UZLAŞTIRMA VE MÜZAKERE Dr. Cengiz Apaydın Cumhuriyet Savcısı Yayın Türü: Hukuk- Eğitim 1. Baskı, İstanbul Şubat 2018 Eserin hukuki ve etik sorumluluğu yazara aittir. Tüm hakları saklıdır. Bu kitabın herhangi bir bölümü izinsiz kopyalanamaz, çoğaltılamaz. ÜSTÜN ÇABALARI VE ÖZVERİLİ ÇALIŞMALARI İLE UZLAŞMA KURUMUNUN GELİŞMESİNE HİZMET EDEN HERKESE SEVGİ VE SAYGILARIMLA. Şubat 2018 DR. CENGİZ APAYDIN CUMHURİYET SAVCISI 1968 yılında Ankara’nın Polatlı ilçesinde doğdu. İlk ve orta öğrenimimi Polatlı’da tamamladı.1985–1989 tarihleri arasında İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi’ni bitirdi. 1989–1990 tarihleri arasında İstanbul Barosu ve İstanbul Adliyesi’nde avukatlık stajını tamamladı.1990–1992 tarihleri arasında İstanbul Adliyesi’nde hâkimlik stajını tamamladı. 1993 -1995 yıllarında Şırnak Cumhuriyet Savcılığı yaptı. 1995 -1996 yıllarında Denizli-Serinhisar Cumhuriyet Savcılığı yaptı. 1996 yılında İstanbul Üniversitesi’nde yüksek lisans yaptı. 1996 -1997 yıllarında Ankara’da Deniz Kuvvetleri Komutanlığı’nda Askeri Savcı olarak askerlik görevini yerine getirdi. 1997 -2000 yılları arasında Denizli-Serinhisar Cumhuriyet Savcılığı yaptı. 2000–2003 tarihleri arasında Giresun-Piraziz Cumhuriyet Savcılığı yaptı. 2003 tarihlerinde İstanbul-Ümraniye Cumhuriyet Savcılığına atandı. 2005–2006 tarihleri arasında Yeditepe Üniversitesi’nde 9 ay İngilizce hazırlık eğitimini ileri düzeyde bitirdi. 2008 yılında Marmara Üniversitesi’nde Kamu Hukuku alanında doktora yaptı. “Ceza Hukuku ve Adli Tıp Açısından Kusur Yeteneği”, “ Ceza Hukukunda Doğrudan Kast, Olası Kast, Basit Taksir ve Bilinçli Taksir Kavramları, “Taksirle Yaralama, Taksirle Ölüm ve Olası Kastla İnsan Öldürme Suçları”, “Trafik Güvenliğini Tehlikeye Sokma Suçları ve Trafik Ceza Hukuku”, “ Çocuklar İçin Ceza Hukuku Bilinci”, “ Meşru Savunma” , “Bilişim Suçları ve Bilişim Ceza Hukuku” “Ceza Hukukunda Uzlaşma ve Uzlaştırmacılar İçin Ceza Hukuku” isimli eserleri bulunmaktadır. Hakemli hukuk dergilerinde ve hukuk sitelerinde ceza hukuku alanında sayısız makaleler yazdı. Suç Genel Teorisi, Bilişim Ceza Hukuku, Meşru Savunma Hukuku, Trafik Ceza Hukuku, Tıp Ceza Hukuku, Çocuk Ceza Hukuku, Polis Ceza Hukuku ve Uzlaşma Hukuku alanlarında sayısız makaleler yazıp, yüzlerce konferans ve seminer vermiştir. Hem teorik hem de pratik çalışmaları olan yazar “Suçüstü ve Müracaat Cumhuriyet Savcılığı”, “Asliye Ceza Mahkemesi Duruşma Cumhuriyet Savcılığı”, “Ağır Ceza Mahkemesi Duruşma Cumhuriyet Savcılığı”, “Genel Soruşturma Cumhuriyet Savcılığı”, “Uzlaşma Bürosu Cumhuriyet Savcılığı”, “Bilişim Bürosu Cumhuriyet Savcılığı” ve “ Çocuk Bürosu Cumhuriyet Savcılığı” yapmıştır. Yazar halen İstanbul Anadolu Adliyesi’nde Uzlaşma Bürosunda Cumhuriyet savcısı olarak görev yapmaktadır. ÖNSÖZ Ceza hukukunda uzlaştırma kavramı hızla değişmekte ve gelişmekte olup, uzlaşma kurumunun etkinlik alanının gelişmesi uygulamada önemli ve problemli alanlar oluşturmaktadır. Yeni suç tiplerinin uzlaşma kapsamına alınmış olması önemli bir gelişme olmakla birlikte, kurumun uygulama alanının altyapı yetersizlikleri nedeniyle uygulamada ciddi sorunlara sebebiyet verdiği gözlemlenmektedir. Bu konuda önemli sorunlardan en önemlisi uzlaştırma eğitimi verenler arasında eğitim birliğinin bulunmamasından kaynaklanan uzlaştırmacı eğitimlerinin yetersiz olmasıdır. Uzlaşma kurumu, alternatif bir uyuşmazlık çözme yöntemi olup taraflara kendi hukukunu yaratma imkanı sağlayan, uyuşmazlığın klasik yargı yöntemleri dışında ancak adlî makamlar olan Cumhuriyet Başsavcılığı ve mahkemeler gözetiminde ve denetiminde çözümlenmesini amaçlayan bir kurumdur. 02.12.2016 tarihli Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe giren 6763 sayılı Kanun ile değişik 5271 sayılı CMK'nın 253. maddesine göre uzlaşma kapsamındaki suçların uygulama alanı artırılmış olup taraflar arasında 6763 sayılı yasa ile değişik 5271 sayılı CMK'nın 253. ve 254. maddeleri gereğince uzlaştırma işlemi yapılması için dosyaların uzlaştırma bürosuna gönderilmesi, uzlaşma teklifinin uzlaştırmacılar tarafından yapılması gerektiğinin belirtilmiş olması hem soruşturma hem kovuşturma hem de kesinleşmiş dosyalarda uzlaşma kapsamına alınan suçlarının yeni düzenlemeler doğrultusunda yeniden ele alınması zaruretini ortaya koymaktadır. Uzlaştırma (uzlaştırmacı tarafından düzenlenen uzlaştırma raporu) ve uzlaşma (taraflar arasında düzenlenen uzlaşma belgesi) ile taraflar arasında suçla bozulan toplumsal barış yeniden sağlanmış olacağından, suçun tekerrürü önlenerek taraflar arasında suçla başlayan kişisel ve ailevi gerginlikler ortadan kaldırılarak yeni uyuşmazlıkların ve suçların önü kapanacaktır. Bu kitap öncelikle uzlaştırmacılar için sınava hazırlık ve uygulama için hazırlanmış olup, uzlaşmanın kaynağı olan onarıcı adalet sistemi, en popüler ve yaygın onarıcı adalet kurumu olan uzlaşmanın tanımı, hukuki temeli, uzlaşmanın temel ilkeleri, uzlaşmanın amacı, uzlaşmanın faile, mağdura ve topluma faydaları, ceza adalet sistemi kapsamında ceza soruşturması ve yargılaması açısından faydaları, uzlaşmanın toplumsal barışa olan katkıları, uzlaşmadaki etik ilkeler, uzlaştırmacının hukuki statüsü, uzlaştırmacının hak ve sorumlulukları, uzlaşma kapsamındaki suçların neler olduğu, uzlaşma kapsamındaki suçlarla ilgili soruşturmaların hangi şekillerde yapılması gerektiği ve uzlaştırmacıların hangi delilleri esas alarak uzlaşma yöntemlerini belirlemesi gerektiği, uzlaştırma siciline kayıt ve sicilden çıkarılma sebepleri, müzakere, müzakereye egemen ilkeler ve müzakere yöntemleri uzlaştırma özelinde konu anlatımları ile incelenerek uzlaştırmacı adaylarının konuları daha iyi anlamalarını sağlaya yönelik olarak karma testlerle bilgilerinin pekiştirilmesi amaçlanmaktadır. Uzlaşma kurumunun etkin, verimli ve amaca uygun biçimde işlemesi için mevzuatın doğru olarak bilinmesi, yorumlanması ve uygulanması onarıcı ceza adalet sisteminin bir kurumu olan uzlaşmanın işleyişi bakımından büyük önem taşımaktadır. Uzlaştırmacı adaylarının ve uzlaştırmacıların uzlaşma kurumunun uygulanmasında ortaya çıkan hukukî sorunların çözümü ve doğru olarak öğrenilmesi için başvurulacak önemli bir kaynak olacağı ümidiyle uzlaşma serimizin ikinci kitabı olan bu kitabın tüm uzlaştırmacı adaylarına ve uzlaştırmacılara yararlı olmasını temenni eder, başarılar dilerim. Şubat 2018 Dr. Cengiz APAYDIN CUMHURİYET SAVCISI İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ………………………………….. İÇİNDEKİLER………………………….. KISALTMALAR…………………………. BİRİNCİ BÖLÜM UZLAŞMANIN HUKUKİ NİTELİĞİ VE TEMEL ESASLARI 1-Onarıcı Adalet Anlayışı 2-Onarıcı Adalet Programlarından Mağdur-Fail Uzlaştırması 3-Mağdur-Fail Uzlaştırmasının Usûlü 4- Mağdur-Fail Uzlaştırmasının Aşamaları 5- Mağdur ile İlk Görüşme ve Özel Toplantı 6- Fail ile İlk Görüşme ve Özel Toplantı 7- Mağdur ve Failin Katıldığı Ortak Toplantının Yönetilmesi 8- Uzlaştırmanın Sonucu ve Anlaşmaya Varılması 9-Ceza Muhakemesi Hukukunda Uzlaştırmanın Yasal Temeli 10-Uzlaştırmanın Tanımı ve Esasları 11-Uzlaştırma Kapsamındaki Suçlar 12- Yetişkinler Tarafından İşlenen Suçlar 13- Çocuklar Tarafından İşlenen Suçlar.... 14-Soruşturma Aşamasında Uzlaştırmaya Başvurulması ve Uzlaştırma Teklifi 15-Uzlaştırmacının Görevlendirilmesi, Nitelikleri ve Eğitimi 16-Uzlaştırmacıya Soruşturma Dosyasında Yer Alan Belgelerin Verilmesi 17-Uzlaştırmacıya İlişkin Etik Kurallar 18- Uzlaştırma Süresi ve Dava Zamanaşımının Durması 19-Mağdurun Zararının Giderimi 20-Uzlaştırmanın Sonucu 21- Uzlaştırma Raporunun Hazırlanması 22- Uzlaştırma Sonucunda Cumhuriyet Savcısı Tarafından Verilecek Kararlar 23- Kararlaştırılacak Edim Türleri ve Nitelikleri 24- Kararlaştırılan Edimin Yerine Getirilmemesinin Sonuçları 25-Uzlaştırmacı Ücreti ve Giderler 26-Kovuşturma Aşamasında Uzlaştırmaya Başvurulması ve Uzlaşma Teklifi 27- Kovuşturma Aşamasında Uzlaştırmaya Başvurulabilecek Hâller 28- Mahkemenin Uzlaştırmaya Başvurması 29- Uzlaştırma Sonucunda Mahkeme Tarafından Verilecek Kararlar 30. Uzlaştırmanın yapılacağı yer ve zaman 31. Uzlaştırmacı sicilinin tutulması 32. Uzlaştırmacı siciline kayıt olma şartları 33. Uzlaştırmacı sicilinden ve listeden çıkarılma 34. Sınav, yeri, şekli, günü ve konusu 35. Sınav başvuru mercii ve şekli 36. Sınav başvuru formunun incelenmesi 37. Sınavın yapılışı 38. Sınavda başarı puanı 39. Sınav sonuçlarının açıklanması ve itiraz 40. Sınavın geçersiz sayılması 41. Sınavda başarısız kabul edilme 42. Tekrar sınav hakkı 43. Denetim ve performans kaydı İKİNCİ BÖLÜM CEZA YARGILAMASINDA UZLAŞMA 1. GİRİŞ 2. Uzlaşma Nedir 3. Uzlaşmanın Amacı 4. Uzlaşmanın Yararları 4.1. Mağdur Açısından 4.2. Fail Açısından 4.3. Toplum Açısından 5. Genel Olarak Uzlaşma Kapsamındaki Suçlar 5.1. TCK'daki Uzlaşmaya Tabi Olan Suçlara İlişkin Tablo YETİŞKİNLER İÇİN UZLAŞMAYA TABİ SUÇLAR 5.2. Genel Suçlara Ek Olarak SUÇA SÜRÜKLENEN ÇOCUKLAR İÇİN UZLAŞMAYA TABİ SUÇLAR 6. Uzlaşmanın Etkileri ve Sonuçları 7. Suça Sürüklenen Çocuklarda Uzlaşma Yöntemi 8. UZLAŞTIRMACININ SAHİP OLMASI GEREKEN NİTELİKLER VE ETİK KURALLAR ÜÇÜNCÜ BÖLÜM UZLAŞTIRMADA İLETİŞİM VE MÜZAKERE 1. GENEL OLARAK 2. MÜZAKERE 3. UZLAŞTIRMA MÜZAKERELERİ 4. MÜZAKERELERİN ÖZELLİKLERİ 4.1. Gizlilik Kuralı 4.2. Tarafsızlık ve Bağımsızlık Kuralı 4.3. Beyan ve Belgelerin Kullanım Yasağı Kuralı 4.4. Taraflara Uzlaşmanın Hukuki Anlam Ve Sonuçlarını Açıklama Kuralı 4.5. Gönüllülük Kuralı 4.6. Esneklik 5. UZLAŞMA MÜZAKERELERİNE HAZIRLIK 5.1. Mağdurun uzlaştırmaya katılmaya rıza göstermesi ve uzlaştırma müzakerelerine hazırlanması için mağdurla görüşülmesi. 5.2. Faile, uzlaştırmanın mahiyetinin anlatılması ve failin uzlaştırma müzakerelerine katılması için hazırlanması. 6. UZLAŞTIRMACININ MÜZAKERELERDEKİ ÖZELLİKLERİ 7.ORTAK MÜZAKERENİN YÖNETİLMESİ 7.1. Uzlaştırmacının Tarafları Müzakereye Hazırlaması. 7.2. Uzlaştırmacıların Müzakerecilik Başlangıç Düzeyinin Tespit Edilmesi 8. Müzakere Çeşitlerinin Ortaya Konulması 9. Müzakere Dinamiklerinin Analizinin Yapılması 10. Müzakerelerde Uzlaştırmacılarca Kullanılacak Taktiklerin Analizi ve Uygulaması 10.1. Gerçeklik testi uygulamak 10.2. Müzakerede Gerilimleri Yatıştırmak ve Ortamı Soğutmak 10.3. Müzakerede Güç Dengesizliklerinden Kaynaklanabilecek Olumsuzlukları Gidermek 10.4. Kilitlenmeleri Çözmek ve Müzakerede Tarafları Sonuca Birlikte Götürmek 10.5. Müzakerede Manipülasyonu Önlemek İçin Gerektiğinde Açık Uçlu Sorular Sormak ve Ortama Gerçek Bilgi Aktarmak 10.6. Müzakerede Tarafların Örtük İhtiyaçlarını Ortaya Çıkarmak ve İlave Değer Yaratmak 10.7. Özetleme ve Çerçeveleme Yapmak 10.8. Tarafların İletişimlerini Düzenlemek 11. Müzakere Etiği 12. Müzakerelerde Uzlaştırmacının Dikkat Etmesi Gereken Hususlar 12.1. Uzlaştırmacının müzakerelere hazırlanması. 12.2. Uzlaştırma müzakerelerine katılım. 12.3. Cumhuriyet Savcısının uzlaştırmacı sürecindeki işlevi. 13. Müzakerelerde Uzlaştırmacının Temel Stratejileri 13.1. Müzakeredeki Amaçlar 13.2. . Tarafların Beklentileri Üzerinden Çerçeveleme 13.3. Tarafların Duygusal Olarak Birbirlerini Anlamalarının Ortamını Sağlamak 13.4. Somut Olayın Özelliklerine Göre Yaklaşımlar 13. 5. Kademeli Artış ve Beklentilerin Takası Uzlaşmanın Anahtarı Olmalı 13.6. Müzakerelerdeki Doğruluk ve Samimiyet 13.7 Her Zaman İletişim Kurun, Malum Olanı İfade Edin ve Vizyonunuzun Çerçevelerini Belirleyin 13.8. Gerçek Sorunu Bulun ve Bu Sorundan Çözüm İçin Bir Fırsat Yaratın 13.9. Edimlerin Farklılıklarını Avantaja Çevirin 13.10 Edimlere İlişkin Bir Liste Hazırlayın DÖRDÜNCÜ BÖLÜM UZLAŞTIRMA SINAVI İÇİN SORU BANKASI 1. ÇÖZÜMLÜ SORU BANKASI …………………………… 2. YANITLI SORU BANKASI……………………………….