DÜNYADA ÖZEL DEDEKTİFLİK[1]
ABD’de özel güvenlikle aynı tarihte, 1850 yılında aynı kişi tarafından kurulan Pinkerton Ulusal Dedektiflik Ajansı (Pinkerton National Detective Agency) hayata girmiştir. Almanya hariç, bazı ülkelerle özel güvenlikle aynı kanun metni içinde veya münhasıran özel dedektiflik mevzuatı ile yasal zemin sağlanmıştır. Almanya’da özel güvenlik ve özel dedektiflik şirketleri ticaret kanununa göre kurulup hizmet vermektedir.
ABD’de bireysel başvuru ile olunan dernekler kurulmuştur. Avrupa’da, ülke özel dedektif derneklerinin başvurusu ile 1964 yılında Uluslararası Özel Dedektif / Araştırma Dernekleri Federasyonu – IKD (www.ı-k-d.com) kurulmuştur. 2009 yılında Türkiye Özel Dedektif Derneği de bu federasyona üye olmuş, tüm etkinliklerine katılmış, hatta 2011 ve 2018 yıllarında IKD Genel Kurulu İstanbul’da yapılmıştır.
Federasyonun tanımına göre; özel dedektif/araştırmacılık; bir kişi veya bir etkinlik için bilgi veya kanıt elde etme veya kişinin nerede olduğuna dair bilgi derleme, herhangi bir eşyanın hangi şartlar veya vasıta ile kayıp olduğu veya zarara uğradığı hakkında bilgi veya kanıt elde etmek için yapılan her türlü takip, araştırma veya soruşturmadır.
IKD’nin tanımı aşağıdaki hizmetleri kapsar:
· Kaza araştırmaları,
· Şantaj araştırmaları,
· Sahte muhasebe araştırmaları,
· Aile hukuku araştırmaları,
· Sahtekârlık araştırmaları,
· Dolandırıcılık araştırmaları,
· Hırsızlık araştırmaları,
· Kayıp araştırmaları,
· Fikri mülkiyet hakkı araştırmaları,
· Menşei tespiti,
· Gözlem/takip,
· İz bulma
· Durum raporları,
· Yasal bilgilendirme,
· Hukuki destek,
Türkiye’de de özel güvenlikte olduğu gibi dünyadaki gelişmeler ve ülkemiz ihtiyaçları doğrultusunda 1990’lı yıllardan itibaren Ticaret Kanunu’na göre kurulan şirketler tarafından özel dedektiflik hizmetleri verilmeye başlanmıştır. İnternetten yapılan araştırmada çok sayıda şirketin bu hizmetleri yaptığı görülmektedir.
2007 yılında Özel Dedektifler Derneği kurulmuş, 2009 yılında Uluslararası Özel Dedektif/Araştırmacı Dernekleri Federasyonuna üye olunarak, bir taraftan hizmetlerin uluslararası standartta yapılması, diğer taraftan da ülkemizde de bir kanun çıkması için çalışmalar yapmıştır.
İstanbul Milletvekili Orhan ERGÜDER tarafından kanun teklifi sunulmuştur. Teklifin gerekçesi aşağıya alınmıştır.
GEREKÇE Ülkemiz nüfusunun altmış milyona dayanmış olduğu göz önünde bulundurulduğunda insan sayısına oranla, genel zabıta sayısının yeterli düzeyde olmadığı, İş hacminin kabarık, zamanın ise kısıtlı oluşu gibi nedenlerle, zabıtanın özel veya tüzelkişilerin günlük hayatta ihtiyaç duydukları kişi ve ekonomik istihbarat, oto hırsızlığı, dolandırıcılık, özel yakın koruma gibi konularda hizmet vermekte zorlandığı, sınırlı zaman ve yoğun işleri arasında sıkış görülmektedir. Diğer yandan, batılı ülkelerde özel dedektiflik müessesesinin topluma büyük hizmetlerde bulunduğu gibi, genel zabıta hizmetlerini hafifletici fonksiyon ifa etmekte olduğu da bilinmektedir. Kanun yürürlüğe girdiğinde, genel zabıta hizmetlerinde bir rahatlama olacağı, bir anlamda suç ve suçluluğu önleyici, suçluların tespit ve yakalanmalarını kolaylaştırıcı, zabıtaya yardımcı yeni bir hizmet birimi kurulmuş olacaktır. Özellikle zabıtanın zaman ayıramadığı konularda, vatandaşa hizmet verebilecek yepyeni bir müessese kurulmuş olacaktır. |
TBMM tarafından kabul edilen 20.01.1994 gün ve 3963 sayılı Özel Dedektiflik Kanunu, Resmi Gazete'de yayınlanmak üzere Cumhurbaşkanlığına yollanmıştır.
Özel Dedektiflik Kanunu Kanun No: 3963 Kabul Tarihi:20.01.1994 Amaç Madde 1.- Bu Kanunun amacı, özel dedektifler ile özel araştırma görevlilerinin çalışma alanları ile yetki ve sorumluluklarını, niteliklerini, mesleğe kabul ve meslekten çıkarılma esas ve usullerini düzenlemektir. Kuruluş Madde 2.- Özel Dedektifler ve özel araştırma görevlileri ile özel dedektiflik bürolarında çalışacak personele ilişkin işlemleri yürütmek üzere İçişleri Bakanlığında Özel Dedektiflik Kurulu, İllerde İl Özel Dedektiflik Komisyonları kurulur. Özel Dedektiflik Kurulu Madde 3.- Özel Dedektiflik Kurulu, İçişleri Bakanlığı Müsteşar Yardımcısının başkanlığında, Adalet Bakanlığınca görevlendirilecek 2 Genel Müdür Yardımcısı ile İçişleri Bakanlığı Emniyet Genel Müdür Yardımcısı, Jandarma Genel Komutan Yardımcısı ve Emniyet Genel Müdürlüğü Asayiş Dairesi Başkanından oluşur. Kurulun raportörlük işleri Emniyet Genel Müdürlüğünce yürütülür. Kurulun çalışma usul ve esasları yönetmelikte gösterilir. İl Özel Dedektiflik Komisyonu Madde 4.- İl Özel Dedektiflik Komisyonu, Vali veya görevlendireceği Vali Yardımcısının başkanlığında, İl Emniyet Müdürü veya görevlendireceği bir Emniyet Müdürü, İl Cumhuriyet Başsavcısı veya görevlendireceği bir C. Savcısı, Jandarma Alay Komutanı veya görevlendireceği bir kişi ve Emniyet Müdürlüğü Asayiş Şube Müdürü tarafından oluşur. Komisyonun raportörlük işleri Asayiş Şube Müdürlüğünce yürütülür. Komisyonun çalışma usul ve esasları yönetmelikte gösterilir. Özel Dedektif Madde 5.- Özel Dedektif, gerçek ve tüzel kişiler adına talep edilen konu ile sınırlı olarak mevcut kanunlar çerçevesinde her türlü bilgileri toplayıp derleyen araştırma ve inceleme yapan gerçek ve tüzel kişilere karşı, her türlü tecavüzleri engelleyen veya def eden, kuruluş, bina, mal ve eşyanın korunmasını sağlayan, bu görevleri sırasında bir suça muttali olduğunda ilgilileri haberdar eden, bu arada suç kanıtlarının kaybolmamasını sağlayan ve bu kanunla verilen sınırlı yetkileri kullanan görevlidir. Özel Dedektifin Mahiyeti Madde 6.- Özel Dedektiflik kamu hizmeti ve serbest bir meslektir. Özel Dedektifliğe Kabul Şartları Madde 7.- Özel Dedektif olabilmek için; Türk Vatandaşı olmak, En az üç yıllık yüksekokulu mezunu olmak, Emniyet Hizmetleri Sınıfı personelinden Emniyet Müdürü, Emniyet Amiri, Başkomiser (Yüksek tahsil görmüş) rütbesini almış ve kendi isteği ile ayrılmış veya emekli olmuş Jandarma Genel Komutanlığı Subay sınıfından 15 yıl görev yaptıktan sonra ayrılmış veya emekli olmuş, özel dedektiflik yapmalarında sakınca bulunmadığı hususunda MİT Müsteşarlığınca haklarında uygun görüş bildirilmek kaydıyla MİT Müsteşarlığında Şube Müdürü veya daha üst unvanları almış ve kendi istekleri ile ayrılmış veya emekli olmuş bulunmak, Mülki İdare Amirliği ve en az 15 yıl fiilen avukatlık, hâkimlik, savcılık yapmış olmak, Bu kanuna göre özel dedektiflik yapmaya engel bir hali bulunmamak, Gerekir. Avukatlar aynı zamanda hem özel dedektiflik hem avukatlık yapamazlar. Özel Dedektifliğe Engel Haller Madde 8.- Aşağıda yazılı durumlardan birinin varlığı halinde özel dedektiflik mesleğine kabul istemi reddolunur. Taksirli suçlar ve aşağıda sayılan suçlar dışında, ağır hapis veya 6 aydan fazla hapis veyahut affa uğramış olsalar bile devletin şahsiyetine karşı işlenen suçlarla, zimmet. İhtilas, irtikap, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, inancı kötüye kullanma, dolanlı iflas gibi yüz kızartıcı veya şeref ve haysiyet kırıcı suçtan veya istimal ve istihlak kaçakçılığı hariç, kaçakçılık, resmi ihale ve alım satımlara fesat karıştırma, devletin sınırlarını açığa vurma suçlarından dolayı hükümlü bulunmak, Kesinleşmiş bir disiplin kararı sonucunda devlet memurluğu niteliğini kaybetmiş olmak, İflas etmiş olup da itibarı iade edilmemiş olmak, Özel dedektifliğe sürekli olarak gerektiği gibi yapmaya engel vücut veya akılca malul olmak. Özel Dedektifliğe Kabul Madde 9.- Özel dedektiflik ruhsatı almak için İl Özel Dedektiflik Komisyonuna dilekçe ile başvurulur. İl Özel Dedektiflik Komisyonu başvuru üzerine 60 gün içinde bu kanunun 7 ve 8’inci maddelerindeki Özel dedektif olabilme şartlarını ve engel halleri araştırır ve ayrıca güvenlik soruşturması yaptırır. İl Özel Dedektiflik Komisyonu, yukarıdaki fıkraya göre yaptığı araştırma sonucunu, görüşü ile birlikte Özel Dedektiflik Kuruluna gönderir. Özel Dedektiflik Kurulu başvuru sahibinin özlük dosyası ile gizli sicilinin bir örneğini görev yaptığı kurumlardan ister. Özel Dedektiflik Kurulu, İl Özel Dedektiflik Komisyonunun, araştırma sonucu ve görüşünün geldiği tarihten itibaren 45 gün içinde, özlük dosyası ve gizli sicilini de nazara alarak bir karar verir, bu kararı ilgiliye tebliğ eder. Bu maddenin uygulanması ile ilgili usul ve esaslar yönetmelikte gösterilir. Yemin MADDE 10- Özel Dedektiflik Kurulunun kararı ile mesleğe kabul edilen özel dedektiflere, ruhsatları verilirken Özel Dedektiflik Kurulu başkan ve üyeleri önünde aşağıdaki şekilde yemin ettirilir. “Kanuna, ahlaka, mesleğin onuruna ve kurallarına uygun davranacağıma namusum ve vicdanım üzerine and içerim.” Ruhsatın Asılma Mecburiyeti, Hüviyet Cüzdanı ve Belgelerin Basımı MADDE 11- Özel Dedektiflik ruhsatı, özel dedektiflik bürolarında kolayca görülebilecek bir yere asılı olarak bulundurulur. Özel dedektiflere ayrıca ruhsatlı olduklarını kanıtlamaları için Özel Dedektiflik Kurulunca “Özel Dedektif Hüviyet Cüzdanı” verilir. Özel Dedektiflik Bürosu MADDE 12- Özel Dedektif unvanını kazanmış ruhsatlı kişi tarafından işyeri olarak “Özel Dedektiflik Bürosu” açılır. Hizmete açılacak özel dedektiflik bürolarının adres, telefon numaraları, diğer haberleşme sistemlerine ait bilgiler, istihdam olunacak personelin açık kimlikleri, iş yerinin açılmasından 7 gün önce bir dilekçe ile birlikte İl Özel Dedektiflik Komisyonuna bildirilir. Verilen bu bilgilerde olacak değişiklikler, personelin işten ayrılması yada çıkarılması veya yeni personel alınması gibi değişiklikler de yine 7 gün içerisinde yazılı olarak aynı komisyona bildirilir. Özel Araştırma Görevlisi MADDE 13- Özel dedektiflik bürolarında, özel dedektiflere yardımcı olmak üzere “Özel Araştırma Görevlisi” istihdam edebilir. Bunlar özel dedektiflerin verdiği inceleme, araştırma, soruşturma, takip-tarassut ve istihbarat hizmetlerini yürütürler. Özel Araştırma Görevliliğine Kabul Şartları MADDE 14- Özel araştırma görevlisi mesleğine kabul edilebilmek için; T.C. vatandaşı olmak, En az bir özel dedektif tarafından, hakkında özel araştırma görevlisi olabilir diye olumlu rapor verilmiş bulunmak, En az lise veya dengi okul mezunu olmak, 25 yaşını ikmal etmiş bulunmak, 8’inci maddeye göre engel bir hali bulunmamak, Gerekir. Özel Araştırma Görevliliğine Kabul MADDE 15- Özel araştırma görevlisi ruhsat almak için bir dilekçe ile Özel Dedektiflik Komisyonuna başvurur. Dilekçeye yanında çalışmak istenilen özel dedektifin olumlu görüşü eklenir. İl Özel Dedektiflik Komisyonu başvuru üzerine 30 gün içinde bu Kanunun 14 ve 8’inci maddelerine göre özel araştırma görevlisi olabilme şartlarını ve engel halleri araştırır ve ayrıca güvenlik soruşturması yaptırır. İl Özel Dedektiflik Komisyonunca haklarında yaptırılacak soruşturmanın olumlu bulunması halinde, kendilerine “Özel Araştırma Görevlisi Hüviyet Cüzdanı” verilir. Başvuru dilekçesine eklenecek belgeler ile özel araştırma görevlisi hüviyet cüzdanı verilmesinin usul ve esasları yönetmelikte gösterilir. Silah Taşıma ve Kullanma Yetkisi Madde 16.- Özel Dedektifler bu kanunla verilmiş görevlerini yaparken silah taşıma yetkisine haizdir. Özel araştırma görevlisi kendilerine özel silah kullanma belgeleri ile verilen demirbaşa kayıtlı silahlarını korudukları bina, tesis ve kuruluşlarda taşıyabilirler. Özel Araştırma Görevlilerinin Bağlı Olarak Çalışma İlkesi Madde 17.- Özel araştırma görevlileri ancak, bir özel dedektife bağlı olarak onların direktifi doğrultusunda görev yaparlar. Müstakilen özel dedektiflik bürosu açamaz ve çalışamazlar. İstihdam Edilecek Diğer Personel MADDE 18- Özel dedektiflik bürolarında idari işlerde istihdam edilmek üzere personel, sair işlerde çalıştırılmak üzere müstahdemler istihdam olunabilir. Bu kişilerin bu hizmetlerde çalıştırılabilmeleri için 8’inci madde de sayılan durumlardan birini taşımamaları ve İl Özel Dedektiflik Komisyonunca haklarında yapılacak güvenlik soruşturmasının olumlu bulunması şarttır. Bu kişilerin işe başlamadan İl Özel Dedektiflik Komisyonuna dilekçe ile başvuruları yaptırılır. Bunlardan idari hizmetlerde istihdam edilecek personele İl Özel Dedektiflik Komisyonunca “Hüviyet Cüzdanı” verilir. İkinci fıkraya göre yapılacak başvuru ile üçüncü fıkraya göre verilecek hüviyet cüzdanlarının esas ve usulleri yönetmelikte gösterilir. Özel Dedektif ve Özel Araştırma Görevlilerinin Görev ve Çalışma Alanları Madde 19.- Özel dedektifler ve istihdam ettikleri özel araştırma görevlileri müşterilerinin vaki talepleri üzerine aşağıdaki görevleri yaparlar. Aile fertlerinin, aile birliğine zarar veren davranışlarının, kötü alışkanlıklara mehilli olup olmadıklarının incelenmesi, Kaybolmuş ya da adresi bilinmeyen kişilerin bulunması, adreslerin tespit edilmesi, Kaybolmuş ya da çalınmış malların bulunması, Korunması istenen kişi ya da kuruluş, bina, her türlü tesis ya da malın korunmasının sağlanması, 2495 Sayılı Özel Güvenlik Teşkilat Kanun kapsamında kurulan kurum, kuruluş ve tesislerin güvenliklerinin sağlanması, Ticari bir firma, fabrika, imalathane ya da her türlü işyerinde çalışan her kademedeki personelin, dürüstlüğü ve güvenirliklerinin işyerine karşı tutum ve davranışlarının, işveren aleyhine diğer firma ve kuruluşlarla iş birliği yapıp yapmadıklarının tespit olunması, Özellikle halka açık bulunan her türlü şirket, büyük mağaza, acente, süpermarket ve işyerlerinde çalışanlar ile bu yerlere girip çıkan kişilerin mal kaçırmalarının, mevcut taşınmaz mal ve makinelere zarar vermelerinin kollanması ve önlenmesi, İcra iflas dairelerinde, aleyhinde takip yapılan borçluların menkul ve gayrimenkul malları ile üçüncü şahıslardaki hak ve alacaklarının neden ibaret olduğunun araştırılıp tespit edilmesi, Umuma Açık Yerlerde Araştırma ve İnceleme Yapma Yetkisi Madde 20.- Özel dedektifler ve istihdam ettikleri özel araştırma görevlileri, umuma açık yer olarak nitelendirilen bilumum yerlere, bu yerlerin açık bulundurulduğu saatler dahilinde bu işyerlerine gelen üçüncü şahıslarla ilgili olarak bilgi toplamak üzere girmeye, bu yerlerde her ne nam altında olursa olsun hizmet gören kişiler ile bu yerlerin yetkili yöneticisi durumunda olan şahıs ve işyeri sahiplerinin bilgilerine başvuruda bulunmaya yetkilidirler. Kişileri, ifade almak üzere bürolarına davet edemezler, zor kullanamazlar, birinci fıkraya göre girdikleri umuma açık işyerinde bu yer ve sahipleri hakkında araştırma ve incelemede bulunamazlar. Özel dedektifler ve istihdam ettikleri özel araştırma görevlileri, bu görevlerini yerine getirirken; kişilerin onurlarını ve kişisel haklarına zedeleyici, özel hayatlarını ihlal edici davranışlarda bulunamazlar ve özel hayata ilişkin bilgileri başka amaçla kullanamazlar. Bilgileri Açıklama Yasağı ve Doğru Bilgi Verme İlkesi Madde 21.- Özel dedektif, özel çalışmaları sonucu edindiği bilgileri kimseye açıklayamaz. Müşterilerinden başka hiç kimseye sır ifşa edemez. Ancak, resen takibi gerekli bir suç işlendiği yolunda bilgi edindiğinde bilgi ve belgeleri bulunduğu yer Cumhuriyet Savcılığına intikal ettirmekle mükelleftir. Özel dedektifler, işverene ya da müşterisine hilafı hakikat bilgi ya da rapor veremezler. Görevi Savsaklama ve Kötüye Kullanma Madde 22.- Özel dedektif, bu kanun ve diğer kanunlar gereğince kendisine verilmiş görev ve yetkiyi kötüye kullanamaz. Yetkilerini kötüye kullanan özel dedektifler Türk Ceza Kanunu’nun 240’ıncı maddesi gereğince cezalandırılırlar. Zabıtanın Görevini Aksatmama İlkesi Madde 23.- Özel dedektifler, özel araştırma görevlileri ve her ne nam altında olursa olsun istihdam ettikleri kişiler, zabıtanın görevini aksatıcı, engelleyici tutum ve davranışlarda bulunamazlar. Özel Dedektif, Özel Dedektiflik Büroları Ve Özel Araştırma Görevlilerinin Denetimi Madde 24.- Lüzum görülmesi halinde; İçişleri Bakanlığı Özel Dedektiflik Kurulunun istemi veya İl Özel Dedektiflik Komisyonu kararı uyarınca İl Özel Dedektiflik Komisyonu tarafından görevlendirilecek İl Özel Dedektiflik Komisyonu üyesi veya üyeleri tarafından özel dedektif, özel dedektif bürosu ile görevli olarak çalışmakta olan özel araştırma görevlileri denetlenebilir. Disiplin Cezalarının Uygulanacağı Haller Madde 25.- Özel dedektiflik onuruna yahut meslek ahlakına uymayan tutum ve davranışlarda bulunanlara, görevini yapmayan veya görevinin gerektirdiği dürüstlüğe uygun şekilde davranmayanlar hakkında bu kanunda sayılan disiplin cezaları uygulanır. Disiplin Cezaları Madde 26.- Disiplin cezaları şunlardır: a) Kınama: Tutum ve davranışlarında kusurlu sayıldığının özel dedektife bildirilmesidir. b) Para Cezası: En az asgari ücret ve beş katına kadar para cezasıdır. c) Faaliyetten Men: Özel dedektifin bir aydan az bir yıldan fazla olmamak üzere mesleğini yapmaktan yasaklanmasıdır. d) Meslekten Çıkarma: Özel dedektiflik ruhsatı ve özel dedektiflik hüviyet cüzdanının geri alınarak özel dedektiflik unvanının kaldırılmasıdır. Bu madde hükümleri İl Dedektiflik Komisyonunca özel araştırma görevlilerine de aynen uygulanır. Disiplin cezasını gerektiren fiiller ile disiplin cezası verilmesinin usul ve esasları yönetmelikte gösterilir. Tekerrür Halinde Uygulanacak Ceza Madde 27.- Disiplin cezasının verilmesini gerektiren eylemin işlemesinden itibaren bir yıl içerisinde aynı eylemin tekrarı halinde eyleme öngörülen cezanın bir üstü verilir. Bu kanunun 23’üncü maddesi hükümlerine uymamayı itiyat haline getirenlerle zabıtanın görevini aksattığı veya engellediği tespit olunanlara özel dedektiflik kurulunca meslekten çıkarılma cezası uygulanır. Dedektifliğin Sona Ermesi Madde 28.- Dedektiflerin, a) Bu kanun hükümlerine göre meslekten çıkarılması, b) Dedektifliğe alınma şartlarında herhangi birini taşımadığının sonradan anlaşılması veya dedektiflik sırasında bu şartlardan herhangi birinin kaybedilmesi, Halinde özel dedektiflik kurulu kararı ile dedektiflik sona erer. Ve dedektiflik ruhsatı iptal edilir. Özel Dedektif ve Özel Araştırma Görevlilerine Karşı İşlenen Suçlar Madde 29.- Görev sırasında veya yaptığı görevinden dolayı özel dedektif veya özel araştırma görevlilerine karşı işlenen suçlarda memura karşı işlenen suçlara ilişkin hükümler uygulanır. Özel Dedektiflik Ücretinin Serbestçe Kararlaştırılması Madde 30.- Dedektiflik ücreti, dedektifin sunacağı hizmetin karşılığı olan meblağı ifade eder. Dedektiflik ücreti, dedektifle işveren arasında serbestçe kararlaştırılır. İş takibi ve her türlü danışma ücretleri hakkındaki anlaşmaların yazılı şekilde olması şarttır. Ücretten doğan davalarda, yazılı sözleşmeden başka delil getirilemez ve dinlenmez. İş Sahibinin İşi Başka Özel Dedektife Vermesi MADDE 31- İş sahibi, ilk anlaşmayı yaptığı özel dedektifin yazılı muvafakatini alarak başka özel dedektifleri de işin takibine sokabilir. İş sahibi, ilk özel dedektifin muvafakatini kendisine tevdi veya tebliğ edilecek bir yazı ile en az bir hafta süre vererek talep eder. Özel dedektif bu süre içerisinde cevap vermemişse muvafakat etmiş sayılır. İlk özel dedektifin muvafakat etmemesi halinde, sözleşme kendiliğinden sona erer. İş sahibi muvafakat etmeyen özel dedektife ücretinin tamamını ödemekle yükümlüdür. İlk özel dedektifin muvafakati ile işin başka dedektifler tarafından da takibi halinde iş sahibi, ilk özel dedektifin ücretinden kısıntı yapamaz. Özel Dedektifin İşi Takipten Vazgeçmesi, Azli ve Ücretinin Gününde Ödenmesi Madde 32.- Üzerine almış olduğu işi haklı bir neden olmaksızın takipten vazgeçen özel dedektife hiçbir ücret ödenmez ve peşin olarak alınmış para da iş sahibine geri ödenir. Özel Dedektifin azli halinde ücretin tamamı verilir. Ancak özel dedektif kusur veya ihmalinden dolayı azledilmişse ücretin ödenmesi gerekmez. Anlaşmaya göre özel dedektife peşin verilmesi gereken ücret ödenmez ise özel dedektif işe başlamakta zorunlu değildir. Bu nedenle doğabilecek her türlü sorumluluk iş sahibinindir. Yazılı sözleşmedeki diğer ödeme şartlarının yerine getirilmemesinden dolayı özel dedektif işi takip etmek ve sonucu elde etmekten mahrum kalırsa, sorumluluk bakımından aynı hüküm uygulanır. Tebliğ Usulü ve Adres Bildirme Zorunluluğu Madde 33.- İş sahibinin sözleşmede verdiği adrese özel dedektif tarafından yapılacak her tebliğ, kendisine yapılmış sayılır. Adres değişikliği en geç üç gün içinde iş sahibi tarafından taahhütlü olarak özel dedektife bildirir. İş sahibinin adresine gönderilebilecek yazıların tebliğ edilmemesinden veya adres değişikliklerinin bildirilmemesinden doğan sorumluluk iş sahibine aittir. Dosya Tutma Madde 34.- Özel dedektifler, üzerlerine aldıkları her iş yahut yazılı bilgi ve mütalaasına başvurulan her husus hakkında, düzenli bir dosya tutmakla hükümlüdürler. Reklam Yasağı Madde.35- Özel dedektiflerin, tabelalarında basılı kağıtlarında ve ilanlarında ve akademik unvanları dışında, unvan ve sıfat kullanmaları yasaktır. Cezalar Madde 36.- Ruhsatsız olarak özel dedektiflik yapanlar, üç aydan bir yıla kadar hapis ve bir milyon liradan 10 milyon liraya kadar ağır para cezası ile cezalandırılır. Bu kanunun 24’üncü maddesindeki denetime engel olan özel dedektif ve özel araştırma görevlileri hakkında eylem daha ağır bir cezayı gerektirmediği takdirde 100 bin liradan bir milyon liraya kadar ağır para cezasına hükmolunur. Bu kanunun 35’inci maddesine aykırı hareket edenler hakkında 5 milyon lira ağır para cezası hükmolunur. Yönetmelik Madde 37.- Özel dedektiflik ve özel araştırma görevlilerinin silah ve mermilerinin ne surette temin edileceği bunların menşei, cins ve sayıları, kullanış şekli ve şartları ile mesleğinin sona ermesi durumunda kendilerine verilen silah ve mermilerin hangi mercilere ne şekil ve şartlarla devir ve teslim edileceği ve bu konudaki denetim, özel dedektif ve özel araştırma görevlilerinin denetim ve kanunun uygulanmasına ilişkin diğer hususlar, bu kanunun yayım tarihinden itibaren 3 ay içerisinde İçişleri Bakanlığınca çıkarılacak bir yönetmelikle düzenlenir. Yürürlük Madde 38.- Bu kanun yayımı tarihinde yürürlüğe girer. Yürütme Madde 39.- Bu kanun hükümlerini Bakanlar Kurulu yürütür. |
TBMM Genel Kurulunda 20.1.1994 tarihinde kabul edilen 3963 sayılı "Özel Dedektiflik Kanunu" Cumhurbaşkanlığınca incelenmiş ve aşağıda açıklanan sebeplerden dolayı Anayasanın 89’uncu maddesi gereğince bir defa daha görüşülmek üzere Cumhurbaşkanlığı tezkeresi (3/1254) ile TBMM’ne iade edilmiştir[2].
TÜRKİYE CUMHURBAŞKANLIĞI ANKARA KAN.KAR.39-18/A-2-94-66 4 ŞUBAT 1994 TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ BAŞKANLIĞINA İlgi: 21 Ocak 1994 tarih ve A.01.0.GNS.0.10.00.02 -019-74 sayılı yazınız. İlgideki yazınıza ekli olarak gönderilen ve Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kurulunca 20.1.1994 tarihinde kabul edilen 3963 sayılı "Özel Dedektiflik Kanunu" incelenmiş ve aşağıda açıklanan sebeplerden dolayı Anayasa'nın 89 uncu maddesi gereğince bir defa daha görüşülmek üzere iade edilmiştir. 1. ANAYASA'YA AYKIRILIK YÖNÜNDEN a) Anayasa'nın 20’inci maddesiyle teminat altına alınan " Özel hayatın ve aile hayatının gizliliğine dokunulamaz" ilkesinin ihlal edildiği, b) Kişilik hakları ve kişi güvenliği açısından tehlike oluşturduğu, 2. DİĞER KANUNLARA AYKIRILIK YÖNÜNDEN: a) Cumhuriyet Savcılarınca koğuşturulması gereken suçlarda, özel dedektifler tarafından araştırma yapılması, bilgi ve belge toplanmasının hazırlık soruşturmasının “gizlilik ilkesi”ne ve dolayısıyla Ceza Muhakemeleri Usulü Kanununa aykırı olacağı, b) İşyerinde çalışan her kademedeki personelin, dürüstlüğü ve güvenirliklerinin, işverene karşı tutum ve davranışlarının, işveren aleyhine diğer firma ve kuruluşlarla işbirliği yapıp yapmadıklarının, özel dedektiflerce tespit edilmesinin, iş yasalarına aykırılık oluşturacağı, c)2802 Sayılı Hâkimler ve Savcılar Kanununda, hâkim ve savcı olabilmek için engel haller belirlenirken, üç aylık hapis cezası sınırının özel dedektifler için altı ay olarak belirlenmesinin, sakıncalı kişilerin özel dedektif olmalarına olanak sağlayacağı, d) Kanunla özel dedektiflere silah taşıma yetkisi verilirken, aynı yasada silah kullanmaya ilişkin bir düzenlemeye gidilmeyerek, bu konunun yönetmeliğe bırakılmasının, benzer yasalara aykırı olacağı, 3. KANUNUN DİĞER MADDELERİ YÖNÜNDEN: a) Kanunun 19 uncu maddesiyle özel dedektiflere görev verenin, "zarar gören kişi" yerine, "müşteri" olarak tanımlanmasının, geniş yorumlara sebebiyet vereceği ve dolayısıyla ilgisiz şahıslara üçüncü kişilerin zararına bilgi ve belge toplama imkânının sağlanacağı, b) Özel dedektiflik bürolarının, sadece İl Özel Dedektiflik Komisyonu üyeleri tarafından denetlenmesinin ve bu görevin ayrıca İçişleri ve Adalet Bakanlıkları müfettişlerine verilmemesinin, denetim mekanizmasının yetersiz kalmasına neden olacağı, c) Ruhsatsız olarak özel dedektiflik yapanlara tertip edilecek cezaların, yetersiz ve caydırıcılıktan uzak olacağı, d) Özel dedektif olabilmek için, genelde onbeş yıl çalışma mecburiyeti kabul edildiği halde, bazı meslekler yönünden böyle bir mecburiyet getirilmemesinin, eşitlik ilkesine aykırılık oluşturacağı. e) Hukuk, Siyasal Bilgiler Fakülteleri ile maddi hukuk ve usul hukuku dallarında öğretim veren fakültelerden mezun olup, belirli bir süre özel dedektiflik bürolarında araştırma görevlisi olarak çalışanlara da, özel dedektif olma hakkının verilmesinin yerinde olacağı, f) Özel dedektifliğe kabul ve bu görevden uzaklaştırma işlemlerinde, Özel Dedektiflik Kurulu Kararlarının, İçişleri Bakanının onayına sunulmamasının sakıncalar yaratacağı, Düşünüldüğü arz olunur. Süleyman DEMİREL CUMHURBAŞKANI |
TBMM tarafından telekulak olarak adlandırılan sorunlar için yapılan Meclis Araştırması sonrası hazırlanan kapsamlı raporda Türkiye’de özel dedektiflik kanununun çıkartılması önerilmiştir.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ HABERLEŞME ÖZGÜRLÜĞÜNE VE ÖZEL HAYATIN GİZLİLİĞİNE YÖNELİK İHLALLERİN TESPİTİ VE ÖNLENMESİNE İLİŞKİN TEDBİRLERİN BELİRLENMESİ AMACIYLA KURULAN MECLİS ARAŞTIRMASI KOMİSYONU RAPORU Haziran 2013 3. Dedektiflik kurumunun TBMM gündemine yeniden taşınarak yasal bir altyapıya ve standartlara kavuşturulması ve bu konuda mesleki standartlar belirlenmesi gerekmektedir. Günümüzde artık birçok ülkede bu hizmetler, bazılarında özel bir dedektiflik/araştırma yasası, bir kısmında ise ticaret yasasına göre kurulan şirketler tarafından yürütülmektedir. Çıkış itibarıyla aynı dönem ve tarihe rastladıkları için de birçok ülkede “özel güvenlik ve özel dedektiflik” aynı yasa içinde düzenlenmiş, öz olarak da şirket kuruluş, ABD, Fransa, İspanya’da olduğu gibi ruhsata bağlanma ve kurucularda aranan şartlar aynı olmakla sadece faaliyet alanları farklı belirtilmekle yetinilmiştir. Ülkemizde ise, 20.01.1994 tarihinde TBMM’de 3963 sayılı “Özel Dedektifler Kanunu” çıkartılmışsa da, 4 Şubat 1994 tarihinde dönemin Cumhurbaşkanı tarafından Anayasa’nın 89’uncu maddesi gereği bir defa daha görüşülmek üzere TBMM’ne iade edilmiş, geri gönderme tezkeresi, 17.03.1995 tarih ve İçişleri Komisyonunda görüşülerek gerekli düzeltmeler yapılmış olmakla birlikte TBMM’de tekrar gündeme alınmadığı için yasalaşamamıştır. Bugün ülke genelinde özellikle internet üzerinden yapılan sorgu ile bu alanda birçok özel dedektiflik şirketine ait sitenin bulunduğu görülecektir. Bu şirketlerin hizmet verdikleri alanlar incelendiğinde, “eş takibi”, “evlilik öncesi araştırma”, “adres araştırması”, “dinleme ve izleme cihazlarının tespiti ve bunlara karşı öneyici teknolojilerin geliştirilmesi”, “dolandırıcılıklarda fail tespiti”, “öğrenci takibi”, “kayıp şahıs takibi”, “borçlu takibi” gibi birçok farklı alanda çalıştıkları görülmektedir. Yukarıda sözü edilen faaliyet alanları incelendiğinde, dedektiflik şirketi adı altında yapılanan bu firmaların, toplumumuzda var olan sosyal ve hukuki bazı ihtiyaçların devlet otoritesi ve müdahalesi dışında daha hızlı, sorunsuz çözebilme arzu ve isteği sebebiyle varlık kazandıkları, kimi faaliyet alanlarının Anayasa ve kanunlarda ifadesini bulan temel hak ve özgürlüklere, haberleşme ve özel hayatın gizliliği ilkelerine uygun olabileceği, ancak örneğin “evlilik öncesi araştırma”, “adres araştırması” gibi bazı faaliyet alanlarının ise özel hayatın gizliliği ilkesini açık biçimde ihlal edecekleri, ancak son tahlilde, ülkemizde “dedektiflik” kurumunun yasal bir alt yapıya kavuşturulmadan yapılacak tüm değerlendirme ve yorumların “afaki” olarak kalacağı tartışmasızdır. Bu sebeplerle, İçişleri Bakanlığı ve Emniyet Genel Müdürlüğünün, konu ile ilgili farklı ülkelerin bu konudaki uygulamaları da incelenmek suretiyle güncel bir çalışma yapması sağlandıktan sonra, dedektiflik kurumunun TBMM gündemine yeniden taşınarak yasal bir altyapıya ve standartlara kavuşturulması, oluşturulacak standartlara uygun olmayan “dedektiflik” kurumlarının bir suç örgütü gibi çalışabilecekleri dikkate alınarak, faaliyetlerinin derhal yasaklanması şarttır. |
Kişisel Verilerin Korunması ve Özel Dedektiflik
Kişisel verilerin işlenmesinde başta özel hayatın gizliliği olmak üzere kişilerin temel hak ve özgürlüklerini korumak ve kişisel verileri işleyen gerçek ve tüzel kişilerin yükümlülükleri ile uyacakları usul ve esaslar 24.3.2016 gün ve 6698 sayılı Kişisel Verilerin Korunması Kanunu ile düzenlenmiştir. Bu Kanun hükümleri, kişisel verileri işlenen gerçek kişiler ile bu verileri tamamen veya kısmen otomatik olan ya da herhangi bir veri kayıt sisteminin parçası olmak kaydıyla otomatik olmayan yollarla işleyen gerçek ve tüzel kişiler hakkında uygulanır.
Kişisel veri; kimliği belirli veya belirlenebilir gerçek kişiye ilişkin her türlü bilgidir (6698 sayılı KVKK m.3). Kişisel veriler, ancak 6698 sayılı KVKK ve diğer kanunlarda öngörülen usul ve esaslara uygun olarak işlenebilir (6698/m.4/1). Buna göre “özel dedektif”, “araştırmacı” ya da başka bir sıfat kullanan bir kişinin kişisel veri işleyebilmesi için mutlaka bir yasaya dayanmalıdır.
Kişisel verilerin işlenmesi; kişisel verilerin tamamen veya kısmen otomatik olan ya da herhangi bir veri kayıt sisteminin parçası olmak kaydıyla otomatik olmayan yollarla elde edilmesi, kaydedilmesi, depolanması, muhafaza edilmesi, değiştirilmesi, yeniden düzenlenmesi, açıklanması, aktarılması, devralınması, elde edilebilir hâle getirilmesi, sınıflandırılması ya da kullanılmasının engellenmesi gibi veriler üzerinde gerçekleştirilen her türlü işlemdir (6698 sayılı KVKK m.3).
Kişisel verilerin işlenmesinde aşağıdaki ilkelere uyulması zorunludur (6698/m.4/2):
- Hukuka ve dürüstlük kurallarına uygun olma.
- Doğru ve gerektiğinde güncel olma.
- Belirli, açık ve meşru amaçlar için işlenme.
- İşlendikleri amaçla bağlantılı, sınırlı ve ölçülü olma.
- İlgili mevzuatta öngörülen veya işlendikleri amaç için gerekli olan süre kadar muhafaza edilme.
Kişisel veriler ilgili kişinin açık rızası olmaksızın işlenemez (6698/m.5/1).
İlgili kişinin (kişisel verisi işlenen gerçek kişinin) açık rızası[3] aranmaksızın kişisel verilerinin işlenebilmesi ancak aşağıdaki şartlardan birinin varlığı hâlinde mümkündür (6698/m.5/2):
- Kanunlarda açıkça öngörülmesi.
- Fiili imkânsızlık nedeniyle rızasını açıklayamayacak durumda bulunan veya rızasına hukuki geçerlilik tanınmayan kişinin kendisinin ya da bir başkasının hayatı veya beden bütünlüğünün korunması için zorunlu olması.
- Bir sözleşmenin kurulması veya ifasıyla doğrudan doğruya ilgili olması kaydıyla, sözleşmenin taraflarına ait kişisel verilerin işlenmesinin gerekli olması.
- Veri sorumlusunun hukuki yükümlülüğünü yerine getirebilmesi için zorunlu olması.
- İlgili kişinin kendisi tarafından alenileştirilmiş olması.
- Bir hakkın tesisi, kullanılması veya korunması için veri işlemenin zorunlu olması.
- İlgili kişinin temel hak ve özgürlüklerine zarar vermemek kaydıyla, veri sorumlusunun meşru menfaatleri için veri işlenmesinin zorunlu olması.
OLASI SUÇLAR
Günümüzde “yasaklanmamış olan serbesttir” anlayışıyla özel dedektiflik şirketleri kurulduğu, özel dedektiflik yapıldığı herkesin malumudur.
Özel hukuk davalarında kullanılacak delillerin de hukuka uygun bir şekilde elde edilmesi gereklidir. Aksi halde elindeki yasadışı edinilmiş, “delil” olduğu zannedilen bilgilere güvenerek masaya güçlü oturduğunu düşünen bir kişinin o masadan zarar ve pişmanlık ile kalkması kaçınılmazdır[4]. Diğer yandan da “özel dedektif”, “araştırmacı” ya da başka bir sıfat kullanan kişilerin yargılanmaları ve suçun niteliğine bağlı olarak altı yıla kadar hapis ve dörtbin güne kadar adlî para cezası ile cezalandırılması söz konusu olabilir.
Kişiler hakkında uygulanabilecek ceza hükümleri
Kişisel verilerin kişinin açık rızası olmaksızın “özel dedektif”, “araştırmacı” ya da başka bir sıfat kullanan bir kişi tarafından toplanması, depolanması, işlenmesi ve paylaşılması hukuka uygun değildir hatta suçtur. TCK’nun “özel hayata ve hayatın gizli alanına karşı suçlar” başlıklı bölümünde düzenlenmiş olan haberleşmenin gizliliğini ihlal (m.132), kişiler arasındaki konuşmaların dinlenmesi ve kayda alınması (m.133), özel hayatın gizliliğini ihlal (m.134), kişisel verilerin kaydedilmesi (m.135), verileri hukuka aykırı olarak verme veya ele geçirme (m.136), verileri yok etmeme (m.138) suçları ve bu suçların nitelikli halleri söz konusu olabilecektir.
Kişisel verilerin kaydedilmesi, verileri hukuka aykırı olarak verme veya ele geçirme ve verileri yok etmeme hariç, “özel hayata ve hayatın gizli alanına karşı suçlar” başlıklı bölümde yer alan suçların soruşturulması ve kovuşturulması şikâyete bağlıdır (TCK m.139).
Şirketler hakkında uygulanacak güvenlik tedbirleri
TCK m.135 ila m.139 arasındaki maddelerde tanımlanan suçların işlenmesi dolayısıyla tüzel kişiler (şirketler) hakkında bunlara özgü güvenlik tedbirlerine hükmolunur (TCK m.140).
Tüzel kişiler hakkında güvenlik tedbirleri TCK m.60’ta düzenlenmiştir.
Bir kamu kurumunun verdiği izne dayalı olarak faaliyette bulunan özel hukuk tüzel kişisinin organ veya temsilcilerinin iştirakiyle ve bu iznin verdiği yetkinin kötüye kullanılması suretiyle tüzel kişi yararına işlenen kasıtlı suçlardan mahkûmiyet halinde, iznin iptaline karar verilir.
Müsadere hükümleri, yararına işlenen suçlarda özel hukuk tüzel kişileri hakkında da uygulanır.
Bu madde hükümleri kanunun ayrıca belirttiği hallerde uygulanır.
Kabahatler
6698 sayılı KVKK’nun 18’inci maddesinde kabahatler de belirtilmiş ve idari para cezası düzenlenmiştir.
SON SÖZ
TBMM İç Tüzüğünün 77’nci maddesinde göre, “Bir yasama döneminde sonuçlandırılamamış olan kanun tasarı ve teklifleri hükümsüz sayılır.” TBMM’ne sunulan bir teklif, o yasama dönemi içinde yasalaşmadığında kadük olur. Ancak 3963 sayılı Özel Dedektiflik Kanunu, TBMM Genel Kurulunda kabul edilip yasalaştığı, ancak Anayasamızın 89.maddesi uyarınca bir kez daha görüşülmek üzere TBMM’ne geri gönderildiği için kadük olarak kabul edilmez[5].
3963 sayılı Özel Dedektiflik Kanununun geri gönderilme gerekçeleri dikkate alınarak TBMM’de tekrar görüşülmesi yararlı olacaktır hatta zaruri olduğu değerlendirilmektedir[6].
Avrupa’da olduğu gibi ülkemizde de özel dedektiflik kanunu yürürlüğe girerse, güvenlik hizmetinin profesyonelleşmesi bakımından faydalı olacağı kadar ceza, hukuk ve icra davaları için de faydalı olacaktır. Delil toplama ve hak arama adına bu sistem, savcı ve emrindeki kolluk karşısında, avukat ve birlikte çalıştığı özel dedektif anlamında, silahların eşitliği bakımından önem arz etmektedir. Bu, icra ve hukuk davalarında da hukukçulara kolaylık sağlayacak, şartları tutan emekli kolluk personeline de iş imkânı ve fırsatı sağlayacaktır[7].
Av. Halil YILMAZ
--------------
[1] DALDA, Yusuf Vehbi, 5188 sayılı Özel Güvenlik Hizmetlerine Dair Kanun’un 20. Yılı ve Özel Güvenliğin Dünü, Bugünü, Yarını Çalıştayı, 15-18 Ocak 2025 İzmir
[2] https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d19/c052/b068/tbmm190520680158.pdf
[3] Açık rıza; belirli bir konuya ilişkin, bilgilendirilmeye dayanan ve özgür iradeyle açıklanan rızadır (6698 sayılı KVKK m.3).
[4] ERDİN, Feramuz, https://www.patronlardunyasi.com/dedektif-tutarak-birilerini-takip-ettirmek-suc-mu-pd-guvenlik-analisti-feramuz-erdin-yanitladi
[5] Önder ÖZLEM, Türkiye’de Özel Dedektiflik, https://www.turkhukuksitesi.com/showthread.php?t=29654 Erişim tarihi 14.01.2025
[6] ABD ve Avrupa Ülkeleri Kanunları temin edilmiş ve çevirileri yapılmıştır. EGM Asayiş Daire Başkanlığı bu amaçla 2009 yılında Türkiye’de Özel Dedektiflik Kanunu Çalışmaları başlıklı bir kitap hazırlamıştır.
[7] ÖZLEM