Doç. Dr. Cengiz APAYDIN Cumhuriyet Savcısı
MEŞRU SAVUNMA
- Ceza Hukuku Monografileri -
- Meşru Savunma Kavramı
- Meşru Savunma ile İlgili Teoriler
- Mukayeseli Hukukta Meşru Savunma
- Meşru Savunmanın Koşulları
- Üçüncü Kişi Lehine Meşru Savunma
- Meşru Savunma ile Diğer Hukuka Uygunluk Nedenleri Arasındaki İlişki
- Meşru Savunma ile Kusurluluğu Kaldıran Veya Azaltan Nedenler Arasındaki İlişki
- Hukuka Uygunluk Nedenlerinin Özellikleri
- Hukuka Uygunluk Nedenleri ve Mazeret Nedenleri Arasındaki İlişki
- Hukuka Uygunluk Nedenlerinde Hata
- Anglosakson Hukukunda Kötü Muameleye Maruz Kalmış Kadın Reaksiyonu
- Genel Olarak Mazeret Nedenleri
- Kıta Avrupa’sı Hukuk Sistemlerinde ve Anglosakson Hukuk Sistemlerinde Mazeret Nedenleri
- Hukuka Uygunluk Nedenleri ve Mazeret Nedenleri Arasındaki Benzerlikler ve Farklar
- Meşru Savunmada Sınırın Aşılmasının Mazur Görülebilecek Bir Heyecan, Korku Veya Telaştan İleri Gelmesi Hali
KİRLENMEMİŞ TÜM BİLİM İNSANLARINA
ve
HUKUKÇULARA
Saygılarımla…
Önsöz
Ceza hukukunda meşru savunma kavramı her zaman güncelliğini koruyan, ceza hukukunun önemli ve problemli alanlarından biri olmuştur. Meşru savunma bir hak olup, cezalandırma ya da öç alma değildir. Meşru savunma genel olarak, güncel haksız bir saldırıya karşı kişinin kendisini ya da üçüncü kişiyi savunmasıdır. 5237 sayılı TCK’nın meşru savunma kurumunun unsurlarını değiştirerek yeniden ele alması, önemli bir gelişme olmakla birlikte, kurumun uygulama alanının genişlemediği ve uygulamada ciddi sorunlara sebebiyet verdiği gözlemlenmektedir. Bu konuda önemli noktalardan biri meşru savunma hukukunun temel kavramları ile mahkeme kararları arasında temel bir örtüşme bulunmamasıdır. Özellikle mahkeme kararlarının gerekçesiz ve derinlikten uzak oluşu, öğretinin de uygulamaya ışık tutmasını engellemektedir. Bu durum hukuk güvenliği ve gelişimi açısından oldukça sakıncalıdır. Mahkemelerin genel geçerli ve gerekçesiz kararlarla, meşru savunma kavramını ve meşru savunma kavramı ile ilgili kavramları formüle etmesi, hukuksal ve bilimsel olmayan sonuçlara yol açmaktadır. Bu çalışmada, meşru savunma kavramının derinliği, sınırları ve diğer hukuka uygunluk nedenleri ile aralarındaki ilişki irdelenerek, meşru savunmanın uygulama alanları gerekçeleriyle açıklanarak, uygulamaya yol gösterilmeye çalışılacaktır. Böylece meşru savunma ile ilgili önemli ceza hukuku sorunlarını tartışmalı olmaktan çıkarmaya gayret edeceğiz.
Meşru savunma tehlikeli insanlara karşı kullanmak için değil, yalnızca kişinin kendisini veya üçüncü şahısları gerçekleşen, gerçekleşmesi veya tekrarı muhakkak haksız bir saldırıdan korumak için kullandığı içgüdüsel bir güç ve haktır. Yasaları bilen, genel olarak ceza hukuku bilincine sahip vatandaşların olması, düzgünce sınırlandırılmış bir meşru savunma hakkının kullanılması için çok önemlidir. Özellikle kadına yönelik şiddetin hızla arttığı çağımızda kötü muameleye maruz kalan kadınların ve yakınlarının meşru savunma kavramının kapsamı konusunda bilinçlendirilmesi gerekmektedir. Hukuk yorumcuları arasında, yakın zamanda özellikle Amerikan hukukunda ilgi odağı olan, kötü muameleye maruz kalan kadınların eşlerini veya erkek arkadaşlarını öldürme olaylarının meşru savunma kapsamına alınması yönünde vurgu yapılmakta ve bir yeniden değerlendirme ihtiyacı olduğu ileri sürülmektedir.
Meşru savunma ve meşru savunma ile ilişkili kavramları inceleyen kitap ve makale sayısının az ve birbirinden oldukça farklı olması, meşru savunmanın uygulanmasını kolaylaştıracak ve derinliklere inen bir çalışma yapma ihtiyacını doğurmuştur. Özellikle uygulamada avukatlar ve Cumhuriyet savcıları tarafından ileri sürülen meşru savunma veya meşru savunmada sınırın aşılması yönündeki itirazların mahkemelerce gerekçesiz olarak reddi, meşru savunma hukukunun gelişmesini ve uygulanmasını sınırlamaktadır. Bu çalışmada, meşru savunma ve meşru savunma ile ilişkili kavramların birbirleriyle ilişkileri ayrıntılı bir şekilde açıklanarak bir bütün olarak sunulmaya çalışılmıştır. Ancak konunun önemi ve genişliği nedeniyle, kitapta ele alınan başlık sayısının her biri derinliği olan yeni tartışmaları beraberinde getirmiştir.
Bu kitap hukukun gelişmesini sağlamaya yönelik yazılmış özgün bir eserdir. Meşru savunma hukukunun uygulanmasına ve etkinleşmesine katkı sağlamasını umduğumuz bu kitabın hazırlanmasında çok önemli rol oynayan, ceza hukukuna her türlü makale ve kitapları ile ışık tutmuş, ahlaklı, vicdanlı, bilimsel merakı olan, çalışkan ve kirlenmemiş sayıları hızla azalan gerçek bilim insanlarına en derin saygılarımı sunarım. 14 MAYIS 2023 Ataşehir/İstanbul
(cezahukukubilinci.org).
CEZA HUKUKU BİLİNCİ TV
HUKUK VE ADALET BİLİNCİ TV
CEZA HUKUKU BİLİNCİ PLATFORMU
GENÇLİK CEZA PLATFORMU
UZLAŞTIRMADA FARKINDALIK PLATFORMU
Doç. Dr. Cengiz APAYDIN
CUMHURİYET SAVCISI
İçindekiler
Önsöz ....................................................................................................................... 7
Kısaltmalar .............................................................................................................. 13
GİRİŞ ....................................................................................................................... 15
BİRİNCİ BÖLÜM
MEŞRU SAVUNMA KAVRAMI, TARİHÇESİ VE
HUKUKİ ESASINI AÇIKLAYAN TEORİLER
I. MEŞRU SAVUNMA KAVRAMI ................................................................................ 19
II. TARİHÇE .............................................................................................................. 22
A. Roma Hukukunda Meşru Savunma ............................................................................ 23
B. Kanonik Hukukta Meşru Savunma ............................................................................. 24
C. Cermen Hukukunda Meşru Savunma ......................................................................... 24
D. Kara Avrupa’sı Hukuk Sisteminde Meşru Savunma ................................................... 24
E. İslam Hukukunda Meşru Savunma ............................................................................. 26
F. Osmanlı Hukukunda Meşru Savunma ......................................................................... 27
G. Türkiye Cumhuriyeti Hukukunda Meşru Savunma .................................................... 28
III. MEŞRU SAVUNMA HALİ İLE İLGİLİ TEORİLER ....................................................... 34
A. Sübjektif Teoriler ........................................................................................................ 34
1. Tabi Hak Teorisi ..................................................................................................................... 34
2. Manevi Cebir Teorisi ............................................................................................................. 35
3. Saikte Meşruluk Teorisi ......................................................................................................... 35
4. Kendini Koruma İçgüdüsü Teorisi .......................................................................................... 36 5. Kusurlu ve Fakat Cezalandırılamayan Hareket Teorisi .......................................................... 36 B. Objektif Teoriler ......................................................................................................... 37
1. Kefaretya da Kötülüğün Kötülükle Karşılanması Teorisi ........................................................ 37
2. Menfaatlerin Çatışması Teorisi ............................................................................................. 37
3. Yetki Devri Teorisi ................................................................................................................. 38
4. Hukuk İçin Mücadele Teorisi ................................................................................................. 38
5. Toplumsal Zararın Yokluğu Teorisi ........................................................................................ 39 6. Tali Kamu Savunması Teorisi ................................................................................................. 40
C. Değerlendirme ve Kanaatimiz .................................................................................... 40
IV. MEŞRU SAVUNMA HALİNİN ÇEŞİTLERİ ÜLKE HUKUKLARINDA
DÜZENLENMESİ .................................................................................................. 42
A. Alman Hukukunda Meşru Savunma ........................................................................... 42
B. Fransız Hukukunda Meşru Savunma .......................................................................... 45
C. İtalya Hukukunda Meşru Savunma ............................................................................. 46
D. Avusturya Hukukunda Meşru Savunma ..................................................................... 47
E. Amerikan Hukukunda Meşru Savunma ...................................................................... 47
F. İngiliz Hukukunda Meşru Savunma ............................................................................ 52
İKİNCİ BÖLÜM
MEŞRU SAVUNMANIN KOŞULLARI, ÜÇÜNCÜ KİŞİLER LEHİNE MEŞRU
SAVUNMA HALİ, MEŞRU SAVUNMANIN DİĞER HUKUKA UYGUNLUK
NEDENLERİ VE KUSURLULUĞU KALDIRAN VEYA AZALTAN NEDENLER
ARASINDAKİ İLİŞKİ
I. MEŞRU SAVUNMANIN KOŞULLARI ........................................................................ 53
A. Saldırıya İlişkin Koşullar .............................................................................................. 55
1. Bir Saldırı Bulunmalıdır. ......................................................................................................... 55 2. Saldırı Haksız Olmalıdır. ......................................................................................................... 59
3. Saldırı Bir Hakka Yönelik Olmalıdır ........................................................................................ 68 4. Saldırı Güncel Olmalıdır ......................................................................................................... 73
B. Savunmaya İlişkin Koşullar ......................................................................................... 84
1. Savunmanın Saldırıya ve Bu Nedenle Saldırıyı Gerçekleştirene Karşı Yapılmış
Olmalıdır ............................................................................................................................... 85
2. Savunma Zorunlu Olmalıdır ................................................................................................... 88
3. Saldırı ile Savunma Arasında Oran Bulunmalıdır ................................................................... 94 a. Saldırıya Konu Hukuki Yarar ile Savunmaya Konu Hukuki Yarar Arasındaki Oran ..................... 98
b. Saldırıda Kullanılan Araç ile Savunmada Kullanılan Araç Arasındaki Oran .............................. 100 4. Sübjektif Hukuka Uygunluk Unsuru Olarak Savunma İradesi Bulunmalıdır ......................... 107 a. Objektif Teori .......................................................................................................................... 108
b. Bilme Teorisi ........................................................................................................................... 109
c. İrade Teorisi ............................................................................................................................ 111
d. Kanaatimiz ve Değerlendirme ................................................................................................. 111
II. ÜÇÜNCÜ KİŞİLER LEHİNE MEŞRU SAVUNMA HALİ .............................................. 112
A. Genel Olarak ............................................................................................................. 112
B. Sınırları ..................................................................................................................... 118
III. MEŞRU SAVUNMA İLE DİĞER HUKUKA UYGUNLUK NEDENLERİ VE
KUSURLULUĞU KALDIRAN VEYA AZALTAN NEDENLER ARASINDAKİ İLİŞKİ .......... 122
A. Meşru Savunma ile Zorunluluk Hali Arasındaki İlişki ................................................ 122
1. Zorunluluk Halinin Hukuki Niteliği ....................................................................................... 122
2. Meşru Savunma ile Hukuka Uygunluk Nedeni Olarak Zorunluluk Halinin
Karşılaştırılması ................................................................................................................... 129
3. Hukuka Uygunluk Nedeni Olarak Zorunluluk Hali ile Mazeret Nedeni Olan
Zorunluluk Halinin Karşılaştırılması ..................................................................................... 137
