Anayasa Mahkemesi 3 Nisan 2024 tarihinde Resmi Gazete’de yayınlanan kararında (E:2023/191, K:2024/58 T:22.02.2024) 775 Sayılı Gecekondu Kanunu 18. Maddesinin 1. fıkrasında yer alan bir hüküm iptal edilmiştir.
İstanbul 7. İdare Mahkemesinin İtiraz yoluyla Anayasa Mahkemesinin norm denetimine yaptığı başvuruda iptali istenen hükmün yer aldığı 1. Fıkra şu şekildedir:
“Bu kanunun yürürlüğe girdiği tarihten sonra, belediye sınırları içinde veya dışında, belediyelere, Hazineye, özel idarelere, katma bütçeli dairelere ait arazi ve arsalarda veya Devletin hüküm ve tasarrufu altında bulunan yerlerde yapılacak, daimi veya geçici bütün izinsiz yapılar, inşa sırasında olsun veya iskan edilmiş bulunsun, hiçbir karar alınmasına lüzum kalmaksızın, belediye veya Devlet zabıtası tarafından derhal yıktırılır.”
Başvuruda fıkrada yer alan “Hiçbir karar alınmasına lüzum olmaksızın, belediye veya devlet zabıtası tarafından derhal yıktırılır.” Kısmının Anayasa’nın 36., 40., ve 125. Maddelerine aykırı olduğu gerekçesiyle iptaline karar verilmesi talep edilmiştir.
İstanbul 7. İdare Mahkemesi itiraza gerekçe olarak özetle: Herhangi bir yazılı işlem tesis edilmeden ve yargı yolu gösterilmeden yıkım kararı alınmasının ve bu kararın uygulanmasının ilgililerin bu işleme karşı yargı yoluna başvurma imkanını ortadan kaldırdığı, bu durumun hak arama özgürlüğünü, mahkemeye erişim hakkını ve etkili başvuru hakkını ihlal ettiğini ileri sürmüştür.
Anayasa Mahkemesi’nin Değerlendirmesi
Anayasa Mahkemesi’nin vermiş olduğu iptal kararına ilişkin gerekçesi ana hatlarıyla şu şekildedir:
- Anayasayla güvenceye bağlanan mülkiyet hakkı, ekonomik değer ifade eden ve parayla değerlendirilebilen her türlü malvarlığı hakkını kapsamaktadır. Kaçak da olsa menkul ve gayrimenkul mallar mülkiyet hakkının kapsamına dahildir.
- 775 sayılı Kanuna göre yıkım kararı alınan yapılar: Kanunda sayılan yerlerde bulunmuyorsa, kanunda yıkım kararı verilmesi için aranılan şartlar gerçekleşmemişse, hakkında yıkım kararı alınan yapılar imar affından faydalanmışsa, ecrimisili ödeniyorsa 775 sayılı kanunun kapsamına girmeyecektir. Bunlar mülkiyet hakkı kapsamında korunması gereken menfaatlerdir.
- Anayasa madde 40’a göre: “Anayasa ile tanınmış hak ve hürriyetleri ihlal edilen herkes, yetkili makama geciktirilmeden başvurma imkanının sağlanmasını isteme hakkına sahiptir.” Bu konuda gerekli ve yeterli mekanizmalar sağlanmalıdır.
- Yıkım kararı taşınmazı kullanma imkanını ortadan kaldıracağından, yıkım kararının hukuka uygun olup olmadığının denetimi noktasında idari ve yargısal yollara başvurma imkanının açık olması zaruridir.
- Mevcut düzenlemeye göre yıkım kararı alınmadan yıkım eylemi gerçekleştirileceğinden yıkım eyleminden önce yıkım işleminin hukuka aykırı olduğu iddiasıyla dava açılması mümkün olmayacaktır. Bu yıkım kararının iptal davası yoluyla incelenmesine imkân sağlayan başvuru yolunun işlevsiz hale gelmesine yol açacaktır.
- Bu itibarla kural, Anayasanın 35. Maddesinde güvence altına alınan mülkiyet hakkı ile bağlantılı olarak Anayasa’nın 40. Maddesinde düzenlenen etkili başvuru hakkına aykırılık oluşturmaktadır ve bu nedenlerle iptali gerekir.
Karar Ne Zaman Yürürlüğe girecek?
Kanunun “hiçbir karar alınmasına lüzum olmaksızın, belediye veya devlet zabıtası tarafından derhal yıktırılır” bölümünün iptal edilmesi nedeniyle doğacak hukuksal boşluk kamu yararını ihlal edecek nitelikte görüldüğünden iptal hükmünün Resmi Gazete’de yayınlandığı 03.04.2024 tarihinden 9 ay sonra yürürlüğe girmesi uygun görülmüştür.
