Mirası bırakan, malvarlığının bir kısmını veya tamamını kendi kararıyla bir ya da birkaç kişiye bırakma hakkına sahiptir. Belirleyeceği kişi ya da kişiler düzenlenen miras sözleşmeyi ya da vasiyetname ile mirasçı olarak atanabilir. Siz değerli okuyucularıma bu yazımda ölüme bağlı tasarruf şekillerinden biri olan artmirasçı atamasından bahsedeceğim.

TMK  m. 521/1'e göre mirasbırakan  ölüme  bağlı  tasarrufla  önmirasçı atadığı kişiyi, mirası artmirasçıya devretmekle yükümlü kılabilir. Artmirasçılık, kural olarak iradi mirasçılık ile ilgili bir kurumdur. Burada mirasbırakan  zaman  yönünden  birbirinden  bağımsız  art  arda  iki  mirasçı atamaktadır. Bunlar, önmirasçı ile art mirasçıdır ve atanmış her iki mirasçı da mirastan yararlanma imkanı bulmaktadır. Artmirasçılıkta  hem önmirasçı  hem artmirasçı mirasbırakanın mirasçısıdır. Artmirasçılıkta mirasbırakan kendisine art arda  külli  halef  olacak  kişiyi belirlemektedir.   Gerek önmirasçı   gerek   artmirasçı   doğrudan   doğruya mirasbırakanın külli halefidir ve bu sıfatlarını mirasbırakanın iradesinden alırlar.

Örneğin mirasbırakan vasiyetnamesinde, "ölümümden sonra mirasımın kızım A'ya bırakılmasını vasiyet ediyorum. Fakat tüm taşınmaz mallarım kızım A öldükten sonra artmirasçı tayin ettiğim oğlum B'ye intikal etsin." şeklinde düzenlenebilir.

Artmirasçıya  mirası  başka bir  artmirasçıya  devretme  yükümlülüğü konulamaz. Nitekim TMK m. 521/1 uyarınca, “Aynı yükümlülük artmirasçıya yüklenemez.”  bu tür bir yükümlülük içeren artmirasçı atama tasarrufları, kanuna aykırı oldukları için TMK m. 557/b. 3 uyarınca iptal edilebilir.

Mirasbırakan mirasın art mirasçıya geçişi bakımından bir süre ya da şart öngörebilir. Mirasbırakan yapmış olduğu ölüme bağlı tasarrufta mirasın artmirasçıya geçiş anını belirlemiş ise, miras bu anda geçer. Tasarrufta bir süre veya şart belirlenmemiş ise, miras önmirasçının ölümü ile artmirasçıya geçer. Mirasın artmirasçıya geçmesi herhangi bir nedenle imkansızlaşmışsa miras önmirasçıya; önmirasçı da ölmüşse kesin olarak onun mirasçılarına geçer.

Yargıtay 3. Hukuk Dairesi'nin 2013/4312E. 2013/5107K. Sayılı ilamı şu şekildedir:

" ...Mahkemece; "Dava, TMK'nun 557. ve 558.maddelerine göre açılan vasiyetnamenin iptali davası olup, İzmir 12.Noterliğinin, 19.09.2002 tarih, 2002/21774 yevmiye numaralı düzenleme şeklinde vasiyetname incelendiğinde, müteveffanın eşi ...'ın önmirasçı olduğu, diğer davalıların ise artmirasçı olarak gösterildikleri anlaşılmıştır. TMK'nun 522/1.maddesinde "Tasarrufta geçiş anı beilrtilmemişse miras, önmirasçının ölümüyle artmirasçıya geçer." amir hükmü bulunmaktadır. Davamızdaki önmirasçı ise henüz sağ olduğundan, mirasın artmirasçılara geçmesi mümkün olmamaktadır..."

TMK  m.  524/1'e göre  önmirasçı,  mirası  atanmış  mirasçı  gibi  kazanır. Önmirasçı,  atanmış  mirasçıdır  ve  terekenin  tamamı  veya  belirli  bir  kısmına mirasbırakanın  ölümünde  kendiliğinden  kanun  gereği  sahip  olur.  Önmirasçı, mirasbırakanın  borçlarından  kişisel  olarak  kendi  malvarlığı  ile  sorumlu  olur. Önmirasçının tereke borçlarından sorumluluğu, mirasın artmirasçıya intikal anına kadardır. Önmirasçı, artmirasçılık gerçekleşinceye kadar hak sahibi olmakla birlikte gerçek anlamda mirasçı ve külli haleftir. Önmirasçı, mirasa onu artmirasçıya geçirme yükümlülüğü ile sahip olur. Önmirasçıya tereke mirasbırakanın öngördüğü kurallara uygun olarak geçer. Bu nedenle  önmirasçıya  intikal  eden  tereke  malları  önmirasçının malvarlığına karışmayıp, özel bir malvarlığı oluşturur. Artmirasçılık gerçekleşinceye kadar, konusu olan miras payı üzerinde iki kişinin  hakkı  bulunur. Bunlardan  ilki,  önmirasçının  tam  hakkı;  ikincisi  ise artmirasçının  beklenen  hakkıdır.  Artmirasçının  mirasın  kendisine  geçiş  anına kadar sadece bir beklenen hakkı vardır. Geçiş ile birlikte beklenen hak, tam hakka dönüşür ve artmirasçı miras üzerinde tam hakka sahip olur. Artmirasçılık için gerekli olan şartın gerçekleşmesi veya öngörülen sürenin dolması ile miras önmirasçıdan artmirasçıya geçer. Artmirasçı, mirası belirlenmiş olan geçiş anında sağ olduğu takdirde kazanır. Artmirasçı bu andan önce ölmüşse veya veya mirasçılık sıfatını kaybetmişse, tasarrufta aksi öngörülmüş olmadıkça, miras  önmirasçıya  veya  onun  mirasçılarına  geçer.  Artmirasçı,  geçiş  şartlarının gerçekleştiği anda  kanun  gereği  mirası  kendiliğinden  kazanır. Ancak önmirasçı mirasbırakanın ölümünde sağ değilse veya mirastan yoksun kalmışsa ya da mirası reddederse, miras artmirasçıya geçer. Artmirasçı külli halef olduğu için mirasın kendisine geçtiği andan itibaren tereke borçlarından kişisel olarak sorumlu olur.

Önmirasçının Güvence Gösterme Yükümlülüğü: TMK m. 523’te kanun koyucu art mirasçının zarara uğramasını engellemek amacıyla bazı düzenlemeler öngörmüştür. Söz konusu hükme göre, “Önmirasçıya geçen mirasın sulh mahkemesince defteri tutulur. Mirasbırakan açıkça bağışık tutmadıkça, mirasın önmirasçıya teslimi onun güvence  göstermesine  bağlıdır.  Taşınmazlarda  bu  güvence,  yeterli  görüldüğü takdirde  mirası  geçirme  yükümlülüğünün  tapu  kütüğüne şerh  verilmesiyle  de sağlanabilir. Önmirasçı  güvence  göstermez  veya  artmirasçının  beklenen  haklarını tehlikeye düşürürse, mirasın resmen yönetimine karar verilir.”TMK m. 523/1 uyarınca artmirasçılığın söz konusu olduğu durumlarda, sulh mahkemesi önmirasçıya geçen mirasın defterini tutar. TMK m. 523/1 anlamında defter tutma, terekenin tespitine ilişkindir. TMK m.523/2’de öngörülen önmirasçının güvence  göstermesi, artmirasçının hakkının tehlikeye düşmesine bağlı değildir. Gösterilecek güvence, rehin, ipotek veya diğer teminatlar olabilir. Ancak her durumda güvence tereke değerini  koruyacak  miktarda  olmalıdır.  Önmirasçı  güvence  vermez  veya gösterdiği  güvence  yeterli  olmazsa  ya  da  artmirasçının  beklenen  haklarını tehlikeye düşürürse, mirasın resmen yönetimine karar verilir.

KAYNAKLAR

Zahit İmre/Hasan Erman, Miras  Hukuku, 15. Basım İstanbul 2021; Rona Serozan/Baki İlkay Engin, Miras Hukuku, Güncellenmiş  6. Baskı, Ankara, 2019; Mustafa Dural/Turgut Öz,Türk Özel Hukuku Cilt IV Miras Hukuku, İstanbul, 2019