Giriş
Yurt dışında yaşayan yabancı uyruklu bir kişiye tebligat yapılması, ulusal ve uluslararası hukukun titizlikle uygulanmasını gerektiren karmaşık bir süreçtir. Türkiye’den Rusya’da yaşayan bir kişiye yapılacak tebligat, 7201 sayılı Tebligat Kanunu, Hukuk Muhakemeleri Kanunu (HMK) ve Lahey Tebligat Sözleşmesi (1965) hükümlerine göre yürütülür. Ancak uygulamada, özellikle adres tespiti ve tebligat işlemleri sırasında mahkemelerin ve tarafların rolü konusunda çeşitli sorunlar ortaya çıkabilmektedir. Bu yazıda, tebligat sürecine ilişkin esaslar ve Yargıtay kararları doğrultusunda sürecin nasıl şekillendiği ele alınmaktadır.
Tebligat Süreci ve Hukuki Çerçeve
Tebligat süreci, Lahey Tebligat Sözleşmesi çerçevesinde düzenlenmektedir. Türkiye’den gönderilen belgelerin Türkçe olarak hazırlanması ve noter onaylı bir çeviriyle Rusçaya çevrilmesi zorunludur. Bu belgeler, Adalet Bakanlığı Uluslararası Hukuk ve Dış İlişkiler Genel Müdürlüğü’ne gönderilir ve Rusya’da ilgili makamlara iletilir. Rusya’daki tebligat süreci genellikle yerel mahkemeler veya Rusya Adalet Bakanlığı aracılığıyla yürütülmektedir. Tebligat tamamlandığında, süreç hakkında resmi bir belge düzenlenir ve Türkiye’ye iletilir.
Adres tespiti, tebligat sürecinin en önemli aşamasıdır. Adresin bilinmemesi durumunda, mahkeme zabıta ve kamu kurumlarından bilgi alarak adresin tespit edilmesi için gerekli işlemleri yapmak zorundadır. Adresin bulunamaması durumunda, uluslararası prosedürlere uygun tebligat yöntemleri kullanılmalıdır. Ancak ilanen tebligat, uluslararası bağlamda genellikle geçerli bir yöntem değildir. Bu süreçte mahkemenin aktif bir rol üstlenmesi ve davacıya sadece tebligat masrafını karşılama yükümlülüğü getirilmesi gerekmektedir.
Yargıtay Kararları ile Süreç Değerlendirmesi
Yargıtay 8. Hukuk Dairesi’nin 2018/7988 Esas ve 2020/2123 Karar sayılı dosyasında, davacı, davalının mülkiyeti Hazine’ye ait bir taşınmaza el attığını iddia ederek dava açmıştır. Yerel mahkeme, davacının davalının yurtdışı adresini bildirememesi gerekçesiyle davanın açılmamış sayılmasına karar vermiştir. Yargıtay, bu kararı bozarak adres tespiti ve tebligat işlemlerinin mahkemenin görevi olduğunu vurgulamıştır. Karara göre, mahkeme zabıta ve kamu kurumlarından bilgi alarak adresi tespit etmek zorundadır. Bu süreçte mahkeme, yalnızca tebligat masraflarını karşılaması için davacıya yükümlülük yükleyebilir. Adres tespiti yapılmadan davanın açılmamış sayılmasına karar verilmesi usule aykırı bulunmuştur.
Yargıtay 10. Hukuk Dairesi’nin 2022/14225 Esas ve 2023/161 Karar sayılı dosyasında ise, trafik kazası nedeniyle davacı kurumun rücu talebiyle açtığı davada, yerel mahkeme davalının adresinin bulunamaması gerekçesiyle davacıya kesin süre vermiş ve adresin bildirilememesi üzerine davanın açılmamış sayılmasına hükmetmiştir. Yargıtay, bu kararı bozarak adres tespitinin mahkemenin asli görevlerinden biri olduğunu belirtmiştir. Karara göre, mahkeme davalıya ait adresin tespit edilmesi için kamu kurumlarından bilgi almalı, zabıta araştırması yapmalı ve dosyada mevcut belgeleri incelemelidir. Adres bulunmadan ve gerekli araştırmalar yapılmadan verilen kararın eksik incelemeye dayalı olduğu ifade edilmiştir.
Sonuç
Yargıtay’ın söz konusu kararları, yabancı uyruklu kişilere yapılacak tebligatlar konusunda mahkemelerin sorumluluklarını net bir şekilde ortaya koymaktadır. Adres tespiti, tebligat sürecinin doğru şekilde yürütülebilmesi için mahkemelerin yükümlülüğündedir ve bu görev davacılara yüklenemez. Mahkemeler, tebligat adresini belirlemek için gerekli araştırmaları yapmalı ve yalnızca masraflar konusunda davacıdan katkı beklemelidir. Bu kararlar, uluslararası tebligat sürecinin eksiksiz ve hukuka uygun bir şekilde gerçekleştirilmesi için önemli bir rehber sunmaktadır.
Sonuç olarak, Yargıtay kararlarının altını çizdiği gibi, yabancı uyruklu kişilere yapılacak tebligatlarda mahkemeler aktif bir rol üstlenmeli, taraf teşkilini eksiksiz bir şekilde sağlamalı ve uluslararası hukuka uygun hareket etmelidir. Bu yaklaşım, yargı süreçlerinin etkin ve adil bir şekilde işletilmesini sağlayacak temel bir ilkedir.
Av. Esra ŞİMŞEK
Kaynakça
7201 Sayılı Tebligat Kanunu – Yurt içinde ve dışında tebligat süreçlerini düzenleyen temel yasa.
Hukuk Muhakemeleri Kanunu (HMK) – Yargılama usulü ve tebligatla ilgili hükümler içeren 6100 sayılı kanun.
Lahey Tebligat Sözleşmesi (1965) – Türkiye ve Rusya Federasyonu’nun taraf olduğu, uluslararası tebligat usullerini düzenleyen sözleşme.
Yargıtay 8. Hukuk Dairesi, 2018/7988 E., 2020/2123 K. (04.03.2020) – Adres tespiti ve tebligatın mahkemenin görevi olduğunu vurgulayan karar.
Yargıtay 10. Hukuk Dairesi, 2022/14225 E., 2023/161 K. (11.01.2023) – Adres tespiti için eksik araştırmanın hukuka aykırı olduğunu belirten karar.
Adalet Bakanlığı Tebligat Yönetmeliği – Tebligat usullerini düzenleyen yönetmelik.