri Muhakeme Usulü, Ceza, Pazarlık.
Keywords: Turkish Criminal Procedure, Serial Procedure, Punishment, Bargaining.
