AYM'nin 2024/55 esas - 2024/66 karar sayılı kararı

ANAYASA MAHKEMESİ KARARI

Esas Sayısı : 2024/55

Karar Sayısı : 2024/66

Karar Tarihi : 7/3/2024

R.G. Tarih - Sayı : Tebliğ edildi.

İTİRAZ YOLUNA BAŞVURAN: Gaziantep Bölge İdare Mahkemesi 4. İdari Dava Dairesi

İTİRAZIN KONUSU: A. 8/2/2007 tarihli ve 5580 sayılı Özel Öğretim Kurumları Kanunu’nun 7. maddesinin 2/12/2016 tarihli ve 6764 sayılı Kanun’un 62. maddesiyle değiştirilen ikinci fıkrasının;

1. (d) bendinin,

2. Bentlerini bağlayan bölümünün ikinci cümlesinde yer alan “…fiillerin tekrarı hâlinde…” ve “…fiillerin üçüncü kez tekrarlanması hâlinde…” ibarelerinin,

B. 25/8/2011 tarihli ve 652 sayılı Özel Barınma Hizmeti Veren Kurumlar ve Bazı Düzenlemeler Hakkında Kanun Hükmünde Kararname’nin 43. maddesinin;

1. (2) numaralı fıkrasının,

2. 2/12/2016 tarihli ve 6764 sayılı Kanun’un 10. maddesiyle eklenen (3) numaralı fıkrasının,

Anayasa’nın 2. ve 38. maddelerine aykırılığını ileri sürerek iptallerine karar verilmesi talebidir.

OLAY: Özel eğitim ve rehabilitasyon merkezi olarak faaliyet gösteren işletmeye yapılan denetimde onayın alındığı aydan önceki geriye dönük olarak en az 90 günlük kamera kayıtlarının ikinci kez sunulamamış olması nedeniyle kurum açma izninin iptal edilmesine ilişkin işlemin iptali talebiyle açılan davada itiraz konusu kuralların Anayasa’ya aykırı olduğu kanısına varan Mahkeme, iptalleri için başvurmuştur.

I. İPTALİ İSTENEN KANUN VE KANUN HÜKMÜNDE KARARNAME HÜKÜMLERİ

A. 5580 sayılı Kanun’un 7. maddesinin itiraz konusu kuralların da yer aldığı birinci ve ikinci fıkraları şöyledir:

 “(Değişik birinci fıkra: 2/12/2016-6764/62 md.) Kurum açma izni verilen kurumlardan iki yıl içerisinde faaliyete başlamayan, faaliyete başladıktan sonra yönetmelikte belirtilen süreden daha fazla izinsiz ara veren veya söz konusu izni amacı dışında kullandığı tespit edilen kurumların kurum açma izni ve iş yeri açma ve çalışma ruhsatı iptal edilir.

 (Değişik ikinci fıkra: 2/12/2016-6764/62 md.) Özel öğretim kurumunun;

a) Bakanlıkça onaylı yerleşim planında izinsiz değişiklik yapması,

b) (Değişik:27/6/2019-7180/11 md.) Gerçeğe aykırı veya yanıltıcı reklam ya da ilan vermesi, reklam veya ilanlarda öğrenci resim ya da bilgilerini kullanması,

c) Haftalık ders çizelgesi ve programları Bakanlık izni olmadan kurumda uygulaması,

d) Bu Kanun ve bu Kanuna dayanılarak yürürlüğe konulan yönetmelik ve yönergelerde belirtilen hükümlere aykırı fiillerde bulunması,

e) Mevzuatta belirtilen sayıda personel çalıştırmaması veya mevzuata aykırı personel çalıştırması,

f) 14/6/1973 tarihli ve 1739 sayılı Millî Eğitim Temel Kanununun genel ve özel amaçları ile temel ilkelerine uymaması,

g) Kurum açma şartlarından herhangi birini kaybetmesi,

h) Mevzuata uygun olarak kapatılmaması,

hâllerinde; (a), (b), (c) ve (d) bentlerindeki fiiller için brüt asgari ücretin beş katı; (e) ve (f) bentlerindeki fiiller için brüt asgari ücretin on katı ve (g) bendindeki fiil için brüt asgari ücretin yirmi katı idari para cezası uygulanır. Bu fıkranın (a), (b), (c), (d), (e), (f) ve (g) bentlerindeki fiillerin tekrarı hâlinde idari para cezası miktarı beş kat artırılarak uygulanır ve bu bentlerdeki fiillerin üçüncü kez tekrarlanması hâlinde ise kurum açma izni ile iş yeri açma ve çalışma ruhsatı iptal edilir, (h) bendindeki fiilin işlenmesi hâlinde brüt asgari ücretin yirmi katı idari para cezası verilir ve kurum açma izni ile iş yeri açma ve çalışma ruhsatı iptal edilir. İdari para cezası, kurum açma iznini vermeye yetkili makam tarafından verilir. Bu fıkranın uygulanmasına ilişkin usul ve esaslar yönetmelikle belirlenir.”

B. 652 sayılı Kanun Hükmünde Kararname’nin (KHK) itiraz konusu kuralların da yer aldığı 43. maddesi şöyledir:

 “(1) Engelliler için sağlık kurulu raporu düzenlemeye yetkili sağlık kurum veya kuruluşlarınca verilen Erişkinler İçin Engellilik Sağlık Kurulu Raporuyla asgari %20 oranında engelli olduğu, 18 yaş altı çocukların Çocuklar İçin Özel Gereksinim Raporu ile özel gereksinimi olduğu tespit edilen ve özel eğitim değerlendirme kurulları tarafından da eğitsel değerlendirme ve tanılamaları yapılarak 5580 sayılı Özel Öğretim Kurumları Kanunu kapsamında açılan özel eğitim okulları ile özel eğitim ve rehabilitasyon merkezlerinde verilen destek eğitimini almaları uygun görülen görme, işitme, zihinsel, bedensel yetersizliği olan bireyler ile dil ve konuşma, özel öğrenme güçlüğü, otizm spektrum bozukluğu olan bireylerden ilgili destek eğitim programında belirtilen yaşlardaki Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı bireylerin eğitim giderlerinin her yıl Hazine ve Maliye Bakanlığınca belirlenen tutarı, Bakanlık bütçesine bu amaçla konulan ödenekten karşılanır. Bu engelli bireylerin engel grupları ve dereceleri ile engelinin niteliğine göre eğitim programlarının kapsamı ve eğitim süreleri, Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığının görüşü alınmak suretiyle yönetmelikle belirlenir.

 (2) Birinci fıkrada belirtilen eğitim hizmetini sunan veya yararlananların gerçek dışı beyanda bulunmak suretiyle fazladan ödemeye sebebiyet vermeleri durumunda bu tutarlar, iki katı ve kanunî faiziyle birlikte ilgililerden müteselsilen tahsil edilir. Bu fiillerin özel eğitim okulları ile özel eğitim ve rehabilitasyon merkezleri tarafından tekrarı hâlinde, ayrıca kurum açma izinleri iptal edilir.

 (3) (Ek: 2/12/2016-6764/10 md.) Engelli bireylerin özel eğitim ve rehabilitasyon merkezlerine veya birimlerine kayıt ve kabul işlemleri ile engelli birey ve eğitim personelinin ders devam takibi, 1/9/2018 tarihinden itibaren biyometrik kimlik doğrulama sistemi veya kameralı görüntüleme sistemi ile yapılır. Bu yöntemlerle ders devam takibi mümkün olmayan engelli bireylerin ders devam takibi ile kimlik doğrulama sistemi veya kameralı görüntüleme sistemine ilişkin diğer usul ve esaslar yönetmelikle belirlenir.”

II. İLK İNCELEME

1. Anayasa Mahkemesi İçtüzüğü hükümleri uyarınca yapılan ilk inceleme toplantısında başvuru kararı ve ekleri, Raportör Derya ATAKUL tarafından hazırlanan ilk inceleme raporu ve itiraz konusu kanun ve kanun hükmünde kararname hükümleri okunup incelendikten sonra gereği görüşülüp düşünüldü:

2. Anayasa’nın 152. ile 30/3/2011 tarihli ve 6216 sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun’un 40. maddelerine göre bir davaya bakmakta olan mahkeme, bu dava sebebiyle uygulanacak bir kanunun veya Cumhurbaşkanlığı kararnamesinin hükümlerini Anayasa’ya aykırı görmesi hâlinde veya taraflardan birinin ileri sürdüğü aykırılık iddiasının ciddi olduğu kanısına varması durumunda bu hükümlerin iptalleri için Anayasa Mahkemesine başvurmaya yetkilidir. Ancak anılan maddeler uyarınca bir mahkemenin Anayasa Mahkemesine başvurabilmesi için elinde yöntemince açılmış ve mahkemenin görevine giren bir davanın bulunması, iptali talep edilen kuralın da o davada uygulanacak olması gerekir. Uygulanacak kural ise bakılmakta olan davanın değişik evrelerinde ortaya çıkan sorunların çözümünde veya davayı sonuçlandırmada olumlu ya da olumsuz yönde etki yapacak nitelikte bulunan kurallardır.

3. 5580 sayılı Kanun’un 7. maddesinin ikinci fıkrasının (d) bendi ve bentleri bağlayan bölümünün ikinci cümlesinde yer alan “…fiillerin tekrarı hâlinde…” ve “…fiillerin üçüncü kez tekrarlanması hâlinde…” ibareleri itiraz konusu kuralların ilk bölümünü oluşturmaktadır. Kanun’un 7. maddesinin ikinci fıkrasının (d) bendinde kanun kapsamında faaliyet gösteren özel eğitim kurumlarının “Bu Kanun ve bu Kanuna dayanılarak yürürlüğe konulan yönetmelik ve yönergelerde belirtilen hükümlere aykırı fiillerde bulunması” yaptırım uygulanacak fiiller arasında sayılmıştır. Bentleri bağlayan bölümde ise uygulanacak yaptırımlara yer verilmiş; birinci cümle ile fiillere uygulanacak idari para cezası oranları belirlenmiş, ikinci cümle ile de (a), (b), (c), (d), (e), (f) ve (g) bentlerindeki “fiillerin tekrarı hâlinde” idari para cezası miktarının beş kat artırılarak uygulanacağı ve bu bentlerdeki “fiillerin üçüncü kez tekrarlanması hâlinde” ise kurum açma izni ile iş yeri açma ve çalışma ruhsatının iptal edileceği hüküm altına alınmıştır.

4. İtiraz yoluna başvuran Mahkeme ikinci olarak 652 sayılı KHK’nın 43. maddesinin (2) numaralı fıkrasında yer alan “Birinci fıkrada belirtilen eğitim hizmetini sunan veya yararlananların gerçek dışı beyanda bulunmak suretiyle fazladan ödemeye sebebiyet vermeleri durumunda bu tutarlar, iki katı ve kanunî faiziyle birlikte ilgililerden müteselsilen tahsil edilir. Bu fiillerin özel eğitim okulları ile özel eğitim ve rehabilitasyon merkezleri tarafından tekrarı hâlinde, ayrıca kurum açma izinleri iptal edilir.” hükmü ile (3) numaralı fıkrasında yer alan “Engelli bireylerin özel eğitim ve rehabilitasyon merkezlerine veya birimlerine kayıt ve kabul işlemleri ile engelli birey ve eğitim personelinin ders devam takibi, 1/9/2018 tarihinden itibaren biyometrik kimlik doğrulama sistemi veya kameralı görüntüleme sistemi ile yapılır. Bu yöntemlerle ders devam takibi mümkün olmayan engelli bireylerin ders devam takibi ile kimlik doğrulama sistemi veya kameralı görüntüleme sistemine ilişkin diğer usul ve esaslar yönetmelikle belirlenir.” hükmünün iptalini talep etmektedir.

5. Somut olayda, davacı şirketin sahibi olduğu özel eğitim ve rehabilitasyon merkezinin, yapılan denetimde onayın alındığı aydan önceki geriye dönük olarak en az 90 günlük kamera kayıtlarının ikinci kez sunulamamış olması nedeniyle idarece 652 sayılı KHK’nın 43. maddesinin (2) numaralı fıkrasına dayanılarak kurum açma izninin iptal edilmesi üzerine bakılmakta olan davanın açıldığı anlaşılmaktadır.

6. Vurgulamak gerekir ki bir kuralın idari işlemin gerekçesi olarak gösterilmesi ya da mahkeme kararının gerekçesinde yer alması/alacak olması tek başına o kuralın olayda uygulandığı veya uygulanacağı anlamına gelmez. Bir kuralın uygulanabilir olduğundan söz edilebilmesi için o kuralın uygulanmasını gerektiren maddi şartların gerçekleşmesi gerekir. İdarece, kuralın uygulanmasını gerektiren maddi şartlar gerçekleşmeden hatalı olarak o kurala dayalı işlem tesis edilmesi, kuralın uygulanabilir olduğunu göstermez. Anayasa’nın 152. maddesinin birinci fıkrasında belirtilen bir davaya uygulanacak kanun veya Cumhurbaşkanlığı kararnamesi hükümleri özerk bir kavram olup buna göre kuralın uygulanması kavramı o kurala ilişkin maddi koşulların anayasallığının tartışılabilir hâle gelmesini ifade etmektedir. Maddi koşulları oluşmadan uygulanan bir kural Anayasa’nın 152. maddesi anlamında davada uygulanacak kural değildir.

7. 652 sayılı KHK’nın 43. maddesinin itiraz konusu (2) numaralı fıkrasında özel eğitim hizmetini sunan veya yararlananların “gerçek dışı beyanda bulunmak suretiyle fazladan ödemeye sebebiyet vermeleri” durumunda uygulanacak yaptırımlar düzenlenmektedir. Kuralda, söz konusu aykırılığın tespitinde fazla ödemenin iki katı ve kanuni faiziyle birlikte ilgililerden müteselsilen tahsil edileceği, bu fiilin özel eğitim ve rehabilitasyon merkezleri tarafından tekrarı hâlinde, ayrıca kurum açma izinlerinin iptal edileceği ifade edilmektedir. Kurum açma iznini iptal eden işlemin konusunun davacının gerçek dışı beyanda bulunmak suretiyle fazladan ödemeye sebebiyet vermesi değil kamera kaydının usulüne uygun olarak tutulmaması olduğu gözetildiğinde anılan kuralın bakılmakta olan davada uygulanma imkânı bulunmamaktadır.

8. Öte yandan, davalı idare tarafından 5580 sayılı Kanun uyarınca verilmiş bir kurum açma izninin iptali işlemi de bulunmadığından, davada, Kanun’un itiraz konusu 7. maddesinin ikinci fıkrasının (d) bendi ve bentleri bağlayan bölümünün ikinci cümlesinde yer alan “…fiillerin tekrarı hâlinde…” ve “…fiillerin üçüncü kez tekrarlanması hâlinde…” ibarelerinin de uygulanma imkânı bulunmamaktadır.

9. Açıklanan nedenlerle anılan kuralların itiraz başvurusunda bulunan Mahkemenin bakmakta olduğu davada uygulanma imkânı bulunmadığından başvurunun bu kısmının Mahkemenin yetkisizliği nedeniyle reddi gerekir.

10. 6216 sayılı Kanun’un 40. maddesinde ayrıca Anayasa Mahkemesine itiraz yoluyla yapılacak başvurularda izlenecek yöntem belirlenmiştir. Anılan maddenin (1) numaralı fıkrasında bir davaya bakmakta olan mahkemenin bu davada uygulanacak bir kanun veya Cumhurbaşkanlığı kararnamesinin hükümlerini Anayasa’ya aykırı görmesi hâlinde veya taraflardan birinin ileri sürdüğü aykırılık iddiasının ciddi olduğu kanısına varması durumunda bu fıkrada sayılan belgeleri dizi listesine bağlayarak Anayasa Mahkemesine göndereceği kurala bağlanmış; söz konusu fıkranın (a) bendinde de “İptali istenen kuralların Anayasanın hangi maddelerine aykırı olduklarını açıklayan gerekçeli başvuru kararının aslı” Anayasa Mahkemesine gönderilecek belgeler arasında sayılmıştır. Maddenin (4) numaralı fıkrasında ise açık bir şekilde dayanaktan yoksun veya yöntemine uygun olmayan itiraz başvurularının Anayasa Mahkemesi tarafından esas incelemeye geçilmeksizin gerekçeleriyle reddedileceği hükme bağlanmıştır.

11. İçtüzük’ün 46. maddesinin (1) numaralı fıkrasının (a) bendinde itiraz yoluna başvuran mahkemenin gerekçeli kararında Anayasa’ya aykırılığı ileri sürülen hükümlerin her birinin Anayasa’nın hangi maddelerine hangi nedenlerle aykırı olduğunu ayrı ayrı ve gerekçeleriyle birlikte açıkça göstermesi gerektiği, (2) numaralı fıkrasında da itiraz başvurusunda gerekçeli başvuru kararının aslının Anayasa Mahkemesine sunulacağı ifade edilmiştir.

12. İçtüzük’ün 49. maddesinin (1) numaralı fıkrasının (b) bendinde ise Anayasa Mahkemesince yapılan ilk incelemede başvuruda eksikliklerin bulunduğu tespit edilirse itiraz yoluna ilişkin işlerde esas incelemeye geçilmeksizin başvurunun reddine karar verileceği belirtilmiştir.

13. İtiraz yoluna başvuran Mahkeme tarafından 652 sayılı KHK’nın 43. maddesinin (3) numaralı fıkrasının iptali talebine ilişkin olarak anılan kuralın hangi nedenlerle Anayasa’nın 2. ve 38. maddelerine aykırı olduğu ayrı ayrı ve gerekçeleriyle birlikte açıkça gösterilmemiştir.

14. Açıklanan nedenle 6216 sayılı Kanun’un 40. maddesinin (1) numaralı fıkrasının (a) bendi ile İçtüzük’ün 46. maddesinin (2) numaralı fıkrasına aykırı olduğu anlaşılan başvurunun bu kısmının da anılan Kanun’un 40. maddesinin (4) numaralı fıkrası gereğince yöntemine uygun olmadığından reddi gerekir.

III. HÜKÜM

A. 8/2/2007 tarihli ve 5580 sayılı Özel Öğretim Kurumları Kanunu’nun 7. maddesinin 2/12/2016 tarihli ve 6764 sayılı Kanun’un 62. maddesiyle değiştirilen ikinci fıkrasının;

1. (d) bendinin,

2. Bentlerini bağlayan bölümünün ikinci cümlesinde yer alan “…fiillerin tekrarı hâlinde…” ve “…fiillerin üçüncü kez tekrarlanması hâlinde…” ibarelerinin,

itiraz başvurusunda bulunan Mahkemenin bakmakta olduğu davada uygulanma imkânı bulunmadığından başvurunun Mahkemenin yetkisizliği nedeniyle REDDİNE,

B. 25/8/2011 tarihli ve 652 sayılı Özel Barınma Hizmeti Veren Kurumlar ve Bazı Düzenlemeler Hakkında Kanun Hükmünde Kararname’nin 43. maddesinin;

1. (2) numaralı fıkrasının itiraz başvurusunda bulunan Mahkemenin bakmakta olduğu davada uygulanma imkânı bulunmadığından başvurunun Mahkemenin yetkisizliği nedeniyle REDDİNE,

2. 2/12/2016 tarihli ve 6764 sayılı Kanun’un 10. maddesiyle eklenen (3) numaralı fıkrasına ilişkin başvurunun 30/3/2011 tarihli ve 6216 sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun’un 40. maddesinin (4) numaralı fıkrası gereğince yöntemine uygun olmadığından REDDİNE,

7/3/2024 tarihinde OYBİRLİĞİYLE karar verildi.