Adli ve İdari Makamlara Şikayetler Bakımından İfade Özgürlüğü

Anayasa Mahkemesinin bir görevi de bireylerin fikirlerini ifade özgürlüğü yoluyla ifade etme hakları ile Anayasa'nın 26. maddesinin ikinci fıkrasında belirtilen meşru amaçlar arasında adil bir dengenin sağlanıp sağlanamadığını denetlemektir. Meşru amaçların bir olayda varlığının hakkı ortadan kaldırmadığı vurgulanmalıdır. Önemli olan bu meşru amaçla hak arasında olayın şartları içinde bir denge kurmaktır.

13.11.2023 - 00:00 Okunma Süresi: 102 Dk

Devletin kişilerin maddi ve manevi varlıklarına yapılan müdahaleler bakımından söz konusu pozitif yükümlülüğü; müdahalelere karşı etkili mekanizmalar kurmak, bu kapsamda gerekli usule ilişkin güvenceleri sunan yargısal prosedürleri sağlamak ve bu suretle yargısal ve idari makamların bireylerin idare ve özel kişilerle olan uyuşmazlıklarında etkili ve adil bir karar vermesini temin etmek sorumluluğunu da içermektedir.

Hak arama özgürlüğü, kendisi bir temel hak niteliği taşımasının ötesinde diğer temel hak ve özgürlüklerden gereken şekilde yararlanmayı ve bunların korunmasını sağlayan en etkili güvencelerden biridir.

Bu çerçevede adli veya idari makamlara sunulan ve kişilik haklarına saldırı içerdiği iddia olunan dilekçelerde başvurucuların Anayasa'nın 36. ve ilgili diğer maddelerinde güvence altına alınan hak arama hürriyeti ile bağlantılı olarak Anayasa'nın 26. maddesinde güvence altına alınan ifade özgürlüğü ile davacının Anayasa’nın 17. maddesinin birinci fıkrasında koruma altına alınan maddi ve manevi varlığını koruma ve geliştirme hakkı arasında adil bir dengenin gözetilip gözetilmediğinin değerlendirilmesi gerekir.

Maddi ve manevi varlığı koruma ve geliştirme hakkı ile hak arama hürriyetiyle bağlantılı olarak ifade özgürlüğünün karşı karşıya geldiği durumlarda çatışan haklar arasında dengeleme yapılabilmesi için mevcut olaya uygulanabilecek olan kriterlerden bazıları şöyledir:

i. Hak arama hürriyetinin kullanılmasını haklı gösterecek -oldukça zayıf veya dolaylı da olsa- emarelerin varlığı

ii. Hak arama hürriyetinin sırf üçüncü kişilere zarar vermek amacıyla kullanılıp kullanılmadığı

iii. Hak arama hürriyetinin kamu görevlilerine karşı görevlerinin yerine getirilmesiyle ilgili konularda kullanılıp kullanılmadığı

iv. Hak arama hürriyetinin kullanılması esnasında hedef alınan kişiye yönelik isnatların taraflar arasındaki uyuşmazlık konusuyla -oldukça zayıf veya dolaylı da olsa- ilgisinin bulunup bulunmadığı ve uyuşmazlığın çözümüne katkısının olup olmadığı

v. Hak arama hürriyetinin kullanılması esnasında dile getirilen ifadeler ve bunların hedef alınan kişinin yaşamına etkileri

Öte yandan dava konusu söylemlerin maddi vakıaların açıklanması veya değer yargısı olarak nitelendirilmesi önemlidir. Bu noktada maddi olgular ile değer yargısı arasında dikkatli bir ayrıma gidilmelidir. Maddi olgular ispatlanabilse de değer yargılarının doğruluğunu ispatlamanın mümkün olmadığı hatırda tutulmalıdır. Ancak bir açıklamanın tamamen değer yargısından oluşması durumunda bile müdahalenin orantılılığı ihtilaflı açıklamanın somut unsurlarla yeterince desteklenip desteklenmemesine göre tespit edilmelidir. Çünkü somut unsurlarla desteklenmiyorsa değer yargısı ölçüsüz olabilir.

İlgili Kararlar:

♦ (Yavuz Tekelioğlu, B. No: 2015/10606, 26/12/2018)
♦ (Meral Özata Özgürol, B. No: 2015/2326, 26/12/2018)
♦ (S.A., B. No: 2015/19664, 7/2/2019)

---

TÜRKİYE CUMHURİYETİ

ANAYASA MAHKEMESİ

İKİNCİ BÖLÜM

KARAR

YAVUZ TEKELİOĞLU BAŞVURUSU

(Başvuru Numarası: 2015/10606)

Karar Tarihi: 26/12/2018

R.G. Tarih ve Sayı: 23/1/2019 - 30664

İKİNCİ BÖLÜM

KARAR

Başkan	:	Engin YILDIRIM
Üyeler	:	Celal Mümtaz AKINCI
		Muammer TOPAL
		M. Emin KUZ
		Rıdvan GÜLEÇ
Raportör	:	Recep KAPLAN
Başvurucu	:	Yavuz TEKELİOĞLU

I. BAŞVURUNUN KONUSU

1. Başvuru, şikâyet dilekçesinde kullanılan bazı ifadeler nedeniyle aleyhe tazminata hükmedilmesinin ifade özgürlüğünü ihlal ettiği iddiasına ilişkindir.

II. BAŞVURU SÜRECİ

2. Başvuru 15/6/2015 tarihinde yapılmıştır.

3. Başvuru, başvuru formu ve eklerinin idari yönden yapılan ön incelemesinden sonra Komisyona sunulmuştur.

4. Komisyonca başvurunun kabul edilebilirlik incelemesinin Bölüm tarafından yapılmasına karar verilmiştir.

5. Bölüm Başkanı tarafından başvurunun kabul edilebilirlik ve esas incelemesinin birlikte yapılmasına karar verilmiştir.

6. Başvuru belgelerinin bir örneği bilgi için Adalet Bakanlığına (Bakanlık) gönderilmiştir. Bakanlık, görüş bildirmemiştir.

III. OLAY VE OLGULAR

7. Başvuru formu ve eklerinde ifade edildiği şekliyle ilgili olaylar özetle şöyledir:

8. 1968 doğumlu olan başvurucu, olay tarihinde Karadeniz Teknik Üniversitesi Tıp Fakültesi Histoloji ve Embriyoloji Ana Bilim Dalında öğretim üyesi olarak görev yapmaktadır.

9. Başvurucu gerekli yasal ve etik koşullar yerine getirilmeden bir hastaya kök hücre uygulaması yapıldığını belirterek uygulamayı yapan Karadeniz Teknik Üniversitesi (Üniversite) Tıp Fakültesinde görevli bazı öğretim üyeleri hakkında Trabzon Cumhuriyet Başsavcılığına şikâyette bulunmuştur.

10. Anılan öğretim üyelerinden E.O. ve Ö.R.Ç. hakkında konuyla ilgili mevzuat çerçevesinde Üniversite yetkili kurulları tarafından verilen men-i muhakeme kararı Danıştay 1. Dairesi tarafından 25/3/2008 tarihli kararla bozulmuş ve adı geçen kişiler hakkında lüzum-u muhakeme kararı verilmiş, insan üzerinde izinsiz deney yapma ve görevi kötüye kullanma suçlarından cezalandırılmaları istemiyle haklarında kamu davası açılmıştır.

11. Anılan Danıştay kararı üzerine Trabzon 2. Asliye Ceza Mahkemesinde yapılan yargılama esnasında Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesinde görevli bazı öğretim üyeleri bilirkişi olarak tayin edilmiştir. Bilirkişiler tarafından düzenlenen 15/10/2010 tarihli bilirkişi kurulu raporunda sonuç olarak hastaya uygulanan tedavi yöntemi ve yapılan tedavi nedeni ile sanıkların görevi kötüye kullanma suçunu oluşturan fiilleri bulunmadığı gibi insan üzerinde deney suçunu ve hasta üzerinde tedavi amaçlı deneme suçunu oluşturan bir fiillerinin de bulunmadığı bildirilmiştir.

12. Bilirkişi raporundaki tespitleri esas alan Trabzon 2. Asliye Ceza Mahkemesi 3/3/2011 tarihinde, sanıkların cezalandırılmasına yeterli, her türlü şüpheden uzak, savunmalarının aksine, soyut iddiadan başka, kesin, tam ve inandırıcı delil elde edilemediği gerekçesiyle beraat kararı vermiştir.

13. Başvurucu, bilirkişilerin gerçeğe aykırı bilirkişilik yapma suçundan cezalandırılmaları istemiyle Ankara Cumhuriyet Başsavcılığına şikâyette bulunmuştur. Ankara Cumhuriyet Başsavcılığınca yapılan soruşturma kovuşturmaya yer olmadığına dair kararla sonuçlanmıştır. Şikâyet dilekçesi şöyledir:

"Şüpheliler; ... hazırladıkları bilirkişi raporunda ... çok açık taraf olmuşlar ve kasıtla suç işlemişlerdir. Şöyle ki:

KTÜ (Trabzon) Tıp Fakültesinde KTÜ İdaresinin bilgisi dışında, resmi Hastane kayıtları olmaksızın yasa dışı olarak şahsi menfaat adına Hematoloji (Kan Hastalıkları) öğretim üyesi Prof. Dr. [E.O.] ve ekibi kendi uzmanlık alanı dışındaki çok sayıda kanserli ve felçli hastalara güvenilirliği ve etkinliği henüz kesin olarak ortaya konmadan deneysel etik-yasa dışı kök hücre ve tümör aşısı yaparak kamu üzerinden haksız kazanç elde etmiş ve kamuyu zarara uğratmışlardır.

Prof. Dr. [E.O.] KTÜ adına suç tarihi olan 2004 yılında sahtecilikle hazırlanıp resmiyet süsü verilmiş bilgilendirilmiş hasta olur formu (EK 2) yasa dışıdır. Şöyle ki; Bu belgelerde adı gecen KTÜ'de suç tarihinde herhangi bir kök hücre üretecek ve hastaya uygulayabilecek üretime sahip ruhsatlı laboratuar yoktur. Adı geçen üniversitenin kök hücre üretimiyle ilgili halen bir ruhsatlı laboratuarı yoktur.

Dr. [E.O.] suç tarihinde böyle bir laboratuar yokken KTÜ’nün hiçbir yetkili kurulundan, konseyinden izin almadan etik-yasa dışı yollarla KTÜ adına hazırladığı ve hiçbir geçerliliği, resmiyeti olmayan sahte hasta onam belgeleri çaresiz, dermansız hastaları kandırmış, bu uygulamaları kamu kurumunda yaptığından devletin maddi ve manevi zararına neden olduğu gibi bu hastalardan elden aldığı paralarla da haksız büyük kazançlar sağlamıştır.

Açıklamaya çalıştığım etik-yasa dışı bu olayları gösteren gerçek bilgi ve belgeler şüphelilerin bilirkişilik yaptıkları dava dosyasında olduğu halde:

1- Bilirkişilik yapan şüpheliler hastadan alındığını ve yasal olduğunu ifade ettikleri hasta onam formunda (EK. 2) KTÜ adına hazırlandığı halde, bu kurum nezdinde belgelerin resmiyetleri, akıbetleri, hangi hasta ve hangi hastalık gruplarına dair ne zaman, hangi etik kurul kararı ile kaç nüsha hazırlandığı sorulmamıştır.

2- Şüpheliler meslekleri gereği; Hasta onam formlarının birçok nüsha hazırlandığını, bunların hem kurum içinde hem hastada hem de hasta dosyasında bulunması gerekliliğini ve gerçeğini göz ardı ederek; Şüpheliler hastalardan alınmış hasta onam belgesini KTÜ nezdinde Resmiyetlerini sorgulamayarak bu hasta onam formlarını gerçekmiş gibi göstererek yanlı rapor hazırlamışlardır.

3- Resmi olarak kabul edilmiş olsa dahi; Hasta onam formunda hasta ve yakınlarının imzası bulunurken; sorumlu doktorun imzasının olmayışını kasıtlı olarak göz ardı ederek bu çok önemli etik-yasal sorunu raporlarına yazmamışlardır.

4- Şüpheliler; Suç tarihinde KTÜ'de resmi ruhsatlı kök hücre laboratuarı yokken bu türeden deneysel uygulamaya ait faaliyetleri sorgulamayarak çok açık suç işleyerek suçu ve suçluları korumuşlardır.

5- Dava Konusu sahte belgelerin hazırlandığı süreç yani suç tarihî 2004 dür. Bu Etik-Yasa dışı uygulamada hazırlanmış yasa dışı hasta onam belgelerinde KTÜ adının kullanılması aldatmaya yönelik sahte belgeler olduğu dosya içeriğinde (EK 3 Türk Tabipleri Birliği Merkez Konseyi raporu) olduğu halde; Bu kanıtlanmış gerçekler göz ardı edilerek suç ve suçlu korunmuştur.

6- Suç tarihinde Sahtecilikle hazırlanmış onam formlarına yazıldığı üzere; ‘Tümör aşıları tamamen deneysel amaçlarla.yapılmakta olup etkinliği bilimsel bir metotla henüz ortaya konamamıştır’ ifadesi; yine bu formlardaki 'bu uygulamanın sonuçlarını içeriri yayın hakkı doktorunuz ve KTÜ Tıp Fakültesi Hematoloji Bilim dalı ve ATİ Teknolojiye aittir' ifadesi; yine FORM II Kanser aşısı istek belgelerindeki ‘Klinik bilimsel sonuçların KTÜ-ATİ teknoloji ile birlikte birinci isim hakkı bana ait olmak kaydıyla; ortak isim haklarının KTÜ-ATİ teknolojide olmak üzere paylaşacağımı kabul ediyorum’ ifadeleri bu uygulamaların bilimsel bir çalışma olduğunu kanıtlamaktadır. Buna karşın şüphelilerin bu ifadelere raporlarında yer vermemiş olmaları kasıtlıdır.

7- Şüpheliler bu uygulamaların münferit tedavi uygulamaları olduğunu ifade etmektedirler. Oysa dava dosya içeriğinde uygulamaları yapan Dr. [E.O.]'nin kendi beyanında bu uygulamaları 26 hastaya denediği Hacettepe Bilirkişi Raporuyla (EK 4) kanıtlıdır. Şüpheliler kasıtla bu delilide görmezden gelerek suç işlemişlerdir.

Dava dosyası içeriğinde bulunan Trabzon Tabip Odasının (EK 5) ve tarafsız ve en yetkili meslek birliği olan Türk Tabipleri Birliğinin (EK 3) Onur kurulunun meslekten men-i gerektiren raporu da dikkate alınmamıştır.

A- Dayanak gösterilen TCK 90/4 ün yürürlüğe giriş tarihi 01.06.2005 dir. O halde daha önce yasada deneysel uygulamalara ait bir düzenleme yoktur. Bu tarihten önce ‘bilinen tıbbi müdahale yöntemlerinin uygulamasının sonuç vermeyeceğinin anlaşılması üzerine kişi üzerinde rızaya dayalı bilimsel yöntemlere uygun tedavi amaçlı denemeye' yasalar izin vermemektedir.

B- Kaldı ki; TCK 90/4 maddesinin yürürlüğe girmesinden önce yürürlükte olan; Tıbbi Deontoloji Tüzüğü, Hasta Hakları Yönetmeliği, İlaç Araştırmaları Hakkında Yönetmelik ve Helsinki Bildirgesi deneysel bu türden uygulamaya bu şeklîyle de cevaz vermemektedir.

C- KTÜ adına ve 2004 yılında hazırladıkları sahte Hasta Onam belgeleri de resmi kurum ve kurul izinleri alınmadan hazırlanmıştır.

Bu, belgeli olan hukuksuz işlemleri görmezden gelen şüpheliler; düzenledikleri yanlı rapor ile kamu zararını giderilmesi hususunda çok açık görevlerini kötüye kullanmışlardır.

Şüpheliler Konuyu özünden uzaklaştırmışlar, gerçekleri yazmamışlardır; Şöyle ki: Dr. [O.]'nin dava konusu olan hastalardan aldığı ifade edilen bilgilendirilmiş Hasta onam formu yetkili etik kurul izninin olmadığını raporlarında ifade etmemişlerdir.

Dava dosyasında Prof. Dr. [E.O.] bizzat kök hücre üreterek çok sayıda hastaya uyguladığını, bu deneysel uygulamayı KTÜ’ de ruhsatlı bir laboratuar dahi yokken, bu işlemin kamu kurumu üzerinden yasa dışı yapıldığı; hastadan malzeme parası adı altında çok büyük paranın alındığı ve harcamaların yapıldığı belgeli iken, Dr. [E.O.] hakkında yüksek Danıştayca açılmış çok sayıda ceza davası bulunurken, Türk Tabipleri Birliği Merkez Konseyinin ve Hacettepe Üniversitesinin bilirkişi raporları Dava Dosyası içeriğinde varken şüpheliler yanlı, haksız ve gerçeklerden uzak bilirkişilik yaparak suça iştirak etmişlerdir.

1-A Dava dosyası içeriğindeki belgeler; Prof. Dr. [E.O.]'nin uyguladığı aşının münferit hasta uygulamasından uzak bir ilaç çalışması olduğunu göstermektedir. Bu nedenle TCK 90/4 maddesi kapsamında değil TCK 90/2 maddesi ve ilaç araştırmaları hakkında yönetmelik kapsamında değerlendirilmesi gerektiği ve Yerel-Merkezi Etik Kurul onaylarının alınmış olması gerekmektedir.

1-B 'Ayrıca Hasta onam formundaki ifadeler incelendiğinde uygulamanın bir çalışma olduğunu, yapılacak olan yayınlarda isim sıralamasının dahi güvence alındığını kanıtlamaktadır’.

Buna karşın şüpheliler dava dosyası içeriğinde var olan bu gerçekleri göz ardı ederek suç işlemişlerdir.

Şüpheliler uzmanlık alanları gereği çok iyi bilirler ki tck 90/2 de yer alan insan üzerinde rızaya da yalı bilimsel deneyin ceza sorumluluğu getirmemesi için deneyle ilgili olarak yetkili kurul veya makamlardan gerekli iznin alınmış olması koşuluna aykırıdır. Bu koşulun yerine getirilmediği Dava dosyasında kanıtlı iken bunun görmezden gelinmesi çok açık suç ihlalidir.

Davaya konu alan hasta onam formunun resmiyeti olmadığı halde; bilgilendirilmiş onam formunda kurum onayı alınmış ve çalışmaların denetim altında yürütüldüğü izlenimi vermek için KTÜ Tıp Fakültesi Hematoloji ifadelerinin kullanılması bir yanıltma ve dolandırıcılıktır.

TCK nın 90/4 maddesinin yürürlüğe girmesinden önce yürürlükte olan Tıbbi Deontoloji Tüzüğü, Hasta Hakları Yönetmeliği, Helsinki Bildirgesi Dr. [O.]'nın kök hücre aşısı uygulamasına bu şeklîyle cevaz vermemektedir. Ayrıca Hasta Hakları Yönetmeliğinin 27. maddesi yönetmeliğin 6. maddesinde yer alan hükümler ile düzenlenerek tıbbi araştırmalarda kişinin rızası yanında bakanlık iznini şart koşmaktadır.

Dava konu olayda Bilirkişilik yapan Şüpheliler; Suç tarihinde kök hücre uygulamalarına dair hasta onanı belgesi düzenlenmiş olduğunu tespit ettikleri halde; suç tarihinde KTÜ'de kök hücre üretiminin olmadığı, bu türden bir uygulama için gerekli yasal ve etik alt yapının suç tarihinde bulunmadığını ktü'de kök hücre üretiminin olmadığı, bu türden bir uygulama için gerekli yasal ve etik alt yapının suç tarihinde bulunmadığınıgörmeyerek. KTÜ Rektörlüğü nezdinde sorgulamayarak çok açık taraf olmuşlar ve suça iştirak etmişlerdir.

Dr. [E.O.]'nin KTÜ de (kamu kurumunda) kurumun adına kendi kafasına göre hasta onam formu düzenleyemeyeceği gerçeğini göz ardı etmişlerdir.

Şüpheliler bu gerçekleri bilmesine rağmen hukuku oyalamak ve yanıltmak için yalan beyanda bulunarak suç işlemişlerdir. Şüpheliler dava dosyası içeriğindeki daha önceki kararları görmezden gelerek yanlı davranmışlar ve menfaatleri için taraf olmuşlardır.

Anılan Hasta Onam Formları (evrakta sahtecilik ve nitelikli dolandırıcılık vs.) önemli bir delili olup bu formun 'kişisel bilgi' gibi gösterilmesi ile delillerin karartılması ve yargıdan gizlenmesi amacı da güdülmüştür. Oysa anılan formların bir nüshası hastaya verilmeli (hastada bu yapılmamıştır), bir nüshası da hastane resmi dosyasına konulmalı (Diğer hekimlerin de bilgi ve kontrolüne açık şekilde).

Şüpheliler onam metninde birçok tıbbi ve hukuki eksiklikler (en başta hastanın bu tedaviden zarar görmesi veya bu tedavi akabinde ölmesi durumunda ne şekilde tazmin edileceği, sigorta koşulları vs.) olmasının ötesinde anılan formların başlık kısmında ve metin içerisinde Karadeniz Teknik Üniversitesi ibaresinin yer aldığını kasıtlı olarak görmezden gelmiş, bu tüzel kişiliklere durumu sorma gereği bile duymamışlardır.

Bu tüzel kişiliklerin böyle bir form vesilesiyle hastaların sorumluluğunu üstlenmesi gerekir ki ekli belgeden de anlaşılacağı üzere böyle bir üstlenme söz konusu olmadığı gibi Dr. [E.O.]'nin sahte belge düzenlediğinin apaçık kanıtıdır.

NETİCE ve TALEP:

Arzına çalışıldığı üzere kamu kurumu üzerinden resmi kurul ve kuruma ait belgeye dayandırılmaksızın yasa dışı deneysel kök hücre ve tümör aşısı uygulayan Dr. [E.O.] hakkında yürümekte olan ceza davası için düzenledikleri yanlı bilirkişi raporunda hasta ve Kamu haklarını görmezden gelinerek görevlerini kötüye kullanmışlardır.

Dava dosya içeriğinde mevcut olan ve şüphelilerin inceledikleri KTÜ adına hazırlanmış olan hasta onam belgelerinin resmiyetlerini kasıtla sorgulamamışlardır. Adı geçen kurum adına hazırlanmış bu belgenin Kamu kurumunda uygulamalarına ait hukuki geçerliliği ve resmiyetleri şüphelilerce kasıtla sorgulanmamıştır.

Yasa dışı yollarla hazırlanmış olan kök hücre istek belgeleri kişisel veri olamaz. Çünkü Bu sahte belgelerde Prof. Dr. [E.O.]'nın imzası dahi olmadığı halde şüpheliler hem sahte hem de imzası olmayan davacı lehine kasıtla bilirkişilik yapmışlar, bu sahte belgelerde adı gecen kurumlara bu belgelerin resmiyetini sormayarak yürümekte olan yargıyı etkilemeye çalışmışlardır.

Şüpheliler; kök hücre tedavisi uygulamasının taşıması gereken yasal koşulları ve bu koşulların sağlandığını gösteren sekil şartlarının yerine getirilmediği dava dosyası içeriğinde ekli belgelerle kanıtlı olduğu halde ve bunların bilmemesinin şüphelilerce mümkün olamayacağı gerçeği göz önündc tutulduğunda; etik-yasa dışı deneysel uygulamalar yapan Dr. [E.O.]'nın yargıdan kasıtla kaçırılmasına sebebiyet verdiklerinden şüpheliler hakkında kamu davası açılmasını ve hak ettikleri en ağır cezaya çarptırılmalarını saygılarımla arz ve talep ederim"

14. Anılan bilirkişilerden İ.Y. (davacı) başvurucunun gerçeğe aykırı bilirkişilik yapma suçlaması ile suç duyurusunda bulunduğunu, daha sonra Ankara Tabip Odasına aynı suçlama ile şikâyette bulunduğunu, kendisi ile ilgili asılsız suçlama ve isnatlarının bilimsel kariyerini de etkileyecek şekilde devam etmekte olduğunu ve bu isnatların kişilik haklarına ağır saldırı niteliği taşıdığını belirterek başvurucuya karşı manevi tazminat davası açmıştır.

15. Davaya bakan Ankara 5. Asliye Hukuk Mahkemesi başvurucunun şikâyet dilekçesindeki sözlerin şikâyet hakkının kullanılması kapsamında değerlendirilmesi gerektiği gerekçesiyle davayı 8/1/2013 tarihinde reddetmiştir. Ret gerekçesinin ilgili kısımları şu şekildedir:

"...Hak arama özgürlüğü ile kişilik haklarının karşı karşıya geldiği durumlarda hukuk düzeninin bu iki değeri aynı zamanda koruma altına alınmasının düşünülemeyeceği, daha az üstün olan yararın daha çok üstün tutulması gereken yarar karşısındao olayda ve o an için korumasız kalmasının uygunluğunun kabul edileceği hak arama özgürlüğünün diğer özgürlüklerde olduğu gibi sınırsız olmadığı, kişinin salt başkasını zararlandırmak için bu hakkı kullanamayacağı bu hakkın hukuken korunabilmesi ve yerinde kullanıldığının kabul edilebilmesi için şikayet edilenin cezalandırılmasını veya sorumlu tutulmasını gerektirecek yeterli kanıtların mevcut olmasının zorunlu olmadığı, şikayeti haklı gösterecek bazı emare ve olguların zayıf ve dolaylı da olsa varlığının yeterli olduğu, bunlara dayanarak başkalarının da aynı olay karşısında davalı gibi davranabileceği hallerde şikayet hakkının kullanılmasının uygun olduğunu kabul etmek gerektiği, aksi halde şikayetin hak arama özgürlüğü sınırları aşılarak kullanıldığı, kişilik değerlerine saldırı oluşturduğu sonucuna varılması gerektiği, dava konusu olayda davalının şikayeti üzerine Ankara C.Başsavcılığının ... soruşturma nolu dosyada davacı ile birlikte... ve ... hakkında gerçeğe ayrıkı bilirkişilik yapmak suçundan kovuşturmaya yer olmadığı kararı verilmiş ise de, davacının bilirkişilik yaptığı Trabzon 2. Asliye Ceza Mahkemesi'nin ... sayılı dosyasında yargılanan ... ve ... hakkında Danıştay 1. Dairesi'nin... sayılı kararı ile dava açılması ve ...'ya eylemi nedeni ile Türk Tabipler Birliği tarafından 1 ay meslekten alıkoyma cezası verilmesine karar verilmiş olması, şikayet dilekçesinin içeriği ve tüm dosya kapsamı birlikte değerlendirildiğinde; davalının şikayet dilekçesindeki sözlerinin şikayet hakkının kullanılması kapsamında değerlendirilmesi gerektiği anlaşıldığından, davanın reddine karar vermek gerekmiştir..."

16. Yargıtay 4. Hukuk Dairesi 14/1/2014 tarihinde aşağıdaki gerekçelerle ilk derece mahkemesinin ret kararını bozmuştur:

"Somut olayda; davacı hakkında kovuşturmaya yer olmadığı kararı verilmesi ve bilirkişi raporunun mahkeme yönünden bağlayıcı olmayıp takdiri delillerden olması ve özellikle davalının şikayet dilekçesinde davacıya yönelik olarak kullanmış olduğu '...görevi kötüye kullanma, suçu ve suçluyu koruma, kamu zararı ve nitelikli dolandırıcılık...' şeklindeki ifade, niteleme ve ithamların bir olay anlatımından öte anlamlar içermesi birlikte değerlendirildiğinde, şikayet hakkı, hak arama özgürlüğü sınırları dahilinde kullanılmamış olup davacının kişilik haklarına saldırının gerçekleştiği kabul edilmelidir."

17. İlk derece mahkemesi bozma kararına uyarak 23/10/2014 tarihinde aşağıdaki gerekçelerle davanın kısmen kabulüne karar vermiş ve başvurucuyu 2.500 TL tazminat ödemeye mahkûm etmiştir:

"...Mahkememizce bozma ilamına uyulduğu, somut olayda bozma ilamında belirtildiği gibi bilirkişi görüşünün takdiri delil olması, davacı hakkında takipsizlik kararı verilmesi ve davalının kullandığı ifade, niteleme ve ithamlara göre şikayet hakkının kullanılması sınırlarınının aşıldığı anlaşılmaktadır. Bu halde, davalının eyleminin davacının kişilik haklarını ihlal etmesi nedeniyle sözlerin içerik ve niteliği, güdülen amaç ve tarafların sosyo-ekonomik durumları ile hakkaniyete göre, davacının manevi zararı karşılığı tazminat takdir edilerek aşağıdaki hüküm kurulmuştur.."

18. Anılan karar Yargıtay 4. Hukuk Dairesince 13/4/2015 tarihinde onanmıştır. Başvurucu, onama kararından hangi tarihte haberdar olduğuna dair bir açıklamada bulunmamıştır. Bununla birlikte Ulusal Yargı Ağı Bilişim Sistemi (UYAP) üzerinden yapılan incelemede onama kararının başvurucunun vekiline 18/5/2015 tarihinde tebliğ edildiği tespit edilmiştir.

19. Başvurucu 15/6/2015 tarihinde bireysel başvuruda bulunmuştur.

IV. İLGİLİ HUKUK

20. İlgili hukuk kaynakları için bkz. Ali Abbas Yalman, B. No: 2015/11456, 19/4/2018, §§ 15-18.

V. İNCELEME VE GEREKÇE

21. Mahkemenin 26/12/2018 tarihinde yapmış olduğu toplantıda başvuru incelenip gereği düşünüldü:

A. Başvurucunun İddiaları

22. Başvurucu, bilirkişi raporunu eleştirmesi ve şikâyet hakkını kullanması nedeniyle aleyhine tazminata hükmedilmesinin adil yargılanma hakkı ile ifade özgürlüğünü ihlal ettiğini iddia etmektedir.

B. Değerlendirme

23. Anayasa Mahkemesi, olayların başvurucu tarafından yapılan hukuki nitelendirmesi ile bağlı olmayıp olay ve olguların hukuki tavsifini kendisi takdir eder (Tahir Canan, B. No: 2012/969, 18/9/2013, § 16). Başvurucunun iddialarının bir bütün olarak Anayasa'nın 26. maddesi kapsamında incelenmesi gerektiği değerlendirilmiştir. Bu incelemede -başvurucunun tazminat ödemesinin şikâyet dilekçesinde kullanılan bazı ifadelere dayandırılması nedeniyle- Anayasa'nın hak arama hürriyetini düzenleyen ilgili maddelerinin de dikkate alınması gerekir.

24. Anayasa’nın “Düşünceyi açıklama ve yayma hürriyeti” kenar başlıklı 26. maddesinin ilgili kısmı şöyledir:

“Herkes, düşünce ve kanaatlerini söz, yazı, resim veya başka yollarla tek başına veya toplu olarak açıklama ve yayma hakkına sahiptir. Bu hürriyet resmi makamların müdahalesi olmaksızın haber veya fikir almak ya da vermek serbestliğini de kapsar...

Bu hürriyetlerin kullanılması,... başkalarının şöhret veya haklarının,... korunması ... amaçlarıyla sınırlanabilir…”

25. Anayasa'nın "Hak arama hürriyeti" kenar başlıklı 36. maddesinin birinci fıkrası şöyledir:

"Herkes, meşru vasıta ve yollardan faydalanmak suretiyle yargı mercileri önünde davacı veya davalı olarak iddia ve savunma ile adil yargılanma hakkına sahiptir."

26. Anayasa'nın "Temel hak ve hürriyetlerin korunması" kenar başlıklı 40. maddesinin birinci fıkrası şöyledir:

"Anayasa ile tanınmış hak ve hürriyetleri ihlâl edilen herkes, yetkili makama geciktirilmeden başvurma imkânının sağlanmasını isteme hakkına sahiptir."

27. Anayasa'nın "Dilekçe, bilgi edinme ve kamu denetçisine başvurma hakkı" kenar başlıklı 74. maddesinin birinci fıkrası şöyledir:

"Vatandaşlar ve karşılıklılık esası gözetilmek kaydıyla Türkiye’de ikamet eden yabancılar kendileriyle veya kamu ile ilgili dilek ve şikâyetleri hakkında, yetkili makamlara ve Türkiye Büyük Millet Meclisine yazı ile başvurma hakkına sahiptir."

1. Kabul Edilebilirlik Yönünden

28. Açıkça dayanaktan yoksun olmadığı ve kabul edilemezliğine karar verilmesini gerektirecek başka bir neden de bulunmadığı anlaşılan ifade özgürlüğünün ihlal edildiğine ilişkin iddianın kabul edilebilir olduğuna karar verilmesi gerekir.

2. Esas Yönünden

a. Müdahalenin Varlığı

29. Şikâyet dilekçesinde kullandığı ifadeler nedeniyle başvurucu aleyhine 2.500 TL tazminata hükmedilmiştir. Söz konusu mahkeme kararı ile başvurucunun ifade özgürlüğüne yönelik bir müdahale yapılmıştır.

b. Müdahalenin İhlal Oluşturup Oluşturmadığı

30. Yukarıda anılan müdahale, Anayasa’nın 13. maddesinde belirtilen koşullara uygun olmadığı müddetçe Anayasa’nın 26. maddesinin ihlalini teşkil edecektir. Anayasa’nın 13. maddesinin ilgili kısmı şöyledir:

“Temel hak ve hürriyetler, ... yalnızca Anayasanın ilgili maddelerinde belirtilen sebeplere bağlı olarak ve ancak kanunla sınırlanabilir. Bu sınırlamalar, ... demokratik toplum düzeninin ... gereklerine ve ölçülülük ilkesine aykırı olamaz.”

31. Bu sebeple müdahalenin Anayasa’nın 13. maddesinde öngörülen ve somut başvuruya uygun düşen kanunlar tarafından öngörülme, Anayasa’nın ilgili maddesinde belirtilen nedenlere dayanma ve demokratik toplum düzeninin gereklerine uygunluk koşullarını sağlayıp sağlamadığının belirlenmesi gerekir.

i. Kanunilik

32. 22/11/2001 tarihli ve 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu’nun 24. ve 25.maddelerinin kanunla sınırlama ölçütünü karşıladığı sonucuna varılmıştır.

ii. Meşru Amaç

33. Başvurucunun tazminat ödemeye mahkûm edilmesine ilişkin kararın başkalarının şöhret veya haklarının korunmasına yönelik önlemlerin bir parçası olduğu ve meşru bir amaç taşıdığı sonucuna varılmıştır.

iii. Demokratik Toplum Düzeninin Gereklerine Uygunluk

(1) Genel İlkeler

(a) Demokratik Toplumda İfade Özgürlüğünün Önemi

34. Anayasa Mahkemesi ifade özgürlüğü bağlamında demokratik toplum düzeninin gerekleri ifadesinden ne anlaşılması gerektiğini daha önce pek çok kez açıklamıştır. İfade özgürlüğü kişinin haber ve bilgilere, başkalarının fikirlerine serbestçe ulaşabilmesi, düşünce ve kanaatlerinden dolayı kınanamaması ve bunları tek başına veya başkalarıyla birlikte çeşitli yollarla serbestçe ifade edebilmesi, anlatabilmesi, savunabilmesi, başkalarına aktarabilmesi ve yayabilmesi anlamına gelir. Çoğunluğa muhalif olanlar da dâhil olmak üzere düşüncelerin her türlü araçla açıklanması, açıklanan düşünceye paydaş sağlanması, düşünceyi gerçekleştirme ve gerçekleştirme konusunda başkalarını ikna etme çabaları ve bu çabaların hoş görüyle karşılanması çoğulcu demokratik düzenin gereklerindendir. Dolayısıyla toplumsal ve siyasal çoğulculuğu sağlamak, her türlü düşüncenin barışçıl bir şekilde ve serbestçe ifadesine bağlıdır. Bu itibarla düşünceyi açıklama ve yayma özgürlüğü demokrasinin işleyişi için yaşamsal önemdedir (Bekir Coşkun [GK], B. No: 2014/12151, 4/6/2015, §§ 33-35; Mehmet Ali Aydın [GK], B. No: 2013/9343, 4/6/2015, §§ 42, 43; Tansel Çölaşan, B. No: 2014/6128, 7/7/2015, §§ 35-38).

(b)Müdahalenin Demokratik Toplum Düzeninin Gereklerine Uygun Olması

35. Temel hak ve özgürlüklere yönelik bir müdahalenin demokratik toplum düzeninin gereklerine uygun kabul edilebilmesi için zorunlu bir toplumsal ihtiyacı karşılaması ve orantılı bir müdahale olması gerekir. Açıktır ki bu başlık altındaki değerlendirme, sınırlamanın amacı ile bu amacı gerçekleştirmek üzere başvurulan araç arasındaki ilişki üzerinde temellenen ölçülülük ilkesinden bağımsız yapılamaz. Çünkü Anayasa’nın 13. maddesinde demokratik toplum düzeninin gereklerine aykırı olmama ve ölçülülük ilkesine aykırı olmama biçiminde iki ayrı kritere yer verilmiş olmakla birlikte bu iki kriter bir bütünün parçaları olup aralarında sıkı bir ilişki vardır (Bekir Coşkun, §§ 53-55; Mehmet Ali Aydın, §§ 70-72; AYM, E.2018/69, K.2018/47, 31/5/2018, § 15; AYM, E.2017/130, K.2017/165, 29/11/2017, § 18).

36. İfade özgürlüğü üzerindeki sınırlamanın demokratik bir toplumda zorlayıcı bir toplumsal ihtiyacın karşılanması amacına yönelik ve istisnai nitelikte olması gerekir. Müdahaleyi oluşturan tedbirin zorunlu bir toplumsal ihtiyacı karşıladığının kabul edilebilmesi için amaca ulaşmaya elverişli olması, başvurulabilecek en son çare ve alınabilecek en hafif önlem olarak kendisini göstermesi gerekmektedir. Amaca ulaşmaya yardımcı olmayan veyaulaşılmak istenen amaca nazaran bariz bir biçimde ağır olan bir müdahalenin zorunlu bir toplumsal ihtiyacı karşıladığı söylenemeyecektir (bazı farklılıklarla birlikte bkz. Bekir Coşkun, § 51; Mehmet Ali Aydın, § 68; Tansel Çölaşan, § 51).

37. Anayasa Mahkemesinin bir görevi de bireylerin fikirlerini ifade özgürlüğü yoluyla ifade etme hakları ile Anayasa'nın 26. maddesinin ikinci fıkrasında belirtilen meşru amaçlar arasında adil bir dengenin sağlanıp sağlanamadığını denetlemektir. Meşru amaçların bir olayda varlığının hakkı ortadan kaldırmadığı vurgulanmalıdır. Önemli olan bu meşru amaçla hak arasında olayın şartları içinde bir denge kurmaktır (Bekir Coşkun,§§ 44, 47, 48; Hakan Yiğit, B. No: 2015/3378, 5/7/2017,§§ 58, 61, 66).

38. Orantılılık ise sınırlamayla ulaşılmak istenen amaç ile başvurulan sınırlama tedbiri arasında aşırı bir dengesizlik bulunmamasına işaret etmektedir. Diğer bir ifadeyle orantılılık, bireyin hakkı ile kamunun menfaatleri veya müdahalenin amacı başkalarının haklarını korumak ise diğer bireylerin hak ve menfaatleri arasında adil bir dengeninkurulmasına işaret etmektedir. Dengeleme sonucu müdahalede bulunulan hakkın sahibine terazinin diğer kefesinde bulunan kamu menfaati veya diğer bireylerin menfaatine nazaran açıkça orantısız bir külfet yüklendiğinin tespiti hâlinde orantılılık ilkesi yönünden bir sorunun varlığından söz edilebilir. Kamu gücünü kullanan organların düşüncelerin açıklanmasına ve yayılmasına müdahale ederken ifade özgürlüğünün kullanılmasından kaynaklanan yarardan daha ağır basan korunması gereken bir menfaatin ve kişiye yüklenen külfeti dengeleyici mekanizmaların varlığını somut olgulara dayanarak göstermeleri gerekir (bazı farklılıklarla birlikte bkz. Bekir Coşkun, § 57; Tansel Çölaşan, §§ 46, 49, 50; Hakan Yiğit, §§ 59, 68).

39. Buna göre ifade özgürlüğüne yapılan bir müdahale, zorunlu bir toplumsal ihtiyacı karşılamıyorsa ya dazorunlu bir toplumsal ihtiyacı karşılamakla birlikte orantılı değilse demokratik toplum düzeninin gereklerine uygun bir müdahale olarak değerlendirilemez.

(c) Bireyin Şeref ve İtibarının Korunmasında Devletin Pozitif Yükümlülüğü

40. Bireyin şeref ve itibarı, kişisel kimliğinin ve manevi bütünlüğünün bir parçasını oluşturur ve Anayasa’nın 17. maddesinin birinci fıkrasının korumasından faydalanır (İlhan Cihaner (2), B. No: 2013/5574, 30/6/2014, § 44) Devlet, bireyin şeref ve itibarına keyfî olarak müdahale etmemek ve üçüncü kişilerin saldırılarını önlemekle yükümlüdür (Nilgün Halloran, B. No: 2012/1184, 16/7/2014, § 41; Adnan Oktar (3), B. No: 2013/1123, 2/10/2013, § 33; Bekir Coşkun, § 45; Önder Balıkçı, B. No: 2014/6009, 15/2/2017, § 44).

41. Devletin -pozitif bir yükümlülük olarak- yetki alanında bulunan tüm bireylerin maddi ve manevi varlığını koruma hakkını gerek kamusal makamların ve diğer bireylerin gerekse kişinin kendisinin eylemlerinden kaynaklanabilecek risklere karşı koruma yükümlülüğü bulunmaktadır. Devlet bireyin maddi ve manevi varlığını her türlü tehlikeden, tehditten ve şiddetten korumakla yükümlüdür (Serpil Kerimoğlu ve diğerleri, B. No: 2012/752, 17/9/2013, § 51).

42. Devletin kişilerin maddi ve manevi varlıklarına yapılan müdahaleler bakımından söz konusu pozitif yükümlülüğü; müdahalelere karşı etkili mekanizmalar kurmak, bu kapsamda gerekli usule ilişkin güvenceleri sunan yargısal prosedürleri sağlamak ve bu suretle yargısal ve idari makamların bireylerin idare ve özel kişilerle olan uyuşmazlıklarında etkili ve adil bir karar vermesini temin etmek sorumluluğunu da içermektedir (Hüdayi Ercoşkun, B. No: 2013/6235, 10/3/2016, § 94).

(d) Hak Arama Hürriyeti

43. Anayasa'nın hak arama hürriyetini düzenleyen 36. maddesinin birinci fıkrasında, kişilerin hak arama özgürlükleri güvence altına alınmıştır. Hak arama özgürlüğü, toplumsal barışı güçlendiren dayanaklardan biri olmasının yanında bireyin adaleti bulma, hakkı olanı elde etme ve haksızlığı giderme yoludur. İnsan varlığını soyut ve somut değerleriyle koruyup geliştirmek amacıyla hukuksal olanakları kapsamlı biçimde sağlama, bu konuda tüm yollardan yararlanma hakkını içeren hak arama özgürlüğü hukuk devletinin ve çağdaş demokrasinin vazgeçilmez koşullarından biridir (AYM, E.2014/86, K.2015/109, 25/11/2015, § 91; Ali Abbas Yalman, § 28).

44. Hak arama özgürlüğü, kendisi bir temel hak niteliği taşımasının ötesinde diğer temel hak ve özgürlüklerden gereken şekilde yararlanmayı ve bunların korunmasını sağlayan en etkili güvencelerden biridir (AYM, E.2015/61, K.2016/172, 2/11/2016, § 123; Ali Abbas Yalman, § 29).

45. Öte yandan Anayasa'nın 36., 40. ve 74. maddeleri birlikte değerlendirildiğinde hak arama hürriyeti sadece yargısal başvuru yollarını değil idari başvuru yollarını ve duruma göre Türkiye Büyük Millet Meclisine başvuruyu da içeren siyasi başvuru yollarını kapsamaktadır (Ali Abbas Yalman, § 30).

(e) Çatışan Haklar Arasında Dengeleme

46. Mevcut başvuruya benzer başvurularda, başvurucunun Anayasa'nın 36. ve ilgili diğer maddelerinde güvence altına alınan hak arama hürriyeti ile bağlantılı olarak Anayasa'nın 26. maddesinde güvence altına alınan ifade özgürlüğü ile davacınınAnayasa’nın 17. maddesinin birinci fıkrasında koruma altına alınan maddi ve manevi varlığını koruma ve geliştirme hakkı arasında adil bir dengenin gözetilip gözetilmediğinin değerlendirilmesi gerekir. Bu, soyut bir değerlendirme değildir (Ali Abbas Yalman, § 32).

47. Maddi ve manevi varlığı koruma ve geliştirme hakkı ile hak arama hürriyetiyle bağlantılı olarak ifade özgürlüğünün karşı karşıya geldiği durumlarda çatışan haklar arasında dengeleme yapılabilmesi için mevcut olaya uygulanabilecek olan kriterlerden bazıları şöyledir:

i. Hak arama hürriyetinin kullanılmasını haklı gösterecek -oldukça zayıf veya dolaylı da olsa- emarelerin varlığı

ii. Hak arama hürriyetinin sırf üçüncü kişilere zarar vermek amacıyla kullanılıp kullanılmadığı

iii. Hak arama hürriyetinin kamu görevlilerine karşı görevlerinin yerine getirilmesiyle ilgili konularda kullanılıp kullanılmadığı

v. Hak arama hürriyetinin kullanılması esnasında dile getirilen ifadeler ve bunların hedef alınan kişinin yaşamına etkileri (Ali Abbas Yalman, § 33).

(f) Maddi Olgular ile Değer Yargısı Arasındaki Fark

48. Öte yandan dava konusu söylemlerin maddi vakıaların açıklanması veya değer yargısı olarak nitelendirilmesi önemlidir. Bu noktada maddi olgular ile değer yargısı arasında dikkatli bir ayrıma gidilmelidir. Maddi olgular ispatlanabilse de değer yargılarının doğruluğunu ispatlamanın mümkün olmadığı hatırda tutulmalıdır (Kadir Sağdıç [GK], B. No: 2013/6617, 8/4/2015, § 57; İlhan Cihaner (2), § 64). Ancak bir açıklamanın tamamen değer yargısından oluşması durumunda bile müdahalenin orantılılığı ihtilaflı açıklamanın somut unsurlarla yeterince desteklenip desteklenmemesine göre tespit edilmelidir. Çünkü somut unsurlarla desteklenmiyorsa değer yargısı ölçüsüz olabilir (Cem Mermut, B. No: 2013/7861, 16/4/2015, § 48).

(g) İfade Özgürlüğüne Yapılan Müdahalenin Gerekçesi

49. Başvuru konusu olay bakımından yapılacak değerlendirmelerin temel ekseni, derece mahkemelerinin müdahaleye neden olan kararlarında dayandıkları gerekçelerin ifade özgürlüğünü kısıtlama bakımından demokratik toplum düzeninin gereklerine uygun olduğunu inandırıcı bir şekilde ortaya koyup koyamadığı olacaktır. İfade özgürlüğüne gerekçesiz olarak veya Anayasa Mahkemesince ortaya konulan kriterleri karşılamayan bir gerekçe ile yapılan müdahaleler Anayasa'nın 26. maddesini ihlal edecektir.

(2) İlkelerin Olaya Uygulanması

50. Başvuru konusu olayda davacı, başvurucunun şikâyeti üzerine başlayan bir süreçte tıbbi bir vaka ile ilgili olarak görülen bir ceza davasında mahkemece atanan bilirkişiler arasındadır. Anılan ceza davasında davacının da aralarında bulunduğu bilirkişiler başvurucunun savlarına aykırı olan bir rapor sunmuşlardır.

51. Başvurucu kendi argümanlarına karşı olan bilirkişi raporunu hazırlayanlar hakkında ilgili Cumhuriyet Başsavcılığına şikâyette bulunmuştur. Anılan bilirkişilerden biri olan davacı da başvurucunun şikâyet dilekçesinde kullandığı ifadelerin kişilik haklarını ihlal ettiği gerekçesiyle manevi tazminat davası açmıştır. Tazminat davası kısmen kabul edilmiş ve başvurucu aleyhine tazminata hükmedilmiştir.

52. Bilirkişiler hakkındaki şikâyet dilekçesinin sunulmasından önce başvurucunun yaptığı bir suç duyurusu üzerine başlayan (bkz. § 10), davacının bilirkişilik yaptığı (bkz. § 12) Trabzon 2. Asliye Ceza Mahkemesinin dosyasında yargılanan bazı kişiler hakkında Danıştay 1. Dairesinin lüzum-u muhakeme kararı ile dava açılmış (bkz. § 11); bu davadaki sanıklardan birine eylemi nedeni ile Türk Tabipler Birliği tarafından bir ay meslekten alıkoyma cezası verilmiş (bkz. §§ 13, 15) ve davacının da aralarında bulunduğu bilirkişiler başvurucunun savlarına aykırı olan bir rapor (bkz. § 11) sunmuşlardır. Bu bağlamda başvuru konusu olayla ilgili tüm bu süreçler birlikte değerlendirildiğinde başvurucunun şikâyetinin olgusal bir temeli bulunmadığından ve sırf davacıya zarar verme amacıyla yapılmış olduğundan söz etme imkânı yoktur.

53. Öte yandan başvurucu; şikâyetini bilirkişi sıfatıyla kamusal bir fonksiyonun icrasına katkı sunan davacıya karşı, davacının görevi dolayısıyla yapmıştır. Bu kapsamda kamusal faaliyetin yürütülmesine katılan davacının görevinin ifasıyla ilgili olarak yapılan şikâyetlere belli ölçüde katlanması gerekir.

54. İlk derece mahkemesinin ve Yargıtay kararında yer aldığı şekliyle başvurucu, şikâyet dilekçesinde davacıya yönelik olarak "...görevi kötüye kullanma, suçu ve suçluyu koruma, kamu zararı ve nitelikli dolandırıcılık..." gibi bazı isnatlarda bulunmuştur. Ancak nitelikli dolandırıcılık şeklindeki isnadın başvurucuyu değil hakkında lüzum-u muhakame kararı verilen diğer kişileri hedef aldığı şikâyet dilekçesinden (bkz. § 13) açıkça anlaşılmaktadır. Bundan ayrı olarak "...görevi kötüye kullanma, suçu ve suçluyu koruma, kamu zararı" gibi isnatlardan davacının belli ölçüde incinmiş olduğu kabul edilse bile söz konusu isnatların taraflar arasındaki uyuşmazlık konusuyla ilgisiz oldukları ve ayrıca bunlara benzer kavramlar kullanılmadan başvurucunun şikâyetini yapabileceği söylenemez.

55. Başvurucu esas olarak şikâyet dilekçesinde yer verdiği birtakım olgulardan hareketle davacının da aralarında olduğu bilirkişilerin dosya içeriğine uygun olmayan bir biçimde, görevlerini hakkıyla yapmadıklarını ve rapor düzenlerken sanık lehine olacak şekilde bir tutum takındıklarını ifade etmeye çalışmakta ve bilirkişilerin bu tutumlarını kendi bakış açısına göre bazı suçlarla nitelendirmektedir. Bu çerçevede kişilerin hak arama hürriyetinin kullanımı esnasında ileri sürdükleri iddiaları açıklarken iddiaların muhatabı olan kişilerle ilgili belli ölçüde olumsuz değerlendirmelerde bulunması da hoşgörüyle karşılanmalıdır (Ali Abbas Yalman, § 38).

56. Buna karşın derece mahkemeleri, maddi ve manevi varlığını koruma ve geliştirme hakkı ile hak arama hürriyetiyle bağlantılı olarak ifade özgürlüğü arasında bir denge kurma işlemi yapmış ancak davaya konu şikâyet dilekçesinde yer verilen ifadeleri, şikâyete sebebiyet veren olgularla birlikte değerlendirmemiştir. Derece mahkemeleri olgusal bir temele sahip olmadığı takdirde aşırı olarak değerlendirilebilecek ifadeleri, olayın bütünlüğünü gözetmeksizin değerlendirme konusu yapmıştır.

57. Bu sebeple derece mahkemelerinin karar gerekçeleri başvurucunun ifade özgürlüğüne yapılan müdahalenin demokratik bir toplumda zorlayıcı bir toplumsal ihtiyacın karşılanması amacına yönelik olduğunu göstermek bakımından ilgili ve yeterli bir gerekçelendirme sayılamaz.

58. Açıklanan gerekçelerle başvurucunun Anayasa'nın 26. maddesinde güvence altına alınan ifade özgürlüğünün ihlal edildiğine karar verilmesi gerekir.

3. 6216 Sayılı Kanun'un 50. Maddesi Yönünden

59. 30/3/2011 tarihli ve 6216 sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun'un 50. maddesinin (1) ve (2) numaralı fıkraları şöyledir:

“(1) Esas inceleme sonunda, başvurucunun hakkının ihlal edildiğine ya da edilmediğine karar verilir. İhlal kararı verilmesi hâlinde ihlalin ve sonuçlarının ortadan kaldırılması için yapılması gerekenlere hükmedilir…

(2) Tespit edilen ihlal bir mahkeme kararından kaynaklanmışsa, ihlali ve sonuçlarını ortadan kaldırmak için yeniden yargılama yapmak üzere dosya ilgili mahkemeye gönderilir. Yeniden yargılama yapılmasında hukuki yarar bulunmayan hâllerde başvurucu lehine tazminata hükmedilebilir veya genel mahkemelerde dava açılması yolu gösterilebilir. Yeniden yargılama yapmakla yükümlü mahkeme, Anayasa Mahkemesinin ihlal kararında açıkladığı ihlali ve sonuçlarını ortadan kaldıracak şekilde mümkünse dosya üzerinden karar verir.”

60. Anayasa Mahkemesinin Mehmet Doğan ([GK], B. No: 2014/8875, 7/6/2018, §§ 57-60) kararında, Anayasa Mahkemesince bir temel hakkın ihlal edildiği sonucuna varıldığında ihlalin ve sonuçlarının nasıl ortadan kaldırılacağının belirlenmesi hususunda genel ilkelere yer verilmiştir.

61.Başvurucu, ihlalin tespiti ile 20.000 TL manevi tazminat talebinde bulunmuştur.

62. Anayasa Mahkemesi başvurucuya yönelik tazminat şeklindeki müdahale demokratik toplum düzeninin gereklerine uygunluk koşulunu sağlamadığından başvurucunun ifade özgürlüğünün ihlal edildiği sonucuna varmıştır. Somut başvuruda ihlalin mahkeme kararından kaynaklandığı anlaşılmaktadır.

63. Bu durumda ifade ve basın özgürlüklerinin ihlalinin sonuçlarının ortadan kaldırılması için yeniden yargılama yapılmasında hukuki yarar bulunmaktadır. Buna göre yapılacak yeniden yargılama ise 6216 sayılı Kanun'un 50. maddesinin (2) numaralı fıkrasına göre ihlalin ve sonuçlarının ortadan kaldırılmasına yöneliktir. Bu kapsamda derece mahkemelerince yapılması gereken iş, öncelikle ihlale yol açan mahkeme kararının ortadan kaldırılması ve nihayet ihlal sonucuna uygun yeni bir karar verilmesinden ibarettir. Bu sebeple kararın bir örneğinin yeniden yargılama yapılmak üzere Ankara 5. Asliye Hukuk Mahkemesine gönderilmesine karar verilmesi gerekir.

64. Başvurucuya ifade özgürlüğünün ihlali nedeniyle yalnızca ihlal tespitiyle giderilemeyecek olan manevi zararları karşılığında net 4.000 TL manevi tazminat ödenmesine karar verilmesi gerekir.

65. Dosyadaki belgelerden tespit edilen 226,90 TL harçtan oluşan yargılama giderinin başvurucuya ödenmesine karar verilmesi gerekir.

VI. HÜKÜM

Açıklanan gerekçelerle;

A. İfade özgürlüğünün ihlal edildiğine ilişkin iddianın KABUL EDİLEBİLİR OLDUĞUNA,

B. Anayasa'nın 26. maddesinin birinci fıkrasında güvence altına alınan ifade özgürlüğünün İHLAL EDİLDİĞİNE,

C. Kararın bir örneğinin ihlalin sonuçlarının ortadan kaldırılması için yeniden yargılama yapılmak üzere Ankara 5. Asliye Hukuk Mahkemesine (E.2014/264, K.2014/386) GÖNDERİLMESİNE,

D. Başvurucuya net 4.000 TL manevi tazminat ÖDENMESİNE, tazminata ilişkin diğer taleplerin REDDİNE,

E. 226,90 TL harçtan oluşan yargılama giderinin BAŞVURUCUYA ÖDENMESİNE,

F. Ödemenin, kararın tebliğini takiben başvurucunun Hazine ve Maliye Bakanlığına başvuru tarihinden itibaren dört ay içinde yapılmasına, ödemede gecikme olması hâlinde bu sürenin sona erdiği tarihten ödeme tarihine kadar geçen süre için yasal FAİZ UYGULANMASINA,

G. Kararın bir örneğinin Adalet Bakanlığına GÖNDERİLMESİNE 26/12/2018 tarihinde OYBİRLİĞİYLE karar verildi.

---

TÜRKİYE CUMHURİYETİ

ANAYASA MAHKEMESİ

İKİNCİ BÖLÜM

KARAR

MERAL ÖZATA ÖZGÜROL BAŞVURUSU

(Başvuru Numarası: 2015/2326)

Karar Tarihi: 26/12/2018

İKİNCİ BÖLÜM

KARAR

Başkan	:	Engin YILDIRIM
Üyeler	:	Celal Mümtaz AKINCI
		Muammer TOPAL
		M. Emin KUZ
		Rıdvan GÜLEÇ
Raportör	:	Recep KAPLAN
Başvurucu	:	Meral ÖZATA ÖZGÜROL

I. BAŞVURUNUN KONUSU

1. Başvuru, itiraz dilekçesinde kullanılan ifadeler nedeniyle cezalandırılmanın ifade özgürlüğünü ihlal ettiği iddiasına ilişkindir.

II. BAŞVURU SÜRECİ

2. Başvuru 9/2/2015 tarihinde yapılmıştır.

3. Başvuru, başvuru formu ve eklerinin idari yönden yapılan ön incelemesinden sonra Komisyona sunulmuştur.

4. Komisyonca başvurunun kabul edilebilirlik incelemesinin Bölüm tarafından yapılmasına karar verilmiştir.

5. Bölüm Başkanı tarafından başvurunun kabul edilebilirlik ve esas incelemesinin birlikte yapılmasına karar verilmiştir.

6. Başvuru belgelerinin bir örneği bilgi için Adalet Bakanlığına (Bakanlık) gönderilmiştir. Bakanlık görüş bildirmemiştir.

III. OLAY VE OLGULAR

7. Başvuru formu ve eklerinde ifade edildiği şekliyle ilgili olaylar özetle şöyledir:

8. 1960 doğumlu olan başvurucu 1988 ile 2014 yılları arasında bir kamu kurumunda avukat olarak çalışmıştır. Başvurucunun iddiasına göre 2002 ile 2014 arası dönemde O.P. isimli bir şahıs, başvurucu hakkında ilgili kamu kurumlarına 300 civarında şikâyet dilekçesi vermiştir.

9. Başvurucu 2014 yılından itibaren serbest avukat olarak çalışmaya başlamıştır. Başvurucunun iddiasına göre O.P. isimli şahıs bu dönemde de Bakanlığa, Giresun Barosuna ve Giresun Cumhuriyet Başsavcılığına kendisi hakkında pek çok şikâyette bulunmuştur.

10. Başvurucunun O.P. hakkında yaptığı bir şikâyet üzerine yapılan soruşturmada 22/11/2013 tarihinde kovuşturmaya yer olmadığına karar verilmiştir. Başvurucu bu karara karşı 26/12/2013 tarihli itiraz dilekçesi sunmuştur. Dilekçede "...[O.P.] tam anlamıyla sapkınlık derecesinde şikayet dilekçeleri vermeye başlamış,...sapkınlık derecesinde verdiği şikayet dilekçeleri ile taciz etmekten çekinmeyen sanık [O.P.]..." ibarelerine yer vermiştir.

11. Anılan dilekçedeki ifadeler üzerine O.P. (müşteki) hakaret suçundan işlem yapılması talebiyle şikâyette bulunmuştur. Şikâyet üzerine yapılan soruşturma sonucunda başvurucunun hakaret suçundan cezalandırılması istemiyle iddianame düzenlenmiştir. Soruşturma esnasında başvurucu şu şekilde ifade vermiştir:

"... [O.P.] devlet memuruyken ..., Ağır Ceza Mahkemesinde yargılandı ve kendisine ceza verildi, konusu sigorta yolsuzluğudur, bu dosyada kurumu ben savundum keza tahkikat dosyasının da tanığıydım, 2002 yıllarında başlayan bu olaylardan dolayı kendisi vatanını milletini seven biri rumuzu ile veya benzeri rumuzlar ile tarafımı 300'ü aşkın şikayet dilekçesi ile şikayet etti, 5 kez müfettiş geldi, müfettişlerden ... bu dilekçelerin [O.P.]'ın tarafımı yıldırmak ve sindirmek amaçlı verildiğini tespit etti ve suç duyurusunda bulunmamı önerdi, şikayet dilekçelerinin içeriğinde vücudumda bulunan dövmelere kadar konu vardı, koridorlarda küfür ederek gezmem bileğimin ve omzumun görünüyor olması şeklinde görevim ve mesleğim ile alakasız boyutlara ulaşmıştı, kurumca hakkımda çok tahkikat yapıldı, yeri geldi haftada iki kez savunma hazırlamak zorunda kaldım ancak hepsinden aklandım,...

... benim görevimi yapmam [O.P.]'ın usulsüz olarak kazanç sağlamasını engellediği için tarafımı hedef aldı,taciz etmek, sindirmek ve yıldırmak amaçlı 300'e yakın şikayet dilekçesi verdi, hiçbir insanın psikolojisinin buna tahammül etmesi mümkün değildir, ... 10 yıllık süreç boyunca taciz edildiğime, kişilik haklarıma saldırıldığına dair suç duyurularında bulundum, delil yetersizliğinden takipsizlik kararı verildi yani adalet beni koruyamadı, emekli olduktan sonra bile halen [O.P.]'ın hakkımda verdiği şikayet dilekçeleri vardır, bu dilekçeler kurumda mevcuttur, altında isim ve imzaları vardır, bu dilekçelerin Giresun Sosyal Güvenlik İl Müdürlüğünden celbedilebilir, içeriği kimin kimi taciz ettiğini gösterecektir, ben devleti temsil ettim, kendisi benim temsil görevimi yerine getirmemi engellemek amaçlı olayı şahsi platforma çekti ve tarafımı ziyadesi ile taciz etti, suç duyurularımın da neticesiz kalması ve korumasız olmam nedeniyle sert ifadeler kullanmış olabilirim, bu da 10 yıl boyunca taciz olmamın neticesidir..."

12. Giresun 3. Asliye Ceza Mahkemesinde yapılan yargılama sonunda 30/10/2014 tarihli kararla başvurucu suçlu bulunarak hakaret suçundan 1.500 TL adli para cezasıyla cezalandırılmasına ilişkin hükmün açıklanmasının geri bırakılmasına (HAGB) karar verilmiştir. Kararın ilgili bölümleri şöyledir:

"Sanık Meral ÖZATA alınan savunmasında özetle; 'Sanık beni 2002 yılından beri şikayet dilekçeleriyle sürekli olarak taciz etmektedir. Aynı zamanda sahte isimli ve sahte imzalı dilekçelerle beni şikayet etmektedir. Benim müsnet olayda herhangi bir şekilde hakaret kastım bulunmamaktadır. Sadece niteleme olarak böyle bir kelime kullandım. Müştekinin hakkımdaki şikayet dosyalarının Giresun Cumhuriyet Başsavcılığından, SGK'dan ve Hukuk Mahkemelerinden celplerini istiyorum...' Şeklinde beyanda bulunmuştur.

...

Yapılan yargılama ve tüm dosya kapsamına göre; Sanık Meral ÖZATA'nın Giresun Cumhuriyet Başsavcılığı'nın 2013/4464 soruşturma sayılı dosyasında müşteki olarak yer aldığı, aynı dosyada [O.P.]'ın ise şüpheliler arasında yer aldığı, söz konusu dosyada 22/11/2013 günlü 2013/4464 soruşturma sayılı 2013/3531 karar sayılı takipsizlik kararının verildiği, sanık Meral ÖZATA'nın söz konusu takipsizlik kararına karşı 26/12/2013 günlü (27/12/2013 havale tarihli) itiraz dilekçesini yazarak dosyaya ibraz ettiği, söz konusu itiraz dilekçesinde sanığın katılan [O.P.]'ı kast ederek '...[O.P.] tam anlamıyla Sapkınlık derecesinde şikayet dilekçeleri vermeye başlamış,...Sapkınlık Derecesinde Verdiği Şikayet Dilekçeleri ile Taciz Etmekten Çekinmeyen Sanık [O.P.] ile...' hususlarını yazarak katılan [O.P.]'a hakarete bulunduğu, sanığın dilekçede ki sözlerinin savunma sınırını aştığı, itirazlarında ve savunmasında yardımcı olmak için dahi bu kelimenin kullanılamayacağı, hiç kimseye sapkınlık yakıştırmasının yapılamayacağı, sanığın katılanın 'onur, şeref ve saygınlığını' kullandığı bu kelimelerle rencide ettiği, kullanılan kelimenin TCK'nun 125/1 ve 125/12 maddesinde yer alan hakaret suçuna vücut vereceği sabit olmakla, sanık üzerine atılı hakaret suçundan cezalandırılma yoluna gidilmişve aşağıdaki şekilde hüküm kurulmuştur".

13. Başvurucunun anılan karara itirazı Giresun Ağır Ceza Mahkemesince 17/12/2014 tarihinde reddedilmiştir. Ret kararı başvurucuya 15/1/2015 tarihinde tebliğ edilmiştir.

14. Başvurucu 9/2/2015 tarihinde bireysel başvuruda bulunmuştur.

IV. İLGİLİ HUKUK

A. Ulusal Hukuk

1. Kanun

15.26/9/2004 tarihli ve 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu'nun "Hakaret" kenar başlıklı 125. maddesinin (1) ve (2) numaralı fıkraları şöyledir:

“(1) Bir kimseye onur, şeref ve saygınlığını rencide edebilecek nitelikte somut bir fiil veya olgu isnat eden (...) veya sövmek suretiyle bir kimsenin onur, şeref ve saygınlığına saldıran kişi, üç aydan iki yıla kadar hapis veya adlî para cezası ile cezalandırılır...

(2) Fiilin, mağduru muhatap alan sesli, yazılı veya görüntülü bir iletiyle işlenmesi halinde, yukarıdaki fıkrada belirtilen cezaya hükmolunur.”

2. Yargıtay İçtihadı

16. Yargıtayın kişinin maddi ve manevi varlığını koruma ve geliştirme hakkı ile hak arama hürriyeti ve şikâyet hakkı arasındaki dengenin nasıl kurulması gerektiğine ilişkin yerleşik içtihadı şöyledir (Yargıtay 4. Hukuk Dairesinin 21/12/2017 tarihli ve E.2016/938, K.2017/8564 sayılı; 18/12/2017 tarihli ve E.2016/2768, K.2017/8377 sayılı kararları):

"...Şikayet hakkı, diğer bir deyimle hak arama özgürlüğü; Anayasa’nın 36. maddesinde; 'Herkes, meşru vasıta ve yollardan faydalanmak suretiyle yargı mercileri önünde davacı veya davalı olarak iddia ve savunma ile adil yargılanma hakkına sahiptir' şeklinde yer almıştır. Hak arama özgürlüğü bu şekilde güvence altına alınmış olup; kişiler, gerek yargı mercileri önünde gerekse yetkili kurum ve kuruluşlara başvurmak suretiyle kendilerine zarar verenlere karşı haklarının korunmasını, yasal işlem yapılmasını ve cezalandırılmalarını isteme hak ve yetkilerine sahiptir.

Anayasa’nın güvence altına aldığı hak arama özgürlüğünün yanında, yine Anayasanın 'Temel Haklar ve Hürriyetlerin Niteliği' başlığını taşıyan 12. maddesinde herkesin kişiliğine bağlı dokunulmaz, devredilmez, vazgeçilmez temel hak ve özgürlüklere sahip olduğu belirtildikten başka, 17. maddesinde de, herkesin yaşama, maddi ve manevi varlığını koruma ve geliştirme hakkına sahip bulunduğu da düzenleme altına alınmış bulunmaktadır...

Hak arama özgürlüğü ile kişilik haklarının karşı karşıya geldiği durumlarda; hukuk düzeninin bu iki değeri aynı zamanda koruma altına alması düşünülemez. Daha az üstün olan yararın, daha çok üstün tutulması gereken yarar karşısında o olayda ve o an için korumasız kalmasının uygunluğu kabul edilecektir. Hak arama özgürlüğü, diğer özgürlüklerde olduğu gibi sınırsız olmayıp kişi salt başkasını zararlandırmak için bu hakkı kullanamaz. Bu hakkın hukuken korunabilmesi ve yerinde kullanıldığının kabul edilebilmesi için şikâyet edilenin cezalandırılmasını veya sorumlu tutulmasını gerektirecek yeterli kanıtların mevcut olması da zorunlu değildir. Şikâyeti haklı gösterecek bazı emare ve olguların zayıf ve dolaylı da olsa varlığı yeterlidir. Bunlara dayanarak başkalarının da aynı olay karşısında davalı gibi davranabileceği hallerde şikâyet hakkının kullanılmasının uygun olduğu kabul edilmelidir. Aksi halde şikâyetin hak arama özgürlüğü sınırları aşılarak kullanıldığı, kişilik değerlerine saldırı oluşturduğu sonucuna varılmalıdır..."

B. Uluslararası Hukuk

17. İlgili uluslararası hukuk kaynakları için bkz. Koray Çalışkan, B. No: 2014/4548, 5/12/2017, §§ 17-19.

18. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine (AİHM) göre maddi olgular ile değer yargısı arasında dikkatli bir ayrıma gidilmelidir. Maddi olgular ispatlanabilirse de değer yargılarının doğruluğunu ispatlamanın mümkün olmadığı hatırda tutulmalıdır (Lingens/Avusturya, B. No: 9815/82, 8/7/1986, § 46). AİHM, değer yargılarının doğruluğunu ispat etmenin yerine getirilmesi imkânsız bir talep olduğunu ve böyle bir yükümlülüğün kendiliğinden Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nin 10. maddesinde korunan hakkın temel bir bileşeni olan görüş sahibi olma özgürlüğünü ihlal edeceğini belirtmektedir. AİHM, bununla birlikte bir açıklamanın değer yargısı düzeyine ulaştığı durumlarda dahi -kendisini destekleyen bir olgusal temel olmayan değer yargıları aşırı görülebileceğinden- müdahalenin orantılılığının değer yargısı niteliğindeki sözlerin yeterli bir olgusal temele sahip olup olmadığına dayanabileceğini ifade etmiştir (Jerusalem/Avusturya, B. No: 26958/95, 27/2/2001, §§ 42, 43).

V. İNCELEME VE GEREKÇE

19. Mahkemenin 26/12/2018 tarihinde yapmış olduğu toplantıda başvuru incelenip gereği düşünüldü:

A. Başvurucunun İddiaları

20. Başvurucu, "sapkınlık derecesinde şikayet dilekçeleri verme" ifadesini hakaret kastıyla değil kendisi hakkında üç yüz civarında şikâyet dilekçesi veren bir kişinin psikolojik durumunu nitelemek amacıyla kullandığını, buna rağmen anılan ibare hakaret kabul edilerek yaptırıma maruz bırakıldığını belirtmiştir. Başvurucuya göre derece mahkemelerince delillerin takdiri ve değerlendirilmesinde ciddi hataya düşülmüş olup mahkeme kararlarında müştekinin Anayasa'nın 14. maddesinde düzenlenen "temel hak ve hürriyetlerin kötüye kullanılamaması" ilkesine rağmen dilekçe hakkını ziyadesiyle kötüye kullanmak suretiyle kendisini taciz etmiş olması değerlendirilmemiştir. Başvurucuya göre delillerin tamamının toplanmaması ve tanıkların dinlenmemesi nedeniyle eşitlik ilkesi, müştekinin taciz edici davranışları ile kendisinin manevi varlığına zarar verdiğinin dikkate alınmaması nedeniyle de maddi ve manevi varlığını koruma hakkı ile hak arama hürriyeti ihlal edilmiştir.

B. Değerlendirme

21. Anayasa Mahkemesi, olayların başvurucu tarafından yapılan hukuki nitelendirmesi ile bağlı olmayıp olay ve olguların hukuki tavsifini kendisi takdir eder (Tahir Canan, B. No: 2012/969, 18/9/2013, § 16). Başvurucunun iddialarının bir bütün olarak Anayasa'nın 26. maddesi kapsamında incelenmesi gerektiği değerlendirilmiştir. Bu incelemede -başvurucu hakkındaki kararın şikâyet dilekçesinde kullanılan bazı ifadelere dayandırılması nedeniyle- Anayasa'nın hak arama hürriyetini düzenleyen ilgili maddelerinin de dikkate alınması gerekir.

22. Anayasa’nın “Düşünceyi açıklama ve yayma hürriyeti” kenar başlıklı 26. maddesinin ilgili kısmı şöyledir:

Bu hürriyetlerin kullanılması,... başkalarının şöhret veya haklarının,... korunması ... amaçlarıyla sınırlanabilir…”

23. Anayasa'nın "Hak arama hürriyeti" kenar başlıklı 36. maddesinin birinci fıkrası şöyledir:

"Herkes, meşru vasıta ve yollardan faydalanmak suretiyle yargı mercileri önünde davacı veya davalı olarak iddia ve savunma ile adil yargılanma hakkına sahiptir."

24. Anayasa'nın "Temel hak ve hürriyetlerin korunması" kenar başlıklı 40. maddesinin birinci fıkrası şöyledir:

"Anayasa ile tanınmış hak ve hürriyetleri ihlâl edilen herkes, yetkili makama geciktirilmeden başvurma imkânının sağlanmasını isteme hakkına sahiptir."

25. Anayasa'nın "Dilekçe, bilgi edinme ve kamu denetçisine başvurma hakkı" kenar başlıklı 74. maddesinin birinci fıkrası şöyledir:

1. Kabul Edilebilirlik Yönünden

26. Açıkça dayanaktan yoksun olmadığı ve kabul edilemezliğine karar verilmesini gerektirecek başka bir neden de bulunmadığı anlaşılan ifade özgürlüğünün ihlal edildiğine ilişkin iddianın kabul edilebilir olduğuna karar verilmesi gerekir.

2. Esas Yönünden

a. Müdahalenin Varlığı

27. Başvurucu hakkında, itiraz dilekçesinde kullandığı ifadeler nedeniyle 1.500 TL adli para cezasına hükmedilmiş ve HAGB kararı verilmiştir. Söz konusu mahkeme kararı ile başvurucunun ifade özgürlüğüne yönelik bir müdahale yapılmıştır.

b. Müdahalenin İhlal Oluşturup Oluşturmadığı

28. Yukarıda anılan müdahale Anayasa’nın 13. maddesinde belirtilen koşullara uygun olmadığı müddetçe Anayasa’nın 26. maddesinin ihlalini teşkil edecektir. Anayasa’nın 13. maddesinin ilgili kısmı şöyledir:

29. Bu sebeple müdahalenin Anayasa’nın 13. maddesinde öngörülen ve somut başvuruya uygun düşen kanunlar tarafından öngörülme, Anayasa’nın ilgili maddesinde belirtilen nedenlere dayanma ve demokratik toplum düzeninin gereklerine uygunluk koşullarını sağlayıp sağlamadığının belirlenmesi gerekir.

i. Kanunilik

30. 5237 sayılı Kanun'un 125. maddesinin kanunla sınırlama ölçütünü karşıladığı sonucuna varılmıştır.

ii. Meşru Amaç

31. Başvurucunun adli para cezası ile cezalandırılmasına ilişkin kararın başkalarının şöhret veya haklarının korunmasına yönelik önlemlerin bir parçası olduğu ve meşru bir amaç taşıdığı sonucuna varılmıştır.

iii. Demokratik Toplum Düzeninin Gereklerine Uygunluk

(1) Genel İlkeler

(a) Demokratik Toplumda İfade Özgürlüğünün Önemi

32.Anayasa Mahkemesi ifade özgürlüğü bağlamında demokratik toplum düzeninin gerekleri ifadesinden ne anlaşılması gerektiğini daha önce pek çok kez açıklamıştır. İfade özgürlüğü kişinin haber ve bilgilere, başkalarının fikirlerine serbestçe ulaşabilmesi, düşünce ve kanaatlerinden dolayı kınanamaması ve bunları tek başına veya başkalarıyla birlikte çeşitli yollarla serbestçe ifade edebilmesi, anlatabilmesi, savunabilmesi, başkalarına aktarabilmesi ve yayabilmesi anlamına gelir. Çoğunluğa muhalif olanlar da dâhil olmak üzere düşüncelerin her türlü araçla açıklanması, açıklanan düşünceye paydaş sağlanması, düşünceyi gerçekleştirme ve gerçekleştirme konusunda başkalarını ikna etme çabaları ve bu çabaların hoşgörüyle karşılanması çoğulcu demokratik düzenin gereklerindendir. Dolayısıyla toplumsal ve siyasal çoğulculuğu sağlamak, her türlü düşüncenin barışçıl bir şekilde ve serbestçe ifadesine bağlıdır. Bu itibarla düşünceyi açıklama ve yayma özgürlüğü demokrasinin işleyişi için yaşamsal önemdedir (Bekir Coşkun [GK], B. No: 2014/12151, 4/6/2015, §§ 33-35; Mehmet Ali Aydın [GK], B. No: 2013/9343, 4/6/2015, §§ 42, 43; Tansel Çölaşan, B. No: 2014/6128, 7/7/2015, §§ 35-38).

(b)Müdahalenin Demokratik Toplum Düzeninin Gereklerine Uygun Olması

33. Temel hak ve özgürlüklere yönelik bir müdahalenin demokratik toplum düzeninin gereklerine uygun kabul edilebilmesi için zorunlu bir toplumsal ihtiyacı karşılaması ve orantılı bir müdahale olması gerekir. Açıktır ki bu başlık altındaki değerlendirme, sınırlamanın amacı ile bu amacı gerçekleştirmek üzere başvurulan araç arasındaki ilişki üzerinde temellenen ölçülülük ilkesinden bağımsız yapılamaz. Çünkü Anayasa’nın 13. maddesinde "demokratik toplum düzeninin gereklerine aykırı olmama" ve "ölçülülük ilkesine aykırı olmama" biçiminde iki ayrı kritere yer verilmiş olmakla birlikte bu iki kriter bir bütünün parçaları olup aralarında sıkı bir ilişki vardır (Bekir Coşkun, §§ 53-55; Mehmet Ali Aydın, §§ 70-72; AYM, E.2018/69, K.2018/47, 31/5/2018, § 15; AYM, E.2017/130, K.2017/165, 29/11/2017, § 18).

34. İfade özgürlüğü üzerindeki sınırlamanın demokratik bir toplumda zorlayıcı bir toplumsal ihtiyacın karşılanması amacına yönelik ve istisnai nitelikte olması gerekir. Müdahaleyi oluşturan tedbirin zorunlu bir toplumsal ihtiyacı karşıladığının kabul edilebilmesi için amaca ulaşmaya elverişli olması, başvurulabilecek en son çare ve alınabilecek en hafif önlem olarak kendisini göstermesi gerekmektedir. Amaca ulaşmaya yardımcı olmayan veya ulaşılmak istenen amaca nazaran bariz bir biçimde ağır olan bir müdahalenin zorunlu bir toplumsal ihtiyacı karşıladığı söylenemeyecektir (bazı farklılıklarla birlikte bkz. Bekir Coşkun, § 51; Mehmet Ali Aydın, § 68; Tansel Çölaşan, § 51).

35. Anayasa Mahkemesinin bir görevi de bireylerin fikirlerini ifade özgürlüğü yoluyla ifade etme hakları ile Anayasa'nın 26. maddesinin ikinci fıkrasında belirtilen meşru amaçlar arasında adil bir dengenin sağlanıp sağlanamadığını denetlemektir. Meşru amaçların bir olayda varlığının hakkı ortadan kaldırmadığı vurgulanmalıdır. Önemli olan bu meşru amaçla hak arasında olayın şartları içinde bir denge kurmaktır ( bkz. Bekir Coşkun, § 44, 47, 48; Hakan Yiğit, B. No: 2015/3378, 5/7/2017,§§ 58, 61, 66).

36. Orantılılık ise sınırlamayla ulaşılmak istenen amaç ile başvurulan sınırlama tedbiri arasında aşırı bir dengesizlik bulunmamasına işaret etmektedir. Diğer bir ifadeyle orantılılık, bireyin hakkı ile kamunun menfaatleri veya müdahalenin amacı başkalarının haklarını korumak ise diğer bireylerin hak ve menfaatleri arasında adil bir dengenin kurulmasına işaret etmektedir. Dengeleme sonucu müdahalede bulunulan hakkın sahibine terazinin diğer kefesinde bulunan kamu menfaati veya diğer bireylerin menfaatine nazaran açıkça orantısız bir külfet yüklendiğinin tespiti hâlinde orantılılık ilkesi yönünden bir sorunun varlığından söz edilebilir. Kamu gücünü kullanan organların düşüncelerin açıklanmasına ve yayılmasına müdahale ederken ifade özgürlüğünün kullanılmasından kaynaklanan yarardan daha ağır basan korunması gereken bir menfaatin ve kişiye yüklenen külfeti dengeleyici mekanizmaların varlığını somut olgulara dayanarak göstermeleri gerekir (bazı farklılıklarla birlikte bkz. Bekir Coşkun, §§ 57; Tansel Çölaşan, §§ 46, 49, 50; Hakan Yiğit, §§ 59, 68).

37. Buna göre ifade özgürlüğüne yapılan bir müdahale, zorunlu bir toplumsal ihtiyacı karşılamıyorsa ya dazorunlu bir toplumsal ihtiyacı karşılamakla birlikte orantılı değilse demokratik toplum düzeninin gereklerine uygun bir müdahale olarak değerlendirilemez.

(c) Bireyin Şeref ve İtibarının Korunmasında Devletin Pozitif Yükümlülüğü

38. Bireyin şeref ve itibarı, kişisel kimliğinin ve manevi bütünlüğünün bir parçasını oluşturur ve Anayasa’nın 17. maddesinin birinci fıkrasının korumasından faydalanır (İlhan Cihaner (2), B. No: 2013/5574, 30/6/2014, § 44) Devlet, bireyin şeref ve itibarına keyfî olarak müdahale etmemek ve üçüncü kişilerin saldırılarını önlemekle yükümlüdür (Nilgün Halloran, B. No: 2012/1184, 16/7/2014, § 41; Adnan Oktar (3), B. No: 2013/1123, 2/10/2013, § 33; Bekir Coşkun, § 45; Önder Balıkçı, B. No: 2014/6009, 15/2/2017, § 44).

39. Devletin -pozitif bir yükümlülük olarak- yetki alanında bulunan tüm bireylerin maddi ve manevi varlığını koruma hakkını gerek kamusal makamların ve diğer bireylerin gerekse kişinin kendisinin eylemlerinden kaynaklanabilecek risklere karşı koruma yükümlülüğü bulunmaktadır. Devlet bireyin maddi ve manevi varlığını her türlü tehlikeden, tehditten ve şiddetten korumakla yükümlüdür (Serpil Kerimoğlu ve diğerleri, B. No: 2012/752, 17/9/2013, § 51).

40. Devletin kişilerin maddi ve manevi varlıklarına yapılan müdahaleler bakımından söz konusu pozitif yükümlülüğü; müdahalelere karşı etkili mekanizmalar kurmak, bu kapsamda gerekli usule ilişkin güvenceleri sunan yargısal prosedürleri sağlamak ve bu suretle yargısal ve idari makamların bireylerin idare ve özel kişilerle olan uyuşmazlıklarında etkili ve adil bir karar vermesini temin etmek sorumluluğunu da içermektedir (Hüdayi Ercoşkun, B. No: 2013/6235, 10/3/2016, § 94).

(d) Hak Arama Hürriyeti

41. Anayasa'nın hak arama hürriyetini düzenleyen 36. maddesinin birinci fıkrasında, kişilerin hak arama özgürlükleri güvence altına alınmıştır. Hak arama özgürlüğü, toplumsal barışı güçlendiren dayanaklardan biri olmasının yanında bireyin adaleti bulma, hakkı olanı elde etme ve haksızlığı giderme yoludur. İnsanın varlığını soyut ve somut değerleriyle koruyup geliştirmek amacıyla hukuksal olanakları kapsamlı biçimde sağlama, bu konuda tüm yollardan yararlanma hakkını içeren hak arama özgürlüğü hukuk devletinin ve çağdaş demokrasinin vazgeçilmez koşullarından biridir (AYM, E.2014/86, K.2015/109, 25/11/2015, § 91).

42. Hak arama özgürlüğü, kendisi bir temel hak niteliği taşımasının ötesinde diğer temel hak ve özgürlüklerden gereken şekilde yararlanmayı ve bunların korunmasını sağlayan en etkili güvencelerden biridir (AYM, E.2015/61, K.2016/172, 2/11/2016, § 123).

43. Öte yandan Anayasa'nın 36., 40. ve 74. maddeleri birlikte değerlendirildiğinde hak arama hürriyeti sadece yargısal başvuru yollarını değil idari başvuru yollarını ve duruma göre Türkiye Büyük Millet Meclisine başvuruyu da içeren siyasi başvuru yollarını kapsamaktadır (Ali Abbas Yalman, B. No: 2015/11456, 19/4/2018, § 30).

(e) Çatışan Haklar Arasında Dengeleme

44. Mevcut başvuruya benzer başvurularda, başvurucunun Anayasa'nın 36. ve ilgili diğer maddelerinde güvence altına alınan hak arama hürriyeti ile bağlantılı olarak Anayasa'nın 26. maddesinde güvence altına alınan ifade özgürlüğü ile davacının Anayasa’nın 17. maddesinin birinci fıkrasında koruma altına alınan maddi ve manevi varlığını koruma ve geliştirme hakkı arasında adil bir dengenin gözetilip gözetilmediğinin değerlendirilmesi gerekir. Bu, soyut bir değerlendirme değildir (Ali Abbas Yalman, § 32).

45. Maddi ve manevi varlığı koruma ve geliştirme hakkı ile hak arama hürriyetiyle bağlantılı olarak ifade özgürlüğünün karşı karşıya geldiği durumlarda çatışan haklar arasında dengeleme yapılabilmesi için mevcut olaya uygulanabilecek olan kriterlerden bazıları şöyledir:

i. Hak arama hürriyetinin kullanılmasını haklı gösterecek -oldukça zayıf veya dolaylı da olsa- emarelerin varlığı,

ii. Hak arama hürriyetinin sırf üçüncü kişilere zarar vermek amacıyla kullanılıp kullanılmadığı,

iii. Hak arama hürriyetinin kamu görevlilerine karşı görevlerinin yerine getirilmesiyle ilgili konularda kullanılıp kullanılmadığı,

v. Hak arama hürriyetinin kullanılması esnasında kullanılan ifadeler ve bunların hedef alınan kişinin yaşamına etkileri (Ali Abbas Yalman, § 33).

(f) Maddi Olgular ile Değer Yargısı Arasındaki Fark

46. Öte yandan dava konusu söylemlerin maddi vakıaların açıklanması veya değer yargısı olarak nitelendirilmesi önemlidir. Bu noktada maddi olgular ile değer yargısı arasında dikkatli bir ayrıma gidilmelidir. Maddi olgular ispatlanabilse de değer yargılarının doğruluğunu ispatlamanın mümkün olmadığı hatırda tutulmalıdır (Kadir Sağdıç [GK], B. No: 2013/6617, 8/4/2015, § 57; İlhan Cihaner (2), B. No: 2013/5574, 30/6/2014, § 64). Ancak bir açıklamanın tamamen değer yargısından oluşması durumunda bile müdahalenin orantılılığı ihtilaflı açıklamanın somut unsurlarla yeterince desteklenip desteklenmemesine göre tespit edilmelidir. Çünkü somut unsurlarla desteklenmiyorsa değer yargısı ölçüsüz olabilir (Cem Mermut, B. No: 2013/7861, 16/4/2015, § 48).

(g) İfade Özgürlüğüne Yapılan Müdahalenin Gerekçesi

47. Başvuru konusu olay bakımından yapılacak değerlendirmelerin temel ekseni, derece mahkemelerinin müdahaleye neden olan kararlarında dayandıkları gerekçelerin ifade özgürlüğünü kısıtlama bakımından demokratik toplum düzeninin gereklerine uygun olduğunu inandırıcı bir şekilde ortaya koyup koyamadığı olacaktır. İfade özgürlüğüne gerekçesiz olarak veya Anayasa Mahkemesince ortaya konulan kriterleri karşılamayan bir gerekçe ile yapılan müdahaleler Anayasa'nın 26. maddesini ihlal edecektir.

(2) İlkelerin Olaya Uygulanması

48. Başvuru konusu olayda başvurucu gerek soruşturma gerek kovuşturma aşamasındaki savunmalarında (bkz.§§ 11, 12) istikrarlı bir biçimde, "sapkınlık derecesinde şikayet dilekçeleri verme" ve "sapkınlık derecesinde verdiği şikayet dilekçeleri" şeklindeki ifadeleri müştekinin kendisi hakkında sayısı üç yüzü bulan şikâyet dilekçesi verdiğini açıklamak amacıyla kullandığını belirtmiştir. Başvurucu, derece mahkemelerinden müştekinin kendisi hakkında çok sayıda şikâyette bulunduğunu ispat etmek için şikâyet dosyalarının ilgili idari ve adli makamlardan getirtilmesi talebinde de bulunmuştur.

49. Derece mahkemesi kararlarında başvurucunun müştekinin kendisi hakkında çok sayıda şikâyette bulunduğu konusundaki iddiaları bakımından herhangi bir değerlendirme yapılmamıştır. Bu bağlamda derece mahkemeleri; başvurucu tarafından söz konusu ifadelerin kullanılmasına sebep olduğu ileri sürülen önceki olayların varlığı konusunda herhangi bir araştırmada bulunmaksızın, başka bir ifadeyle başvurucunun "sapkınlık derecesinde şikayet dilekçeleri verme" ve "sapkınlık derecesinde verdiği şikayet dilekçeleri" şeklindeki değer yargısı içeren ifadelerinin olgusal bir temelinin olup olmadığını tespit etmeksizin anılan ifadelerin hakaret suçunu oluşturduğu sonucuna varmıştır.

50. İlk derece mahkemesine göre itiraz ve savunmada yardımcı olmak için dahi "sapkınlık" kelimesi kullanılamaz ve hiç kimseye sapkınlık yakıştırması yapılamaz. Sapkınlık kelimesinin Türk Dil Kurumu Güncel Sözlüğü'nde anlamı "sapkın olma durumu"; sapkın kelimesinin anlamı ise "doğru yoldan ayrılmış olan" şeklindedir. "Sapkınlık" şeklindeki ifadeyi başvurucunun -kendi görüşüne göre- müştekinin meşru olmayan bir tutumunu yani çok sayıda şikâyet dilekçesi vermesini betimlemek için kullandığı görülmektedir.

51. Hak arama hürriyetinin kullanılması esnasında hedef alınan kişiye yönelik ifadelerin taraflar arasındaki uyuşmazlık konusuyla -oldukça zayıf veya dolaylı da olsa- ilgisinin bulunduğu durumlarda, kullanılan ifadelerde belli düzeyde abartıya kaçılmış olması makul görülebileceğinden (bkz. § 45) derece mahkemelerinin itiraz ve savunmada yardımcı olmak için dahi "sapkınlık" kelimesinin kullanılamayacağı ve hiç kimseye sapkınlık yakıştırması yapılamayacağı şeklindeki değerlendirmeleri kabul edilemez. Somut olay bağlamında söz konusu ifadenin hakaret oluşturup oluşturmayacağının taraflar arasında yaşandığı ileri sürülen geçmişteki olgulardan bağımsız olarak ele alınması mümkün değildir.

52. Somut olayda derece mahkemeleri, müştekinin maddi ve manevi varlığını koruma ve geliştirme hakkı ile başvurucunun hak arama hürriyeti ile bağlantılı olarak ifade özgürlüğü arasında bir denge kurma işlemi yapmış ancak davaya konu itiraz dilekçesinde yer verilen ifadeleri, müşteki ile başvurucu arasında önceden yaşandığı ileri sürülen olgularla birlikte değerlendirmemiştir.

53. Bir başka ifadeyle; başvuruya konu olay bakımından derece mahkemeleri "sapkınlık derecesinde şikayet dilekçeleri verme" ve "sapkınlık derecesinde verdiği şikayet dilekçeleri" şeklindeki değer yargısı içeren ifadelerin olgusal bir temelinin bulunup bulunmadığı konusunda bir değerlendirme yapmamıştır.

54. Bu sebeple derece mahkemelerinin karar gerekçeleri başvurucunun ifade özgürlüğüne yapılan müdahalenin demokratik bir toplumda zorlayıcı bir toplumsal ihtiyacın karşılanması amacına yönelik olduğunu göstermek bakımından ilgili olmakla birlikte yeterli bir gerekçelendirme sayılamaz.

55. Açıklanan gerekçelerle başvurucunun Anayasa'nın 26. maddesinde güvence altına alınan ifade özgürlüğünün ihlal edildiğine karar verilmesi gerekir.

3. 6216 Sayılı Kanun'un 50. Maddesi Yönünden

56. 30/3/2011 tarihli ve 6216 sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun'un 50. maddesinin (1) ve (2) numaralı fıkraları şöyledir:

57.Anayasa Mahkemesinin Mehmet Doğan ([GK], B. No: 2014/8875, 7/6/2018, §§ 57-60) kararında, Anayasa Mahkemesince bir temel hakkın ihlal edildiği sonucuna varıldığında ihlalin ve sonuçlarının nasıl ortadan kaldırılacağının belirlenmesi hususunda genel ilkelere yer verilmiştir.

58.Başvurucu, ihlalin tespiti ile birlikte yeniden yargılama yapılmasını istemiştir.

59. Başvurucunun itiraz dilekçesinde kullandığı ifadeler nedeniyle derece mahkemeleri tarafından hakaret suçundan 1.500 TL para cezası ile cezalandırılması ve HAGB kararı verilmesinin demokratik toplum düzeninin gereklerine uygun düşmediği ve bu nedenle başvurucunun ifade özgürlüğünün ihlal edildiği sonucuna varılmıştır. Dolayısıyla somut başvuruda ihlalin mahkeme kararından kaynaklandığı anlaşılmaktadır.

60. Bu durumda ifade özgürlüğünün ihlalinin sonuçlarının ortadan kaldırılması için yeniden yargılama yapılmasında hukuki yarar bulunmaktadır. Buna göre yapılacak yeniden yargılama ise 6216 sayılı Kanun'un 50. maddesinin (2) numaralı fıkrasına göre ihlalin ve sonuçlarının ortadan kaldırılmasına yöneliktir. Bu kapsamda derece mahkemelerince yapılması gereken iş, öncelikle ihlale yol açan mahkeme kararının ortadan kaldırılması ve nihayet ihlal sonucuna uygun yeni bir karar verilmesinden ibarettir. Bu sebeple kararın bir örneğinin yeniden yargılama yapılmak üzere Giresun 3. Asliye Ceza Mahkemesine gönderilmesine karar verilmesi gerekir.

61. Dosyadaki belgelerden tespit edilen 226,90 TL harçtan oluşan yargılama giderinin başvurucuya ödenmesine karar verilmesi gerekir.

VI. HÜKÜM

Açıklanan gerekçelerle;

A. İfade özgürlüğünün ihlal edildiğine ilişkin iddianın KABUL EDİLEBİLİR OLDUĞUNA,

B. Anayasa’nın 26. maddesinde güvence altına alınan ifade özgürlüğünün İHLAL EDİLDİĞİNE,

C. Kararın bir örneğinin ifade özgürlüğünün ihlalinin sonuçlarının ortadan kaldırılması için yeniden yargılama yapılmak üzereGiresun 3. Asliye Ceza Mahkemesine (E. 2014/82, K. 2014/241)GÖNDERİLMESİNE,

D. 226,90 TL harçtan oluşan yargılama giderinin BAŞVURUCUYA ÖDENMESİNE,

E. Ödemenin, kararın tebliğini takiben başvurucunun Hazine ve Maliye Bakanlığına başvuru tarihinden itibaren dört ay içinde yapılmasına, ödemede gecikme olması hâlinde bu sürenin sona erdiği tarihten ödeme tarihine kadar geçen süre için yasal FAİZ UYGULANMASINA,

F. Kararın bir örneğinin Adalet Bakanlığına GÖNDERİLMESİNE 26/12/2018 tarihinde OYBİRLİĞİYLE karar verildi.

---

TÜRKİYE CUMHURİYETİ

ANAYASA MAHKEMESİ

BİRİNCİ BÖLÜM

KARAR

S.A. BAŞVURUSU

(Başvuru Numarası: 2015/19664)

Karar Tarihi: 7/2/2019

R.G. Tarih ve Sayı: 8/3/2019-30708

BİRİNCİ BÖLÜM

KARAR

GİZLİLİK TALEBİ KABUL

Başkan	:	Burhan ÜSTÜN
Üyeler	:	Serdar ÖZGÜLDÜR
		Serruh KALELİ
		Kadir ÖZKAYA
		Yusuf Şevki HAKYEMEZ
Raportör Yrd.	:	Ceren Sedef EREN
Başvurucu	:	S.A.

I. BAŞVURUNUN KONUSU

1. Başvuru, hakaret suçundan mahkûmiyet kararı verilmesi nedeniyle ifade özgürlüğünün ihlal edildiği iddiasına ilişkindir.

II. BAŞVURU SÜRECİ

2. Başvuru 16/12/2015 tarihinde yapılmıştır.

3. Başvuru, başvuru formu ve eklerinin idari yönden yapılan ön incelemesinden sonra Komisyona sunulmuştur.

4. Komisyonca başvurunun kabul edilebilirlik incelemesinin Bölüm tarafından yapılmasına karar verilmiştir.

5. Bölüm Başkanı tarafından başvurunun kabul edilebilirlik ve esas incelemesinin birlikte yapılmasına karar verilmiştir.

6. Başvuru belgelerinin bir örneği bilgi için Adalet Bakanlığına (Bakanlık) gönderilmiştir. Bakanlık, Anayasa Mahkemesinin önceki kararlarına ve bu kapsamda bildirilen görüşlerine atfen başvuru hakkında görüş bildirmeyeceğini ifade etmiştir.

III. OLAY VE OLGULAR

7. Başvuru formu ve eklerinde ifade edildiği şekliyle ilgili olaylar özetle şöyledir:

8. Başvurucu, İstanbul Barosu Başkanlığına (Baro) bağlı olarak çalışmakta olan bir avukattır. Başvurucunun bir dönem çalıştığı büronun sahibi olan kadın Avukat A., başvurucunun İstanbul Barosu, Türkiye Barolar Birliği, Sosyal Güvenlik Kurumu ve Cumhuriyet savcılıklarına kendisi aleyhine verdiği şikâyet dilekçelerinde hakaret, tehdit, şantaj ve suç isnadı içeren ifadelerde bulunduğu gerekçesiyle ve başvurucunun cezalandırılması talebiyle Baroya şikâyette bulunmuştur.

9. Şikâyet üzerine Baro başvurucudan hakkındaki iddialara karşı savunmasını göndermesini talep etmiştir. Başvurucu 23/9/2013 tarihinde, hem yazılı savunmasını içerir hem de A. hakkında karşı şikâyetlerde bulunduğu dilekçeyi Baroya sunmuş; kendisi hakkında yapılan şikâyetin reddine ve A. hakkında kovuşturma açılarak dosyanın disiplin kuruluna gönderilmesine karar verilmesi taleplerinde bulunmuştur. 23/9/2013 tarihli söz konusu dilekçenin ilgili kısımları şu şekildedir:

" Şikâyetçi, kendisinin suç teşkil eden eylemlerini açığa çıkarmam nedeniyle şahsıma beslediği yüksek dozajdaki husumet, kin ve nefret duygularıyla, intikam hırsının ateşiyle şahsıma fahiş miktarlarda tazminat davası açmayı ve şikâyet etmeyi alışkanlık haline getirmiş, söz konusu davaları ve şikâyetleri bir gelir kapısı olarak benimsemiş, artık şikâyet edecek bir şey bulamadığı için resmi kurumlara sunduğu ve istediği bir şekilde cevap alamadığı konuları ısıtıp ısıtıp gündeme getirmiş, iddia ve savunma dokunulmazlığı çerçevesinde mahkemeye sunulan dilekçelerden medet dilenecek seviyeye düşmüş, bir zamanlar evrakta sahtecilik suçuyla aldatmaya teşebbüs ettiği (ekte sunulan belgelerden sabit) hâkim ve savcıların avukatı olmaya soyunmuş ve bu surette Sayın Başkanlığınızı sözde kandıracağını ummuş ve böylece haksız kazanç sağlamayı ilke ve hedef edinmiş, hakkında son soruşturmanın açılmasına karar verilmiş, ileride yüz kızartıcı suçlardan biri olan evrakta sahtecilikten hükümlü olması muhtemel bir sanıktır.

...

Sanık olan şikâyetçi, şikâyet dilekçesinin altıncı paragrafında tabir-i caizse ipin ucunu kaçırmış, avukatlık mesleğinin etik ilke ve kurallarından bahsetmeye kalkmıştır. Meslektaşlarının imzalarını taklit ettiği veya ettirdiği bilirkişi raporuyla sabit olan birinin, meslektaşlarını sigortasız çalıştırarak mağdur eden birinin avukatlık mesleğinin etik ilke ve kurallarından bahsetmeye hakkı yoktur.

...

Şikâyetçi sanık hakkımda suç duyurusunda bulunulmasını istemiş olsa da Sayın Mahkeme dikkate almamış ve dilekçemiz doğrultusunda suçun hukuki niteliğini değiştirmiştir (A. hakkında görevi kötüye kullanma suçundan yürütülen yargılamayı yapan mahkemeye başvurucu tarafından sunulan dilekçe). Söz konusu dilekçemizde şikâyetçi sanığı hedef alan doğrudan ve dolaylı hiçbir açıklama yoktur. Şikâyetçi sanık, hâkim ve savcılar suç duyurusunda bulunmayınca ve tazminat davası açmayınca 18 yıllık tecrübesiyle kendisini hadsiz bir şekilde hâkim ve savcıların avukatı olarak yetkilendirmiş, kendisinin çirkin ve haksız çıkarları uğruna hâkim ve savcıları kullanmaya teşebbüs etmiş, onlar adına beyanda bulunmuş ve Sayın Başkanlığınızı da bu şekilde etkilemeyi ummuştur.

...

Sonuç olarak dilekçelerinde kendi tabiriyle evrene verdiği pozitif mesajdan medet bekleyen, kadın olduğunu, çocuğu olduğunu, çocuğun adının Emek olduğunu, çocuğunu dövmediğini, 40 yaşında olduğunu, mavi döpiyesli savcıyı, erkek çocuk doğuramadığı için her an kuma tehlikesi yaşayan bir ailesi olduğunu dosyayla ilgisi olmamasına rağmen belirten, hakkında hakim ve savcılar ile münasebetsiz ilişkiler yaşadığı belirtilen, yer altı dünyasının topuk sesleri benzetmesi ile anılan, ünlülerin boşanma avukatı olarak da ün kazanmış ve medyatik olduğu ifade edilen tekzip edilmemiş haberler yayınlanan sanık hakkında, evrakta sahtecilik suçu ekte de sunulan bilirkişi raporuyla da sabit olmasına rağmen iddianamenin sadece görevi kötüye kullanma suçundan hazırlanmış olması haksızlığı ve hukuksuzluğu karşısında hukuki tükenmişlik içerisinde ne sanık olan şikâyetçiye ne de hâkim veya savcılara hakaret kastı içerisinde hareket edilmeden, iddia ve savunma dokunulmazlığı çerçevesinde haklı ve doğal şüpheler ile sisteme eleştiri ve sitem dile getirilmiştir. Söz konusu dilekçenin verilmesinin ardından sayın Bakırköy 11. Ağır Ceza Mahkemesi Başkanlığının suçun hukuki niteliğini değiştirerek iddialarımızın haklılığını ortaya koyması da 3/7/2013 tarihli dilekçenin niteliğini ve önemini göstermektedir.

...

Maalesef şikâyetçi Av. A. tarafından hem sayın Başkanlığınıza sunulan dilekçelerinde hem de Mahkeme ve Savcılıklara sunulan dilekçelerinde yukarıda bahsettiğimiz davalarla ve şikâyetlerle ilgili olmayan konuları ve unsurları kullanarak ayrıcalık beklemiş ve beklemeye devam etmektedir. Tarafımca da şikâyetçinin bu yolla haksız bir şekilde amaçlarına ulaşmasından endişe etmem ve bunları da dile getirmem son derece olağan, doğal ve yerindedir.

... "

10. Söz konusu dilekçedeki ifadelerin A. yönünden hakaret oluşturduğundan bahisle başvurucu hakkında kamu davası açılmıştır. Yapılan yargılama sonucunda başvurucu 6/10/2015 tarihinde İstanbul 72. Asliye Ceza Mahkemesi (Mahkeme) tarafından 1.500 TL adli para cezasına mahkûm edilmiş ve hükmün açıklanması geri bırakılmıştır.

11. Başvurucu hakkında verilen mahkûmiyet kararının gerekçesinde Mahkeme, dava konusu 23/9/2013 tarihli dilekçede yer verilen "hakkında hakim ve savcılarla münasebetsiz ilişkiler yaşadığına dair haberler yayımlanmıştır", "yüz kızartıcı suçlardan biri olan sahtecilik suçundan yargılanıyor", "meslektaşlarının imzalarını taklit ettiği veya ettirdiği bilirkişi raporuyla sabit olan birisi", "kendisini hadsiz bir şekilde hakim ve savcıların avukatı olarak yetkilendirmiş, çirkin ve haksız çıkarları uğruna hakim ve savcıları kullanmaya teşebbüs etmiş, hakkında hakim ve savcılarla münasebetsiz ilişkiler yaşadığı belirtilen, yeraltı dünyasının topuk sesleri benzetmesi ile anılan" şeklindeki ifadeler nedeniyle başvurucunun üzerine atılı hakaret suçunun yasal unsurlarının oluştuğu sonuç ve kanaatine varıldığını ifade etmiştir.

12. Başvurucu, hakkında verilen hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararına itiraz etmiştir. İstanbul 12. Ağır Ceza Mahkemesi 25/11/2015 tarihinde itirazı reddetmiştir. Ret kararı başvurucuya 8/12/2015 tarihinde tebliğ edilmiştir.

13. Başvurucu 16/12/2015 tarihinde bireysel başvuruda bulunmuştur.

IV. İLGİLİ HUKUK

14. 26/9/2004 tarihli ve 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu'nun "Hakaret" kenar başlıklı 125. maddesinin (1) ve (3) numaralı fıkraları şöyledir:

"(1) Bir kimseye onur, şeref ve saygınlığını rencide edebilecek nitelikte somut bir fiil veya olgu isnat eden veya sövmek suretiyle bir kimsenin onur, şeref ve saygınlığına saldıran kişi, üç aydan iki yıla kadar hapis veya adlî para cezası ile cezalandırılır. Mağdurun gıyabında hakaretin cezalandırılabilmesi için fiilin en az üç kişiyle ihtilat ederek işlenmesi gerekir.

...

(3) Hakaret suçunun;

a) Kamu görevlisine karşı görevinden dolayı,

...

İşlenmesi halinde, cezanın alt sınırı bir yıldan az olamaz."

15. 5237 sayılı Kanun'un "İddia ve savunma dokunulmazlığı" kenar başlıklı 128. maddesi şöyledir:

"(1) Yargı mercileri veya idari makamlar nezdinde yapılan yazılı veya sözlü başvuru, iddia ve savunmalar kapsamında, kişilerle ilgili olarak somut isnadlarda ya da olumsuz değerlendirmelerde bulunulması halinde, ceza verilmez. Ancak, bunun için isnat ve değerlendirmelerin, gerçek ve somut vakıalara dayanması ve uyuşmazlıkla bağlantılı olması gerekir."

V. İNCELEME VE GEREKÇE

16. Mahkemenin 7/2/2019 tarihinde yapmış olduğu toplantıda başvuru incelenip gereği düşünüldü:

A. Başvurucunun İddiaları

17. Başvurucu, Mahkemece hakkında ceza verilmesine neden olan ifadelerin bağlamından kopartıldığını ve yer aldığı dilekçenin tamamı gözönüne alınmadan bir değerlendirme yapıldığını belirtmiştir. Başvurucu ayrıca daha önce aynı ifadelerle ilgili olarak A. tarafından yapılan şikâyetler üzerine hakkında kovuşturmaya yer olmadığı kararı verilmesine rağmen bu durumun Mahkeme tarafından dikkate alınmadığını belirtmiştir.

18. Başvurucu söz konusu dilekçede kullandığı ifadelerde amacının A.ya hakaret etmek olmadığını, kendisi hakkında yapılan şikâyete karşı savunma hakkı ile hak arama hürriyetini kullandığını fakat Mahkeme tarafından söz konusu ifadelerin iddia ve savunma dokunulmazlığı çerçevesinde değerlendirilmediğini de ileri sürmüştür. Başvurucu; özellikle Avukat A.nın Baroya sunduğu şikâyet dilekçesinde kendisi hakkında meslek etiğine aykırı davrandığı, ayrıca aşiret ağası olduğunu söyleyerek kendisini tehdit ettiği iddialarına yer vermesi nedeniyle hem kendisini savunmak hem de şikâyette bulunduğu olguların Baro tarafından dikkate alınarak A.ya disiplin cezası verilmesini sağlamak amacıyla bu ifadeleri kullandığını söylemiştir.

19. Mahkemenin etkin, tarafsız bir soruşturma ve kovuşturma yürütmediğini, ayrıca gerekçenin açık, anlaşılır ve denetime elverişli olmadığını da ifade eden başvurucu keyfî bir şekilde, ceza tehdidi altında yaşamasına sebep olan bir karar verilmesi nedeniyle adil yargılanma hakkı, ifade özgürlüğü, savunma hakkı ve eşitlik ilkesinin ihlal edildiğini iddia etmiştir.

B. Değerlendirme

20. Başvurucu, başvuru konusu ifadeler nedeniyle daha önce hakkında kovuşturmaya yer olmadığı kararları verildiğini belirtmişse de bu kararlara konu ifadelerin başvuru konusu dilekçeden farklı mecralarda ileri sürüldüğü anlaşıldığından başvurucunun anılan iddiası hakkında bir değerlendirme yapılması gerekli görülmemiştir.

21. Anayasa Mahkemesi, olayların başvurucu tarafından yapılan hukuki nitelendirmesi ile bağlı olmayıp olay ve olguların hukuki tavsifini kendisi takdir eder (Tahir Canan, B. No: 2012/969, 18/9/2013, § 16). Bu bağlamda başvurucunun diğer tüm iddialarının ifade özgürlüğü kapsamında incelenmesi gerektiği değerlendirilmiştir.

1. Kabul Edilebilirlik Yönünden

22. Açıkça dayanaktan yoksun olmadığı ve kabul edilemezliğine karar verilmesini gerektirecek başka bir neden de bulunmadığı anlaşılan ifade özgürlüğünün ihlal edildiğine ilişkin iddianın kabul edilebilir olduğuna karar verilmesi gerekir.

2. Esas Yönünden

a. Müdahalenin Varlığı

23. Kendisi hakkında yapılan bir şikâyete yönelik verdiği savunma ve karşı şikâyet dilekçesinde kullandığı ifadeler nedeniyle başvurucu hakkında mahkûmiyet kararı verilmiş ve hükmün açıklanması geri bırakılmıştır. Anayasa Mahkemesi içtihadında, hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararlarının ifade özgürlüğüne müdahale teşkil edebileceği kabul edilmiştir (Emin Aydın, B. No: 2013/2602, 23/1/2014, § 65; Bekir Coşkun [GK], B. No: 2014/12151, 4/6/2015, § 40). Bu nedenle söz konusu mahkeme kararıyla başvurucunun ifade özgürlüğüne bir müdahalede bulunulmuştur.

b. Müdahalenin İhlal Oluşturup Oluşturmadığı

24. Yukarıda anılan müdahale, Anayasa’nın 13. maddesinde belirtilen koşulları yerine getirmediği müddetçe Anayasa’nın 26. maddesinin ihlalini teşkil edecektir. Anayasa’nın 13. maddesi şöyledir:

25. Bu sebeple müdahalenin Anayasa’nın 13. maddesinde öngörülen ve somut başvuruya uygun düşen kanun tarafından öngörülme, Anayasa’nın ilgili maddesinde belirtilen nedenlere dayanma ve demokratik toplum düzeninin gereklerine uygunluk koşullarını sağlayıp sağlamadığının belirlenmesi gerekir.

i. Kanunilik

26. 5237 sayılı Kanun'un 125. maddesinin kanunla sınırlama ölçütünü karşıladığı sonucuna varılmıştır.

ii. Meşru Amaç

27. Başvurucu hakkında verilen mahkûmiyet kararının başkalarının şöhret veya haklarının korunmasına yönelik önlemlerin bir parçası olduğu ve meşru bir amaç taşıdığı sonucuna varılmıştır.

iii. Demokratik Toplum Düzeninin Gereklerine Uygunluk

(1) Genel İlkeler

(a) Demokratik Toplumda İfade Özgürlüğünün Önemi

28. Anayasa Mahkemesi ifade özgürlüğü bağlamında demokratik toplum düzeninin gerekleri ifadesinden ne anlaşılması gerektiğini daha önce pek çok kez açıklamıştır. İfade özgürlüğü kişinin haber ve bilgilere, başkalarının fikirlerine serbestçe ulaşabilmesi, düşünce ve kanaatlerinden dolayı kınanamaması, bunları tek başına veya başkalarıyla birlikte çeşitli yollarla serbestçe ifade edebilmesi, anlatabilmesi, savunabilmesi, başkalarına aktarabilmesi ve yayabilmesi anlamına gelir. Çoğunluğa muhalif olanlar da dâhil olmak üzere düşüncelerin her türlü araçla açıklanması, açıklanan düşünceye paydaş sağlanması, düşünceyi gerçekleştirme ve gerçekleştirme konusunda başkalarını ikna etme çabaları ve bu çabaların hoşgörüyle karşılanması çoğulcu demokratik düzenin gereklerindendir. Dolayısıyla toplumsal ve siyasal çoğulculuğu sağlamak, her türlü düşüncenin barışçıl bir şekilde ve serbestçe ifadesine bağlıdır. Bu itibarla düşünceyi açıklama ve yayma özgürlüğü demokrasinin işleyişi için yaşamsal önemdedir (Bekir Coşkun, §§ 33-35; Mehmet Ali Aydın [GK], B. No: 2013/9343, 4/6/2015, §§ 42, 43; Tansel Çölaşan, B. No: 2014/6128, 7/7/2015, §§ 35-38).

(b)Müdahalenin Demokratik Toplum Düzeninin Gereklerine Uygun Olması

29. Temel hak ve özgürlüklere yönelik bir müdahalenin demokratik toplum düzeninin gereklerine uygun kabul edilebilmesi için zorunlu bir toplumsal ihtiyacı karşılaması ve orantılı bir müdahale olması gerekir. Açıktır ki bu başlık altındaki değerlendirme, sınırlamanın amacı ile bu amacı gerçekleştirmek üzere başvurulan araç arasındaki ilişki üzerinde temellenen ölçülülük ilkesinden bağımsız yapılamaz. Çünkü Anayasa’nın 13. maddesinde demokratik toplum düzeninin gereklerine aykırı olmama ve ölçülülük ilkesine aykırı olmama biçiminde iki ayrı kritere yer verilmiş olmakla birlikte bu iki kriter bir bütünün parçaları olup aralarında sıkı bir ilişki vardır (Bekir Coşkun, §§ 53-55; Mehmet Ali Aydın, §§ 70-72; AYM, E.2018/69, K.2018/47, 31/5/2018, § 15; AYM, E.2017/130, K.2017/165, 29/11/2017, § 18).

30. İfade özgürlüğü üzerindeki sınırlamanın demokratik bir toplumda zorlayıcı bir toplumsal ihtiyacın karşılanması amacına yönelik ve istisnai nitelikte olması gerekir. Müdahaleyi oluşturan tedbirin zorunlu bir toplumsal ihtiyacı karşıladığının kabul edilebilmesi için amaca ulaşmaya elverişli olması, başvurulabilecek en son çare ve alınabilecek en hafif önlem olarak kendisini göstermesi gerekmektedir. Amaca ulaşmaya yardımcı olmayan veya ulaşılmak istenen amaca nazaran bariz bir biçimde ağır olan bir müdahalenin zorunlu bir toplumsal ihtiyacı karşıladığı söylenemeyecektir (bazı farklılıklarla birlikte bkz. Bekir Coşkun, § 51; Mehmet Ali Aydın, § 68; Tansel Çölaşan, § 51).

31. Anayasa Mahkemesinin bir görevi de bireylerin fikirlerini ifade özgürlüğü yoluyla ifade etme hakları ile Anayasa'nın 26. maddesinin ikinci fıkrasında belirtilen meşru amaçlar arasında adil bir dengenin sağlanıp sağlanamadığını denetlemektir. Meşru amaçların bir olayda varlığının hakkı ortadan kaldırmadığı vurgulanmalıdır. Önemli olan bu meşru amaçla hak arasında olayın şartları içinde bir denge kurmaktır (Bekir Coşkun,§§ 44, 47, 48; Hakan Yiğit, B. No: 2015/3378, 5/7/2017,§§ 58, 61, 66).

32. Orantılılık ise sınırlamayla ulaşılmak istenen amaç ile başvurulan sınırlama tedbiri arasında aşırı bir dengesizlik bulunmamasına işaret etmektedir. Diğer bir ifadeyle orantılılık, bireyin hakkı ile kamunun menfaatleri veya müdahalenin amacı başkalarının haklarını korumak ise diğer bireylerin hak ve menfaatleri arasında adil bir dengenin kurulmasına işaret etmektedir. Dengeleme sonucu müdahalede bulunulan hakkın sahibine terazinin diğer kefesinde bulunan kamu menfaati veya diğer bireylerin menfaatine nazaran açıkça orantısız bir külfet yüklendiğinin tespiti hâlinde orantılılık ilkesi yönünden bir sorunun varlığından söz edilebilir. Kamu gücünü kullanan organların düşüncelerin açıklanmasına ve yayılmasına müdahale ederken ifade özgürlüğünün kullanılmasından kaynaklanan yarardan daha ağır basan, korunması gereken bir menfaatin ve kişiye yüklenen külfeti dengeleyici mekanizmaların varlığını somut olgulara dayanarak göstermeleri gerekir (bazı farklılıklarla birlikte bkz. Bekir Coşkun, § 57; Tansel Çölaşan, §§ 46, 49, 50; Hakan Yiğit, §§ 59, 68).

33. Buna göre ifade özgürlüğüne yapılan bir müdahale, zorunlu bir toplumsal ihtiyacı karşılamıyorsa ya da zorunlu bir toplumsal ihtiyacı karşılamakla birlikte orantılı değilse demokratik toplum düzeninin gereklerine uygun bir müdahale olarak değerlendirilemez.

(c) Bireyin Şeref ve İtibarının Korunmasında Devletin Pozitif Yükümlülüğü

34. Bireyin şeref ve itibarı, kişisel kimliğinin ve manevi bütünlüğünün bir parçasını oluşturur ve Anayasa’nın 17. maddesinin birinci fıkrasının korumasından faydalanır (İlhan Cihaner (2), B. No: 2013/5574, 30/6/2014, § 44) Devlet, bireyin şeref ve itibarına keyfî olarak müdahale etmemek ve üçüncü kişilerin saldırılarını önlemekle yükümlüdür (Nilgün Halloran, B. No: 2012/1184, 16/7/2014, § 41; Adnan Oktar (3), B. No: 2013/1123, 2/10/2013, § 33; Bekir Coşkun, § 45; Önder Balıkçı, B. No: 2014/6009, 15/2/2017, § 44).

35. Devletin -pozitif bir yükümlülük olarak- yetki alanında bulunan tüm bireylerin maddi ve manevi varlığını koruma hakkını gerek kamusal makamların ve diğer bireylerin gerekse kişinin kendisinin eylemlerinden kaynaklanabilecek risklere karşı koruma yükümlülüğü bulunmaktadır. Devlet bireyin maddi ve manevi varlığını her türlü tehlikeden, tehditten ve şiddetten korumakla yükümlüdür (Serpil Kerimoğlu ve diğerleri, B. No: 2012/752, 17/9/2013, § 51).

36. Devletin kişilerin maddi ve manevi varlıklarına yapılan müdahaleler bakımından söz konusu pozitif yükümlülüğü; müdahalelere karşı etkili mekanizmalar kurmak, bu kapsamda gerekli usule ilişkin güvenceleri sunan yargısal prosedürleri sağlamak, bu suretle yargısal ve idari makamların bireylerin idareyle ve özel kişilerle olan uyuşmazlıklarında etkili, adil bir karar vermesini temin etmek sorumluluğunu da içermektedir (Hüdayi Ercoşkun, B. No: 2013/6235, 10/3/2016, § 94).

(d) Hak Arama Hürriyeti

37. Anayasa'nın hak arama hürriyetini düzenleyen 36. maddesinin birinci fıkrasında, kişilerin hak arama özgürlükleri güvence altına alınmıştır. Hak arama özgürlüğü toplumsal barışı güçlendiren dayanaklardan biri olmasının yanında bireyin adaleti bulma, hakkı olanı elde etme ve haksızlığı giderme yoludur. İnsan varlığını soyut ve somut değerleriyle koruyup geliştirmek amacıyla hukuksal olanakları kapsamlı biçimde sağlama, bu konuda tüm yollardan yararlanma hakkını içeren hak arama özgürlüğü hukuk devletinin ve çağdaş demokrasinin vazgeçilmez koşullarından biridir (AYM, E.2014/86, K.2015/109, 25/11/2015, § 91; Ali Abbas Yalman, B. No: 2015/11456, 19/4/2018, § 28).

38. Hak arama özgürlüğü, kendisi bir temel hak niteliği taşımasının ötesinde diğer temel hak ve özgürlüklerden gereken şekilde yararlanmayı ve bunların korunmasını sağlayan en etkili güvencelerden biridir (AYM, E.2015/61, K.2016/172, 2/11/2016, § 123; Ali Abbas Yalman, § 29).

39. Öte yandan Anayasa'nın 36., 40. ve 74. maddeleri birlikte değerlendirildiğinde hak arama hürriyeti sadece yargısal başvuru yollarını değil idari başvuru yollarını ve duruma göre Türkiye Büyük Millet Meclisine başvuruyu da içeren siyasi başvuru yollarını kapsamaktadır (Ali Abbas Yalman, § 30).

(e) Çatışan Haklar Arasında Dengeleme

40. Mevcut başvuruya benzer başvurularda, başvurucunun Anayasa'nın 36. ve ilgili diğer maddelerinde güvence altına alınan hak arama hürriyeti ve savunma hakkı ile bağlantılı olarak Anayasa'nın 26. maddesinde güvence altına alınan ifade özgürlüğü ile davacının Anayasa’nın 17. maddesinin birinci fıkrasında koruma altına alınan maddi ve manevi varlığını koruma ve geliştirme hakkı arasında adil bir dengenin gözetilip gözetilmediğinin değerlendirilmesi gerekir. Bu, soyut bir değerlendirme değildir (Ali Abbas Yalman, § 32).

41. Maddi ve manevi varlığı koruma ve geliştirme hakkı ile hak arama hürriyetiyle bağlantılı olarak ifade özgürlüğünün karşı karşıya geldiği durumlarda çatışan haklar arasında dengeleme yapılabilmesi için mevcut olaya uygulanabilecek olan kriterlerden bazıları şöyledir:

i. Hak arama hürriyetinin kullanılmasını haklı gösterecek -oldukça zayıf veya dolaylı da olsa- emarelerin varlığı

ii. Hak arama hürriyetinin sırf üçüncü kişilere zarar vermek amacıyla kullanılıp kullanılmadığı

iii. Hak arama hürriyetinin kamu görevlilerine karşı görevlerinin yerine getirilmesiyle ilgili konularda kullanılıp kullanılmadığı

v. Hak arama hürriyetinin kullanılması esnasında dile getirilen ifadeler ve bunların hedef alınan kişinin yaşamına etkileri (Ali Abbas Yalman, § 33).

42. Başvuru konusu ifadelerin yer aldığı dilekçe aynı zamanda başvurucunun kendisi hakkında disiplin cezası talebiyle yapılan mesleki bir şikâyete ilişkin verdiği cevap niteliğinde olduğundan yapılacak dengelemede söz konusu ifadelerin savunma hakkının kullanılması esnasında sarf edildiği de dikkate alınmalıdır.

(f)Maddi Olgular ile Değer Yargısı Arasındaki Fark

43. Öte yandan dava konusu söylemlerin maddi vakıaların açıklanması veya değer yargısı olarak nitelendirilmesi önemlidir. Bu noktada maddi olgular ile değer yargısı arasında dikkatli bir ayrıma gidilmelidir. Maddi olgular ispatlanabilse de değer yargılarının doğruluğunu ispatlamanın mümkün olmadığı hatırda tutulmalıdır (Kadir Sağdıç [GK], B. No: 2013/6617, 8/4/2015, § 57; İlhan Cihaner (2), § 64). Ancak bir açıklamanın tamamen değer yargısından oluşması durumunda bile müdahalenin orantılılığı ihtilaflı açıklamanın somut unsurlarla yeterince desteklenip desteklenmemesine göre tespit edilmelidir. Çünkü somut unsurlarla desteklenmiyorsa değer yargısı ölçüsüz olabilir (Cem Mermut, B. No: 2013/7861, 16/4/2015, § 48).

(g) İfade Özgürlüğüne Yapılan Müdahalenin Gerekçesi

44. Başvuru konusu olay bakımından yapılacak değerlendirmelerin temel ekseni, derece mahkemelerinin müdahaleye neden olan kararlarında dayandıkları gerekçelerin ifade özgürlüğünü kısıtlama bakımından demokratik toplum düzeninin gereklerine uygun olduğunu inandırıcı bir şekilde ortaya koyup koyamadığı olacaktır. İfade özgürlüğüne gerekçesiz olarak veya Anayasa Mahkemesince ortaya konulan kriterleri karşılamayan bir gerekçe ile yapılan müdahaleler Anayasa'nın 26. maddesini ihlal edecektir.

(2)İlkelerin Olaya Uygulanması

45. Başvuru konusu olayda bir avukat olan başvurucunun mahkûm edilmesine sebep olan ifadeler, başka bir avukat tarafından yapılan şikâyet üzerine Baro tarafından yapılan soruşturmada verilen ve başvurucunun savunmaları ile karşı şikâyetlerini içeren dilekçede yer almıştır. Dolayısıyla bir avukatın başka bir avukat tarafından etik ve ilkelerine uygun davranmamak suretiyle mesleğin onurunu zedelediği gerekçesiyle Baroya şikâyet edilmesini hak arama hürriyeti, disiplin cezasıyla sonuçlanabilecek bu nitelikte bir şikâyete karşı cevap vermesini ise savunma hakkı ışığında ve ifade özgürlüğü kapsamında değerlendirmek gerekir.

46. İlk olarak başvurucunun cezalandırılmasına neden olan ifadelerin bir kısmının olgusal iddialar, bir kısmının ise değer yargıları olduğu ve olayların bütününe bakıldığında bu değer yargılarının da somut unsurlarla desteklenmeye çalışıldığı görülmektedir. Bununla birlikte Mahkemece başvurucunun şikâyet konusu ifadelerle hak arama hürriyetini kullanmasını haklı gösterecek emarelerin var olup olmadığı ve hak arama hürriyetini sırf üçüncü kişilere zarar vermek amacıyla kullanıp kullanmadığı değerlendirilmemiştir. Bundan başka hak arama hürriyetinin kullanılması esnasında açıklanan sözlerin taraflar arasındaki uyuşmazlık konusuyla ilgisinin bulunup bulunmadığının ve uyuşmazlığın çözümüne katkısının olup olmadığının da değerlendirilmesi gerektiği hâlde bu hususta da bir açıklama yapılmamıştır. Son olarak Mahkemece başvuru konusu ifadelerin değerlendirilmesinde ifadelerin sarf edildiği bağlamdan koparıldığı ve dilekçenin tamamı gözönüne alınmadan bir gerekçelendirme yapıldığı görülmektedir.

47. Dolayısıyla şikâyet veya savunma dilekçelerinde yer alan ve kişilerin şeref ile itibarlarına müdahale teşkil eden düşünce açıklamalarının derece mahkemelerince ele alınma usulüne ilişkin Anayasa Mahkemesinin pek çok içtihadında ortaya konan kriterlerin ilk derece mahkemesince gözetilmediği anlaşılmaktadır.

48. Öte yandan olgusal isnatların ispatlanamadığı veya değer yargısı içeren ifadelerin somut olgularla yeterince desteklenmediği durumlarda bile cezalandırmanın ancak düşünce açıklamasının ölçüsüz bir saldırı oluşturduğunun kabul edilmesi hâlinde mümkün olduğu unutulmamalıdır (Emin Aydın, B. No: 2013/2602, 23/1/2014, § 50; Sinem Hun, B. No: 2013/5356, 8/5/2014, § 55; Kaos GL Derneği, B. No: 2014/18891, 23/5/2018, §54) .

49. Sonuç olarak başvurucu hakkında verilen mahkûmiyet kararında, ifade özgürlüğünün kısıtlanmasının zorunlu bir ihtiyaca karşılık geldiği ilgili ve yeterli bir gerekçe ile inandırıcı bir şekilde ortaya konulamamıştır. Bu sebeplerle somut olayda devletin ceza yargılaması yoluna başvurmasını gerekli kılacak koşulların oluştuğundan ve bu müdahalenin demokratik toplum düzeninin gereklerine uygun olduğundan söz edilemeyeceği sonucuna ulaşılmıştır.

50. Açıklanan gerekçelerle Anayasa’nın 26. maddesinde güvence altına alınan ifade özgürlüğünün ihlal edildiğine karar verilmesi gerekir.

3. 6216 Sayılı Kanun'un 50. Maddesi Yönünden

51. 30/3/2011 tarihli ve 6216 sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun’un 50. maddesinin (1) ve (2) numaralı fıkraları şöyledir:

52. 6216 sayılı Kanun'un 50. maddesinin uygulanmasına ilişkin kabul edilen ilkeler için bkz. Mehmet Doğan [GK], B. No: 2014/8875, 7/6/2018, §§ 54-60.

53. Başvurucu, yeniden yargılama ve 50.000 TL manevi tazminat taleplerinde bulunmuştur.

54. Anayasa Mahkemesi başvurucunun söz konusu dilekçe nedeniyle Mahkeme tarafından mahkûmiyetine karar verilmesi ve hükmün açıklanmasının geri bırakılmasının demokratik toplum düzeninin gereklerine uygun düşmediği, bu nedenle başvurucunun ifade özgürlüğünün ihlal edildiği sonucuna varmıştır. Dolayısıyla somut başvuruda ihlalin mahkeme kararından kaynaklandığı anlaşılmaktadır.

55. Bu durumda ifade özgürlüğü ihlalinin sonuçlarının ortadan kaldırılması için yeniden yargılama yapılmasında hukuki yarar bulunmaktadır. Buna göre yapılacak yeniden yargılama ise 6216 sayılı Kanun'un 50. maddesinin (2) numaralı fıkrasına göre ihlalin ve sonuçlarının ortadan kaldırılmasına yöneliktir. Bu kapsamda derece mahkemelerince yapılması gereken iş, öncelikle ihlale yol açan mahkeme kararının ortadan kaldırılması ve nihayet ihlal sonucuna uygun yeni bir karar verilmesinden ibarettir. Bu sebeple kararın bir örneğinin yeniden yargılama yapılmak üzere İstanbul 72. Asliye Ceza Mahkemesine gönderilmesine karar verilmesi gerekir.

56. Diğer taraftan somut olay bağlamında yeniden yargılama yapılmasına karar verilmesi ihlale yol açan yargılama sürecine muhatap olan başvurucunun bu sürede uğradığı bütün zararları gidermemektedir. Dolayısıyla eski hâle getirme kuralı çerçevesinde ihlalin bütün sonuçlarıyla ortadan kaldırılabilmesi için ifade özgürlüğünün ihlali nedeniyle yalnızca ihlal tespitiyle ve yeniden yargılama suretiyle giderilemeyecek olan manevi zararları karşılığında başvurucuya net 5.000 TL manevi tazminat ödenmesine karar verilmesi gerekir.

57. Dosyadaki belgelerden tespit edilen 226,90 TL harç bedelinden oluşan yargılama giderinin başvurucuya ödenmesine karar verilmesi gerekir.

VI. HÜKÜM

Açıklanan gerekçelerle;

A. Kamuya açık belgelerde başvurucunun kimliğinin gizli tutulması talebinin KABULÜNE,

B. İfade özgürlüğünün ihlal edildiğine ilişkin iddianın KABUL EDİLEBİLİR OLDUĞUNA,

C. Anayasa’nın 26. maddesinde güvence altına alınan ifade özgürlüğünün İHLAL EDİLDİĞİNE,

D. Kararın bir örneğinin ifade özgürlüğü ihlalinin sonuçlarının ortadan kaldırılması için yeniden yargılama yapılmak üzere İstanbul 72. Asliye Ceza Mahkemesine (E. 2014/895 K. 2015/798) GÖNDERİLMESİNE,

E. Başvurucuya net 5.000 TL manevi tazminat ÖDENMESİNE, tazminata ilişkin diğer taleplerin REDDİNE,

F. 226,90 TL harç bedelinden oluşan yargılama giderinin BAŞVURUCUYA ÖDENMESİNE,

G. Ödemelerin, kararın tebliğini takiben başvurucunun Hazine ve Maliye Bakanlığına başvuru tarihinden itibaren dört ay içinde yapılmasına, ödemede gecikme olması hâlinde bu sürenin sona erdiği tarihten ödeme tarihine kadar geçen süre için yasal FAİZ UYGULANMASINA,

H. Kararın bir örneğinin Adalet Bakanlığına GÖNDERİLMESİNE 7/2/2019 tarihinde OYBİRLİĞİYLE karar verildi.