Türk hukuk sisteminde arabuluculuk, özellikle dava şartı olarak kabul edildiği günden bu yana yargının yükünü hafifleten en önemli mekanizmalardan biri haline gelmiştir. Ancak sistemin başarısı, sadece tarafların el sıkışmasına değil, bu süreci yöneten arabulucuların mesleki haklarının ve mali dengesinin korunmasına da bağlıdır. Bugün gelinen noktada, Arabuluculuk Asgari Ücret Tarifesi (AAÜT) ile getirilen bir düzenleme, hukukçular arasında ciddi bir "normlar hiyerarşisi" tartışmasını tetiklemektedir.
Bir "Tarife" Kanunu Aşabilir mi?
Temel sorun, AAÜT’nin 2. maddesinin 4. fıkrasında gizlidir: “Arabulucu, dava şartı arabuluculuk sürecinde taraflardan masraf isteyemez.”. Oysa arabuluculuğun temel dayanağı olan 6325 sayılı Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu (HUAK) ve ilgili yönetmelik incelendiğinde, arabulucunun masraf talep etme hakkını kategorik olarak yasaklayan hiçbir hükme rastlanmamaktadır.
Burada karşımıza çıkan tablo, bir alt normun (Tarife), üst normun (Kanun ve Yönetmelik) çizdiği çerçeveyi daraltması, hatta kanunda olmayan bir kısıtlamayı "ihdas etmesi" durumudur. İdare hukukunun en temel prensiplerinden biri olan Kanunilik İlkesi uyarınca, bir meslek grubunun mali hakları ve çalışma hürriyeti ancak kanunla kısıtlanabilir. Adalet Bakanlığı’na verilen "asgari ücreti belirleme" yetkisi, arabulucunun yapacağı zorunlu giderleri talep etme hakkını elinden alma yetkisini kapsamaz.
"Zorunlu Giderler" Kimin Sırtında?
Arabuluculuk süreci, sadece bir masa etrafında toplanmaktan ibaret değildir. Özellikle taraf sayısının çok olduğu ya da tarafların farklı şehirlerde bulunduğu dosyalarda; tebligat, kargo, posta masrafları ile toplantı salonu kirası gibi zorunlu giderler kaçınılmazdır. Mevcut tarife hükmü, arabulucuyu bu giderleri kendi cebinden karşılamaya zorlayarak, onu adeta kamu hizmetinin "gönüllü finansörü" konumuna itmektedir.
Bu durum, sadece ekonomik bir sorun değil, aynı zamanda bir "ölçülülük" sorunudur. Arabulucunun, anlaşma sağlanamaması durumunda devletten alacağı asgari ücretin, bazen yapacağı zorunlu masrafların dahi altında kalması, mesleğin sürdürülebilirliğini ve kalitesini doğrudan tehdit etmektedir.
Çözüm Yolu: Danıştay ve İptal Davası
Hukuki açıdan bu düğümün çözüleceği yer bellidir: Danıştay. AAÜT, merkezi idare tarafından çıkarılan ve ülke genelinde uygulanan düzenleyici bir idari işlem niteliğindedir. Dolayısıyla, menfaati ihlal edilen her bir arabulucunun veya temsil gücü yüksek meslek örgütlerinin (Barolar Birliği veya Arabulucular Dernekleri gibi), bu hükmün iptali için Danıştay nezdinde dava açma ehliyeti mevcuttur.
İptal davasında ileri sürülecek temel argümanlar ise şunlardır:
1. Yetki Aşımı (Ultra Vires): İdarenin, kanunla verilmeyen bir kısıtlama yetkisini kullanması.
2. Konu Yönünden Aykırılık: Ücret tarifesinin, masraf ve finansman yönetimi gibi tarife kapsamı dışındaki bir alanı düzenlemesi.
3. Ölçülülük İlkesi İhlali: Arabuluculuk hizmetine erişimi kolaylaştırma amacının, arabulucuyu ekonomik olarak zor durumda bırakacak orantısız bir araçla gerçekleştirilmeye çalışılması.
Sonuç Yerine
Hukuk devleti ilkesi, idarenin her türlü eylem ve işleminin kanuna uygun olmasını gerektirir. Dava şartı arabuluculukta masraf talep yasağı, mevcut haliyle hem kanuna hem de anayasal çalışma hürriyetine aykırı bir "zorlama" niteliğindedir. Arabuluculuk sisteminin selameti için, maliyetlerin adil bir şekilde dağıtıldığı (örneğin devlet tarafından karşılandığı veya taraflardan avans alınabildiği) bir modelin tesisi şarttır. Unutulmamalıdır ki; arabulucunun haklarını korumayan bir sistem, uzun vadede tarafların hak arama hürriyetine de hizmet edemez.
Kaynak:
Demir, Şamil. “Dava şartı arabuluculukta masraf talep yasağının normlar hiyerarşisi çerçevesinde incelenmesi”, 17 Aralık 2025. https://doi.org/10.5281/zenodo.17966265.
