İNFAZ HUKUKUNDA AÇIKLAMA YARGILAMASI

Açıklama yargılaması

5275 sayılı Ceza Ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun’un “Mahkûmiyet hükmünün yorumunda veya çektirilecek cezanın hesabında duraksama” başlıklı 98. Maddesi ile infazı söz konusu olan, yani kesinleşmiş bir mahkûmiyet kararının yorumunda, içeriğinin belirlenmesinde veya çektirilecek cezanın hesabında tereddüt bulunması veya hükümlünün adının yanlış yazılması gibi bir nedenle cezanın infaz olunmayacağı ileri sürülürse veya sonradan yürürlüğe giren kanun lehe ise yerine getirilecek cezanın belirlenmesi veya tereddütün giderilmesi için, bir karar alınmak üzere yargılama makamına başvurulması imkânı getirilmiştir.

Yasal düzenlemenin gerekçesinde, bu yargılama türü açıklama yargılaması olarak tanımlanmaktadır. Gerekçede, bu kurumun Medenî yargılamada yer alan hükümlerin tavzihi (açıklanması) kurumuna benzediği ifade edilmektedir.

Yasal düzenlemelerin gerekçesinde, uyarlama yargılaması “açıklama yargılaması” kavramı ile ifade edilmiştir.

Açıklama yargılamasının esasen uyarlama yargılaması olduğunu ve gerek yargısal kararlarda ve gerekse literatürde uyarlama yargılaması kavramı ile ifade edildiğini belirtmeliyiz.

Yasal düzenlemeye göre, açıklama yargılaması ancak mahkûmiyet kararları hakkında geçerlidir.

Mahkûmiyet hükmünün yorumunda veya çektirilecek cezanın hesabında duraksama

5275 sayılı Ceza Ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun’un “Mahkûmiyet hükmünün yorumunda veya çektirilecek cezanın hesabında duraksama” başlıklı 98. Maddesinin birinci fıkrasına göre,

Mahkûmiyet hükmünün yorumunda veya çektirilecek cezanın hesabında duraksama olursa, cezanın kısmen veya tamamen yerine getirilip getirilemeyeceği ileri sürülür veya sonradan yürürlüğe giren kanun, hükümlünün lehinde olursa, duraksamanın giderilmesi veya yerine getirilecek cezanın belirlenmesi için hükmü veren mahkemeden karar istenebilecektir.

Cezanın ertelenmesi isteminin reddi hâli

5275 sayılı Ceza Ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun’un 98. Maddesinin ikinci fıkrasına göre, 5275 sayılı Kanunun 16 ncı maddesi uyarınca cezasının ertelenmesi isteminin reddi hâlinde de 5275 sayılı Kanunun 98. Maddesinin birinci fıkrasında yer alan hüküm geçerli olacaktır.

Başvuruda bulunabilecek özneler

Başvuruyu, infaza memur olan Cumhuriyet savcısı yapabileceği gibi hükümlü avukatı ve hakkında yanlışlıkla infaza geçilen kişi de yapabilmektedir.

Yetkili mahkeme

Başvuru, yorumunda veya cezanın hesabında tereddüt edilen mahkûmiyet kararını vermiş olan mahkemeye yapılması gerekmektedir.

Yargıtay tarafından verilen kararlar

Açıklama yargılaması Yargıtay’ın ıslah ederek veya esas mahkeme olarak verdiği mahkûmiyet kararlarında da geçerlidir.

Başvurunun infazın ertelenmesine engel olamaması

5275 sayılı Ceza Ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun’un 98. Maddesinin üçüncü fıkrasına göre, 5275 sayılı Kanunun 98. Maddesinin birinci ve ikinci fıkraları uyarınca yapılacak başvurular, cezanın infazının ertelenmesine engel olamayacaktır.

Ancak, bu gibi hallerde mahkeme olayın özelliğine göre infazın ertelenmesine veya durdurulmasına karar verebilecektir.

Birden fazla hükümdeki cezaların toplanması

5275 sayılı Ceza Ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun’un 99. maddesine göre, Bir kişi hakkında hükmolunan herbir ceza diğerinden bağımsızdır, varlıklarını ayrı ayrı korurlar.

Ancak, bir kişi hakkında başka başka kesinleşmiş hükümler bulunur ise, 5275 sayılı Ceza Ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun’un 107 nci maddenin uygulanabilmesi ve koşullu salıverilme tarihinin tespiti açısından mahkemeden bir toplama kararı istenebilecektir.

Belirtmek gerekir ki, hükümlü hakkında koşullu salıverilme süresini tespit açısından bu uygulamaya sıklıkla başvurulmaktadır.

Yasal düzenlemede, birden fazla kesinleşmiş hükümlere ait cezaların ne suretle toplanacağı ifade edilmektedir.

Bir kimse hakkında birden fazla hüküm verilmiş ve mahkemece cezaların toplanmasına ilişkin hükümler uygulanmamış olursa, infaz için cezaların toplanması gerekeceğinden, mahkemeye bu amaçla başvuru zorunlu hale gelmektedir.

Bu başvuruyu, Cumhuriyet savcısının veya hükümlünün yapabilmesi imkân dâhilindedir.

Hastanede geçen sürenin cezadan indirilmesi

5275 sayılı Ceza Ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun’un 100. maddesinin birinci fıkrasına göre,

Cezanın infazına başlandıktan sonra hastalık nedeniyle hükümlünün ceza infaz kurumundan hastaneye kaldırılması hâlinde burada geçirdiği sürenin, cezadan indirilmesi imkânı bulunmaktadır.

Bu yasal düzenlemede, ceza muhakemesinde yapılan “mahsup muhakemesinin” bir türü olarak, hastanede geçen sürenin cezadan indirilmesi ile ilgili kurallar hükme bağlanmıştır.

Bu yasal düzenlemenin uygulanabilmesi için, infaz sırasında hükümlünün akıl hastalığı veya yaşamı için ağır bir tehlike oluşturan bir hastalıkla karşılaşması şarttır.

Hasta hükümlüler için önce cezaevi revirinde veya cezaevi hastanelerinde tedavi edilmeli, bu mümkün değil ise, hasta hükümlü tedavisi için bu kapasiteye sahip başka bir hastaneye götürülmelidir.

Hükümlünün hastalığına kasten neden olması

Belirmek gerekir ki, cezanın infazını durdurmak için hükümlü, hastalığına kasten neden olmuşsa hastalığı nedeniyle hastanede geçirdiği sürelerin cezasından indirilmesi ile ilgili hükümden yararlanamayacaktır.

Bu gibi hâllerde Cumhuriyet savcısı mahkemeden bir karar verilmesini talep edebilecektir. (5275 S.K. md.100/2)

Cezaevi revirinde tedavisi sağlanamayan hükümlü hastanın dışarıdaki bir hastanede geçen tedavi süresinin, hükümlünün hastalığa kendisinin neden olmasından dolayı cezadan mahsup yapılamayacağı iddia edilmesi hâlinde Cumhuriyet savcısı 5275 sayılı Kanunun 100. Maddesinin ikinci fıkrası hükmü uyarınca, mahkemeden bir karar almak mecburiyeti altındadır.

Bu hâlde mahkemenin iddianın doğru olup olmadığını incelemesi ve hastalık süresinin cezaya mahsup edilip edilmeyeceği hususunda bir karar vermesi zorunluluk arz etmektedir.

İnfaz sırasında verilecek kararların mercii ve usulü

5275 sayılı Ceza Ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun’un 101. maddesinin birinci fıkrasına göre,

Cezanın infazı sırasında, 5275 sayılı Kanunun 98 ilâ 100 üncü maddeleri uyarınca, mahkemeden alınması gereken kararlar duruşma yapılmaksızın verilecektir.

Yasal düzenleme, bu gibi hallerde mahkemece duruşma yapılmaksızın evrak üzerinden karar verilebilme imkânını getirmiştir. Mahkeme burada, duruşma açmaz ise, daha sağlıklı bir karar verebilmek için cumhuriyet savcısının ve hükümlünün iddialarının nedenlerini yazılı olarak bildirmelerini isteyebilecektir.

Yasal düzenlemeye göre infaz aşamasında şu hallerin ortaya çıkması halinde mahkemeden açıklama kararı istenebilecektir:

1) Cezanın infazı sırasında hükmün açıklanması ihtiyacının doğması,

2) Cezanın infazında tereddüt edilmesi,

3) Birden fazla hükümlerdeki cezaların toplanması,

4) Hastanede geçen sürelerin cezadan indirilmesi.

Bu hallerin varlığı halinde, 5275 sayılı Ceza Ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun’un 101. Maddesi uyarınca mahkemeden bir karar vermesi talep edilebilecektir.

Başka bir söylemle, 5275 sayılı Ceza Ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun’un 101. Maddesi bu amaçla yapılabilecek başvurularda kararı verecek adli makamı belirlemekte ve sürece ilişkin usulü göstermektedir.

Cezaların toplanmasına karar vermeye yetkili olan mahkeme

5275 sayılı Ceza Ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun’un 101. maddesinin ikinci fıkrasına[1] göre,

5275 sayılı Ceza Ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun’un 99 uncu madde gereğince cezaların toplanması gerektiğinde bu hususta hüküm verme yetkisi, en fazla cezaya hükmetmiş bulunan mahkemeye aittir.

Ancak bu durumda birden çok mahkeme yetkili ise son hükmü vermiş olan mahkemeye aittir.

En fazla cezanın;

a) Yargıtay tarafından ilk derece mahkemesi sıfatıyla verilmesi hâlinde Ankara ağır ceza mahkemesince,

b) Bölge adliye mahkemesi tarafından ilk derece mahkemesi sıfatıyla verilmesi hâlinde bölge adliye mahkemesinin bulunduğu il ağır ceza mahkemesince,

c) Bölge adliye mahkemesi tarafından duruşma açmak suretiyle verilmesi hâlinde ise hükmü kaldırılan ilk derece mahkemesince,

bu hususta bir karar verilmesi gerekir.

İnfaz aşamasında açıklama yargılaması ile verilen kararlara karşı başvurulabilecek yasa yolu

5275 sayılı Ceza Ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun’un 101. maddesinin üçüncü fıkrasına[2] göre,

5275 sayılı Ceza Ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun’un 101. maddesi uyarınca verilen kararlara karşı itiraz yoluna gidilebilir.

Yukarıda ifade edildiği üzere, 5275 sayılı Kanunun 98 ilâ 101. maddeleri, herhangi bir ceza hükmünün, hükmün kesinleşmesinden sonra değişmesi halinde yapılacak uyarlama yargılamasına ilişkin genel kuralları hüküm altına almıştır.

YARGITAY UYGULAMASI

Tekerrür koşullarının bulunup bulunmadığı ve kaçıncı kez tekerrür hükümlerinin uygulanması gerektiği hususu

Yargıtay, açıklama yargılamasının infaz aşaması ile ilgili olduğunu, kararla ilgili bazı hususların infaz aşamasında yerine getirilemeyeceğini, infazla ilgili bu konunun yargı kararında mutlaka yer alması gerektiğini düşünmektedir.

Örneğin; 5237 sayılı TCK'nın 58. maddesinde düzenlenmiş bulunan ve güvenlik tedbirlerine ilişkin bölümde yer alan tekerrürün, hükümlülüğün yasal sonucu olmaması nedeniyle, tekerrür koşullarının bulunup bulunmadığının ve kaçıncı kez tekerrür hükümlerinin uygulanacağının kararda gösterilmesi zorunludur.[3]

Bu konuda 5275 sayılı Yasanın 98 ve devamı maddeleri uyarınca infaz aşamasında karar alınmasına yasal olanak bulunmadığından, Mahkemece ikinci kez tekerrür hükümlerinin uygulanması talebinin reddine karar verilmesi gerekir.[4]

Dava zamanaşımının gerçekleşmesi (infaz aşamasında farkedilmesi)

Yargıtay, bir kararında hükümlü hakkındaki hükmün kesinleşmesinden sonra, Cumhuriyet Başsavcılığı tarafından hükmün verilmesinden sonra ancak kesinleşmesinden önce tebligat aşamasında dava zamanaşımının gerçekleştiği belirtilerek cezanın yerine getirilip getirilmeyeceği hususunda oluşan tereddütün giderilmesi için yapılan talep üzerine hükmü veren mahkemece dosya üzerinden yapılan inceleme üzerine verilen karar infaza ilişkin olup, 5275 sayılı Kanunun 98 ila 101. maddeleri uyarınca itiraz kanun yoluna tabi olduğunun kabul edilmesi gerektiğini ifade etmektedir.[5]

Belirtmek gerekir ki, yargılamaya konu bir olay dava zamanaşımına uğramış olmasına rağmen kesinleştirilip infaza verilmiş ve dava zamanaşımı infaz aşamasında fark edilmiş ise, bu husus açıklama yargılamasına konu edilebilir.

Koşullu ve hak ederek tahliye sürelerinin belirlenmesine ilişkin talepler

Hükümlünün koşullu ve hak ederek tahliyesi sürelerinin belirlenmesine ilişkin taleplerde infaz aşamasında olabilecek taleplerdir ve bu taleplerde açıklama yargılamasına konu edilebilmektedir.[6]

Cezaların toplanması işlemi (infaz işlemi olması)

Yargıtay, 5237 sayılı Kanun'un yürürlüğe girmesinden sonra yapılabilecek cezaların toplanması işleminin infaza müteallik bir husus olduğunun mutlaka gözetilmesi gerektiğini ifade etmektedir.[7]

Yargıtay; 5237 sayılı TCY sisteminde hapis cezalarının içtimaının düzenlenmediğini ve 5275 sayılı Yasanın 99. maddesi uyarınca her bir cezanın diğerinden bağımsız olarak varlığın koruduğu gözetilmesi gerektiğini, hükmolunan cezaların toplanması suretiyle toplam ceza üzerinden karar verilemeyeceğini kararlarında vurgulamaktadır.[8]

01 Haziran 2005 tarihinden sonra gerçekleştirilen yasa değişiklikleri nedeniyle uyarlama yargılaması

Yargıtay, 01 Haziran 2005 tarihinden sonra gerçekleştirilen yasa değişiklikleri nedeniyle uyarlama yargılamasının tabi olacağı ilkelerin 5252 sayılı Kanun'un 9. maddesine göre değil, 5275 sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun'un 98 ilâ 101. maddelerine göre belirlenmesi gerektiğini belirtmektedir.[9]

Yargıtay’a göre, Uyarlama yargılaması sonucunda verilen kararlara karşı başvurulabilecek yasa yolu, 5275 sayılı Kanun'un 101/3. fıkrası uyarınca belirlenen itiraz yasa yoludur.[10]

İnfaz ile ilgili yasaların uygulanması

Yargıtay, infaz aşamasında infaz ile ilgili yasaların koşullu salıverilme ile ilgili düzenlemelerinin uygulanması veya uygulanmamasına yönelik taleplerin açıklama yargılamasına konu olabileceğini düşünmektedir.

Örneğin, hükümlünün içtima Kararına konu mahkumiyetlerden birinin 671 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin 32. maddesinde kapsam dışı bırakılan cinsel saldırı suçu olduğu halde, bu yasal düzenlemenin uygulanmasına açıklama yargılaması ile karar verilmesi hukuka aykırı olacaktır.[11]

İnfaza ilişkin talepler ve kararlar

Yargıtay’a göre; 5275 Sayılı Kanunun 98. maddesinin 2. fıkrası uyarınca hapis cezasının infazının hastalık sebebiyle ertelenmesi, 99. madde gereğince birden fazla hükümdeki cezaların toplanması ve 100. maddedeki cezanın infazına başlandıktan sonra hastanede geçen sürenin cezadan indirilmesine ilişkin kararlar da mutlak suretle infaza ilişkindir. Bu kararlara karşı başvurulacak yasa yolu da 101. madde uyarınca itiraz yasa yoludur.[12]

İnfaz aşamasında verilen uyarlama kararları

İnfaz aşamasında verilen uyarlama kararları kazanılmış hak oluşturmaz.

Açıklama yargılaması sonunda verilen kararların itiraz yasa yoluna tabi olması

Yargıtay’a göre; 5275 sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkındaki Kanunun 101. maddesine göre verilen kararlar itiraza tabidir. Bu nedenle kararın kesinleşip kesinleşmediği tespit edilecek kanun yolu açısından önemlidir.[14]

SONUÇ:

1. Açıklama yargılaması, esasen uyarlama yargılamasıdır. Gerek yargısal kararlarda ve gerekse öğretide uyarlama yargılaması kavramı ile ifade edilmektedir.

2. 5275 sayılı Ceza Ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun’un 101. maddesi uyarınca açıklama yargılamasında verilen kararlara karşı itiraz yoluna gidilebilir.

3. Açıklama yargılaması, infaz aşaması ile ilgilidir. Yerel mahkeme tarafından verilen ve infaza verilen kararla ilgili bazı hususlar infaz aşamasında yerine getirilemez. İnfazla ilgili bazı konuların yargı kararında mutlaka yer alması gerekmektedir.

4. infaz aşamasında infaz ile ilgili yasaların koşullu salıverilme ile ilgili düzenlemelerinin uygulanması veya uygulanmamasına yönelik talepler açıklama yargılamasına konu olabilmektedirler.

5. 5275 Sayılı Kanunun 98. maddesinin 2. fıkrası uyarınca hapis cezasının infazının hastalık sebebiyle ertelenmesi, 99. madde gereğince birden fazla hükümdeki cezaların toplanması ve 100. maddedeki cezanın infazına başlandıktan sonra hastanede geçen sürenin cezadan indirilmesine ilişkin kararlar da mutlak suretle infaza ilişkindir. Bu yöndeki talepler açıklama yargılamasına konu edilebilirler.

6. Açıklama yargılaması ancak mahkûmiyet kararları hakkında geçerlidir.