ZİNCİRLEME SUÇTA HAKSIZ TAHRİK HÜKÜMLERİNİN UYGULANMA KOŞULLARI

“Zincirleme” terimi sözlük anlamı olarak “art arda gelen, birbirini izleyen, arkası kesilmeyen” deyimleri ile ifade edilmektedir. Buradan hareketle zincirleme suç kavramını; birbiri ardına gelen, birbirine bağlı suçlar topluluğu olarak tanımlayabiliriz.[1]

5237 sayılı Türk Ceza Kanununun 43/1’inci maddesinde zincirleme suç kavramı, bir suç işleme kararının icrası kapsamında, değişik zamanlarda, bir kişiye karşı, aynı suçun, birden fazla işlenmesi olarak tanımlanmıştır.

Zincirleme suç; suçların içtimaının bir türüdür; her biri başlı başına suç oluşturan çok sayıda suçların biraraya gelmesiyle ortaya çıkmaktadır.

Zincire dâhil olan suçların bir suç işleme kararının icrası kapsamında gerçekleştirilmesi halinde zincirleme suç kurumu ortaya çıkmaktadır.

Bu nedenle bu kurum birden çok suçlar topluluğu olarak değerlendirmeye alınmalıdır. Zincirleme suç, bu özellikleri nedeni ile “ne kadar suç varsa o kadar ceza vardır.” şeklindeki gerçek içtima kuralından ayrılmakta ve bu kurala önemli bir istisna getirmektedir.[2]

5237 sayılı TCK’nin 43/1 maddesinde tanımlanan zincirleme suçun oluşabilmesi için üç şart aranır: 429[3]

a. Aynı suçun değişik zamanlarda birden çok işlenmesi, yani birden fazla suçun bulunması,[4]

b. Bir suç işleme kararının bulunması,

c. Bir kişiye karşı suçun işlenmesi.[5]

Zincirleme suç halinde,[6] yasal düzenlemede suç olarak tanımlanan eylem birden fazla gerçekleştirilmekte ve bu şekilde aynı suç çok sayıda işlenmektedir. Bu suçların her biri ayrı bir eylem ve bu eylemlerin her biri ayrı bir suç oluşturmaktadır. Fakat fail bu şekilde çok sayıda suç işlemesine karşın, fail bu suçların her birinden dolayı ayrı ayrı cezalandırılmamaktadır. Bu halde, Faile bir ceza verilmekte, fakat ceza teselsül nedeniyle artırılmaktadır.[7]

5237 sayılı TCK’nin 43/2 maddesinde isi zincirleme suçun ikinci türü tanımlanmıştır. Bu tanıma göre, aynı suçun birden fazla kişiye karşı tek bir fiille işlenmesi durumunda da zincirleme suça ilişkin hükümler uygulanacaktır.

Zincirleme suçlarda haksız tahrikin uygulanabilirliği öğreti ve uygulamada tartışmalara neden olmaktadır.

ÖĞRETİDEKİ GÖRÜŞLER

Öğretide, haksız tahrikin devamlılık gösteren suçların başlangıcında düşünülse dahi tek eylemle devamlılık öğesi oluşmayacağından bu suçlarda haksız tahrik uygulanmayacağı yönünde görüşler bulunmaktadır.[8]

Bazı yazarlar ise, bu suç türünde ağırlaştırıcı ve hafifletici nedenlerin uygulanması açısından zincirleme suça dâhil eylemler bağımsızlıklarını muhafaza ettiklerinden kanuni bir hafifletici sebep olan haksız tahrikin de burada uygulanabileceği yönünde görüş bildirmektedirler.[9]

Bu görüş sahipleri, bu değerlendirmenin her somut olay göz önüne alınarak yapılması gerektiğini, başlangıçta var olan haksız tahrikin zaman geçtikçe etkisini kaybetmesi, zayıflaması ihtimali olduğunu, bu nedenle zincirleme suçlarda ve bilhassa hem zaman sayılabilecek hareketlerle “kanunun aynı hükmünün ihlali” durumunda (örneğin, haksız yere tahrik edilenin kalabalığa silahını boşaltması ve birçok kimseyi yaralaması) haksız tahrikin kabul edilebilir olduğunu ifade etmektedirler.[10]

Yine öğretide, zincirleme suçta değişik zamanlarda birden fazla suçun (aynı kasıtla) işlenmesi halinin söz konusu olduğu, bu nedenle işlenen her suçta, failin kışkırtma sonucu kapıldığı hiddet veya şiddetli elemin etkisi altında hareket edip etmediği hususunun araştırılması gerektiği yönünde görüşler de dile getirilmiştir.[11]

Örneğin, kendisini dolandıran şahsın evinin camını kıran, bununla da yetinmeyip aynı kızgınlıkla bir saat sonra bu şahsın arabasına taş atan failin eylemi zincirleme biçimde işlenen eşyaya zarar vermek suçunu oluşturur. Bu durumda fail hakkında haksız tahrik uygulanması gerekir.

Yargıtay da, zincirleme suçta koşulların varlığı halinde haksız tahrik hükümlerinin uygulanabileceği kanaatindedir.[12]

SONUÇ

Zincirleme suçlarda, somut olayın özelliklerine göre koşulların varlığı halinde, haksız tahrik hükümlerinin uygulanabilmesi mümkündür. Zincirleme suç, aynı suçun bir suç işleme kararı ile gerçekleştirilmesi halinde ortaya çıkmaktadır. Bu nedenle birden fazla işlenmiş suç olsa da, fail bu suçları bir suç işleme kararı ile gerçekleştirmektedir. Yani failin suç işleme iradesi aslında tektir.

Örneğin, mağdurun veya mağdurların haksız bir fiilinin doğurduğu öfke veya şiddetli elemin tesiri altında failin mağdurlara yönelik suç işlemesi (örneğin, hakaret, tehdit) halinde haksız tahrik hükümleri uygulanabilir.

Burada aynı suç işleme kararında birlik veya aynı suç işleme kararı altında birden fazla suç işleme hali söz konusudur. Bu durumda da fail hakkında haksız tahrik indirimi söz konusu olacaktır.

Zincirleme suçun varlığı halinde önce temel ceza belirlenmelidir. Daha ağır cezayı gerektiren birden fazla nitelikli hallerin gerçekleşmesi durumunda temel cezada önce arttırma sonra indirme yapılmalıdır. Tespit edilecek olan bu ceza üzerinden da teşebbüs, iştirak hükümleri uygulanıp peşinden 5237 sayılı TCK’nin 43 ncü maddesi ile cezanın arttırılması yoluna gidilmelidir. Bundan sonraki aşamada ise, 5237 sayılı TCK’nin 61/5 maddesi gereğince haksız tahrik, yaş küçüklüğü, akıl hastalığı ve şahsi indirim nedenleri tatbik edilmelidir.[13]