1- GİRİŞ
İş hukuku, işçi ile işveren arasındaki hak ve yükümlülükleri düzenleyen bir hukuk dalıdır. İşçi ile işveren arasında gerçekleşen iş akdi taraflara birtakım yükümlülükler sağlamaktadır. Bu yazımızda işverenin iş akdinden doğan borçları arasında olan "işçinin sağlığını ve güvenliğini koruma borcundan" bahsedeceğiz.
2- İŞVERENİN İŞÇİNİN SAĞLIĞINI VE GÜVENLİĞİNİ KORUMA BORCU HUKUKİ DAYANAĞI
İşveren, işçinin kişilik hakları arasında bulunan yaşamsal, sağlık ve beden bütünlüğünü işyeri tehlikelerine karşı korumak zorundadır. İşverenin işçiyi gözetime diğer deyişle iş sağlığı ve güvenliği önlemlerini alma borcunun hukuki dayanağı 4857 sayılı Kanun’un 77. maddesi uyarınca, işverenler iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması için gerekli her türlü önlemi almak, araç ve gereçleri noksansız bulundurmak; işçiler de iş sağlığı ve güvenliği konusunda alınan her türlü önleme uymakla yükümlüdürler. Yine mevzuatımızda 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu m.4 ve Türk Borçlar Kanunu 417/2 işçinin sağlığı ve güveniğini koruma borcununa hukuki dayanak olarak yer almaktadır.
TBK m.417/2 göre "işveren işyerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması için gerekli her türlü önlemi almak, araç ve gereçleri noksansız bulundurmak; işçiler de iş sağlığı ve güvenliği konusunda alınan her türlü önleme uymakla yükümlüdür."
6331 sayılı iş sağlığı ve güvenliği kanunu 4.maddesi uyarınca "işveren, işyerinde iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili gerekli tedbirleri almak ve uygulamakla yükümlüdür." Bu yükümlülüklere değinmeden önce şunu söylemekte fayda var. TBK m.417/2 uyarınca iş akdine dayalı tüm işçilerin iş kazası veya meslek hastalığından işverinin sorumluluğunu düzenlerken İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu m.4 kamu veya özel sektör farketmeksizin işçiler, memurlar, çıraklar, stajyerler tüm çalışanların iş sağlığı ve güvenliğini kapsamaktadır. işyerindeki tüm çalışanların sağlık ve güvenliğini koruma amacını güder. Bu hususlar dahilinde işverenin yukarıda açıklanan hükümlere aykırı davranışı nedeniyle bir zarar ortaya çıkarsa işçinin veya hak sahiplerinin tazminat hakları doğar. İşçi, bu yasal hükümlere dayanarak ortaya çıkan zararın tazmin edilmesi için işverene karşı maddi ve manevi tazminat davası açabilmektedir.
3- İŞVERENİN YÜKÜMLÜLÜKLERİ
6331 sayılı iş sağlığı ve güvenliği kanununda işverenin işçinin sağlığını ve güvenliğini korumak amacıyla yerine getirmesi gereken başlıca yükümlülükler şu şekildedir:
*İşveren işyerindeki sağlık ve güvenlik risklerini belirlemeli ve bir risk analizi yapmalıdır. İşveren yaptığı risk analizi sonucunda işyerini Tehlikeli faktörlere karşı korumak için gerekli önlemler almalıdır.
*İşveren çalışanlarına iş sağlığı ve güvenliği konusunda gerekli eğitim ve bilginin verilmesi konusunda hassas davranması gerekir.
*İşveren işçilerine gerekli koruyucu ekipmanları temin etmeli ve bu ekipmanların kullanımı konusunda eğitimler vermelidir.
*İşveren iş kazalarını ve meslek hastalıklarını önlemek için işyerinde uygun çalışma koşullarını oluşturmalı, çalışanına görev verirken çalışanın sağlık ve güvenlik yönünden işe uygunluğunu denetlemeli ve işyerinde iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerine uyulup uyulmadığını incelemelidir.
4- İDARİ VE CEZAİ SORUMLULUK
İşverenin işçilerin sağlığını ve güvenliğini koruma borcunu yerine getirememesi durumunda hem cezai hem de idari sorumlulukları doğmaktadır. İdari sorumluluk, iş verenin yasal düzenlemelere aykırı davranması durumunda karşılaştığı yaptırımdır. Bu sorumluluk türü, işverenin iş sağlığı ve güvenliğiyle ilgili yükümlülüklerini yerine getirmediği veya yerine getirmekte ihmal ettiği durumlarda ortaya çıkar. Bir idari yaptırımın söz konusu olabilmesi için iş sağlığı ve güvenliği kanununa aykırılık gerçekleşmelidir.
Çünkü iş sağlığı ve güvenliği kanunu işverene birçok yükümlülük getirmiştir. Bu yükümlülükler arasında iş sağlığı ve güvenliği önlemlerinin alınmaması, işçilere gerekli eğitimlerin verilmemesi, tehlikeli işlerde gerekli önlemlerin alınmadığı, işçilere koruyucu ekipmanların sağlanmadığı tespit edildiğinde işverene idari para cezası uygulanabilir. Bu para cezaları işyerinin büyüklüğü, ihlalin niteliği ve ihlalin tekrarlanıp tekrarlanmamasına göre değişmektedir.
Cezai sorumluluk ise işverenin iş sağlığı ve güvenliği yükümlülüklerini yerine getirmemesi nedeniyle işçilerin zarar görmesi veya iş kazaları yaşanması durumunda devreye girmektedir. Örneğin işveren iş sağlığı ve
güvenliğiyle ilgili gerekli tedbirleri almazsa ve bu nedenle bir işçi iş kazası geçirir veyahut meslek hastalığına yakalanırsa işverenin cezai sorumluluğu söz konusu olur. Bu durumda işveren "taksirle yaralama" veya "taksirle öldürme" gibi suçlardan dolayı cezalandırılabilir.
5- YARGITAY KARARI
Yargıtay 10. Hukuk Dairesi Esas No: 2020/6384, Karar No: 2020/5741, Tarih: 08.10.2020: İşverenin, bilimsel ve teknolojik gelişmelerin gerektirdiği iş sağlığı ve güvenliği önlemlerini alma zorunluluğu olduğu belirtilmiştir.
Yargıtay 10. Hukuk Dairesi Esas No: 2020/11063, Karar No: 2021/14299, Tarih: 16.11.2021: İşverenin işçilerin sağlık durumlarını dikkate alarak uygun işlerde çalıştırma ve gerekli sağlık gözetimini sağlama yükümlülüğü olduğu belirtilmiştir.
Av. Yusuf İslam SAYLIK
KAYNAKÇA
1- 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu
2- Türk Borçlar Kanunu
3- 4857 Sayılı İş Kanunu
4- Prof. Dr. Sarper Süzek "İş Hukuku", 2023
5- Yargıtay 10. Hukuk Dairesi Kararları
