Esporun Yükselişi ve Hukuki Zemini

Dijital rekabet paradigmasının evrimsel bir uzantısı olarak konumlanan Espor, sanal simülasyonlar üzerinden gerçekleştirilen hiper-rekabetçi etkileşimlerin kurumsal bir formasyona dönüştüğü multidisipliner bir kavramdır. Bu “Espor” adını verdiğimiz ve bir zamanlar sadece gençlerin odalarında oynanan video oyunlarını ifade eden kavram, son on yılda milyonlarca izleyiciyi ekran başına kilitleyen küresel bir endüstriye dönüşmüştür. Profesyonel oyuncuların, takımların ve turnuvaların yer aldığı bu dünya, sadece eğlence değil; aynı zamanda ciddi bir ekonomik güç haline de gelmiştir. Ancak bu hızlı büyüme, arkasında bir dizi sorunu da beraberinde getirmektedir: Oyuncuların hakları nasıl korunacak? Turnuvalar kim tarafından yönetilecek? Uluslararası kurallar nasıl uyumlu hale getirilecek? İşte burada Espor Hukuku devreye girmektedir. Bu yazımızda Espor Hukukunun idari yapılanmasını, uluslararası örgütlerden başlayarak ABD, Avrupa ve özellikle Türkiye'yi ele alarak; federasyonların nasıl çalıştığını ve yasal çerçevelerin nasıl şekillendiğini mercek altına alacağız.

Esporun Özü ve Hukuki Kökenleri

Espor, TESFED’in resmi internet sitesindeki yer alan tanıma göre video oyunlarının çevrimiçi ya da çevrimdışı olarak, bireysel yakut takımlar arası şeklinde rekabetçi bir ortamda turnuva ve müsabakalar şeklinde oynanmasıdır. Kökenleri 1970'lere dayansa da, 2000'lerden itibaren patlama yaşamıştır. Hukuki açıdan, Espor geleneksel Spor Hukukunun unsurlarını (örneğin, sporcu sözleşmeleri, federasyon yönetimi) dijital unsurlarla (telif hakları, veri koruma) birleştirmektedir. Uluslararası Olimpiyat Komitesi (IOC), Esporu 2018'de "spor" olarak tanımıştır ancak henüz tam olimpik statü vermemiştir. Bununla ilgili tartışmalar günümüzde halen devam etmektedir.

Esporun hukuki ve etik temelleri, spor ve Spor Hukukunun genel prensiplerine dayanır: Adil rekabet, sporcu refahı, ticari haklar ve sair diğer temel hususlar iskeletinde kimlik kazanmıştır. Esporcular 4857 sayılı İş Kanunu, madde 4, g bendi uyarınca İş Kanunu hükümlerinden muaftır, bu da yapılan sözleşmelerin niteliğini, sendikalaşma haklarını ve toplu sözleşme haklarını etkilemektedir. Dünyada Espor Hukukunun idari yapılanması, oyun sahiplerinin (örneğin; Tencent, Riot Games, Valve) hâkimiyeti yani bütün bir organizasyonun bir sahibi olması nedeniyle karmaşıktır.

Espor Hukukundaki yer alan güncel sorunların başlıcaları; doping (yazılım hileleri), bahis yolsuzlukları maaş durumlarının belirsizliği ve henüz daha yeni kurulmuş bir örgütlenme olması kaynaklı olarak idari yaptırım organlarının yetersizlikleridir.

Dünyada Espor Hukukunun İdari Yapılanması

Dünya çapında Espor Hukukunun idari yapılanması, uluslararası federasyonlar ve ulusal kurumlar arasında bölünmüştür. Uluslararası Espor Federasyonu (IESF), 2008'de Güney Kore'de kurulmuş bir örgüttür. Yapısı, genel kurul, yönetim kurulu ve komitelerden oluşmaktadır: Atlet Komitesi sporcu haklarını, Üyelik Komitesi yeni üyeleri yönetmektedir; ayrıca Denetim, Risk ve Yönetim Komitesi mali ve etik standartları denetlemektedir. IESF, yıllık dünya şampiyonaları düzenleyip doping kurallarını WADA (World Anti-Doping Agency) standartlarına uyarlamaktadır.

Bir diğer önemli örgüt, 2019 yılında kurulan Global Esports Federation (GEF)'dir. Yapısı, yönetim kurulu ve komisyonlara dayanır: Strateji denetimi yönetim kurulunda, değerler koruma komisyonlarda gerçekleşir. Bu örgütler, oyuncu sözleşmelerinde asgari ücret ve sağlık sigortası gibi konularda Espor Hukukunun küresel standartlarını belirlemektedir.

Ulusal seviyede Güney Kore Esporun öncüsüdür. Korea e-Sports Association (KeSPA), 2000'de kurulmuş olup Güney Kore Kültür, Spor ve Turizm Bakanlığı'na bağlıdır. KeSPA, lisanslama, turnuva düzenleme ve oyuncu eğitimi yapmaktadır. KeSPA'nın yapısı, yönetim kurulu, denetim kurulu ve disiplin komitelerinden oluşur. Oyuncular profesyonel liglerde (örneğin, League of Legends Champions Korea –LCK- ) sözleşmeli çalışır; sözleşmeler, transfer ücretleri ve emeklilik hakları gibi konu başlıklarını kapsamaktadır.

ABD'de Espor idari yapılanması daha parçalıdır. Federal bir federasyon olmayıp; bunun yerine, Entertainment Software Association (ESA) genel olarak Espor endüstrisini temsil ediyor olup bu hususta düzenlemeleri yapmaya yetkili organdır. ESA, telif hakları ve sansür yasaları hakkında da düzenlemekler yapmaktadır. Kimi eyaletlerde Espor bahislerini düzenler; örneğin, Nevada Gaming Control Board, Espor bahislerini spor bahisleriyle birlikte düzenlemektedir.

Avrupa'da Avrupa Birliği (AB) düzenlemeleri hakimdir. European Esports Federation (EEF), ulusal federasyonları koordine etmektedir. Ülkeler bazında, Almanya'da Deutscher eSport Bund (ESBD) lisanslama yapmaktadır. Fransa'da, Espor 2016'da yasal spor olarak tanınmış; Ministère des Sports federasyonu tarafından da yönetilmektedir.

Türkiye'de Espor Hukukunun İdari Yapılanması

Türkiye'de Espor 2011'de Türkiye Dijital Oyunlar Federasyonu'nun kurulmasıyla resmiyet kazanmıştır. 2018'de Türkiye Espor Federasyonu (TESFED) bağımsız bir yapıya kavuşmuştur. TESFED, Gençlik ve Spor Bakanlığı'na bağlıdır ve Espor etkinliklerini yönetmektedir.

Ana Statüsü, 2022'de Resmi Gazete'de yayımlanmıştır; bu statü, genel kurul, yönetim kurulu, denetim kurulu ve disiplin kurulunu tanımlamıştır.

TESFED'in yapısı şu şekildedir: Genel kurul, federasyonun en üst organıdır ve üyelerden oluşur. Yönetim kurulu, günlük operasyonları yürütür; sporcu lisanslaması, turnuva düzenleme ve uluslararası temsil gibi görevleri vardır. Denetim kurulu mali denetim yapar, disiplin kurulu ise hile ve etik ihlalleri cezalandırır. İl temsilcileri yerel etkinlikleri koordine eder. TESFED 2018'de Hakem Talimatı ve Sporcu Lisans Talimatı yayımlamıştır; bu talimatlar sporcu transferlerini ve vize işlemlerini düzenlemektedir.

Yasal zemini Spor Kulüpleri ve Spor Federasyonları Kanunu'na dayanmaktadır. Espor ülkemizde 2018'de resmi spor dalı olarak tanınmıştır ancak henüz özel Espor yasası yoktur; genel Spor Hukuku uygulamaları hakimdir. Örneğin, sporcu sözleşmeleri Borçlar Kanunu'na tabidir. TESFED, IESF ve GEF üyesi olup ülkemiz uluslararası turnuvalara katılmaktadır. Türkiye'de Espor kulüpleri (örneğin, Galatasaray Espor) federasyona bağlıdır; oyuncular bu federasyondan lisans almaktadır.