YARGI KARARLARIYLA YIKIM (775 SAYILI GECEKONDU KANUNU’NA GÖRE)

KAPSAM

775 sayılı Gecekondu Kanunu’nda ”Gecekondu”; imar ve yapı işlerini düzenleyen mevzuata ve genel hükümlere bağlı kalınmaksızın, kendisine ait olmayan arazi veya arsalar üzerinde, sahibinin rızası alınmadan yapılan izinsiz yapılar, olarak tanımlanmıştır.

775 sayılı Kanun’un 18. maddesinde Gecekonduların yıkımı düzenlenmiştir: “Belediye sınırları içinde veya dışında, belediyelere, Hazineye, özel idarelere, katma bütçeli dairelere ait arazi ve arsalarda veya Devletin hüküm ve tasarrufu altında bulunan yerlerde yapılacak, daimi veya geçici bütün izinsiz yapılar, inşa sırasında olsun veya iskân edilmiş bulunsun, hiçbir karar alınmasına lüzum kalmaksızın, belediye veya Devlet zabıtası tarafından derhal yıktırılır.”

-Mülkiyeti Maliye Hazinesi adına kayıtlı bulunan dava konusu taşınmaz üzerinde ruhsatsız olarak yapılan yapı ile ilgili olarak 775 sayılı Gecekondu Kanunu uyarınca işlem tesis edilmesi gerekirken, 3194 sayılı Kanun hükümleri uygulanmak suretiyle davacıya idari para cezası verilmesine ilişkin dava konusu işlemde hukuka uyarlık bulunmamıştır. (Gaziantep BİM, 2. İDD 28.02.2019)

-Gecekondu Kanunu ve İmar Kanununa aykırı olarak yapılmış yapılar için yıkım kararı alma yetkisi belediye veya valiliklere aittir. (Danıştay 6. D. 25.05.1995)

775 SAYILI KANUN KAPSAMINDA OLMAYAN YERLER

- 3621 sayılı Kıyı Kanunu kapsamında kalan alanlarda yapılan ruhsatsız ve ruhsat ve eklerine aykırı yapılar hakkında 3194 sayılı İmar Kanununun ilgili hükümleri uygulanır. Kıyı Kanunu kapsamındaki yerler hakkında 775 sayılı Gecekondu Kanununun 18. maddesine göre yıkım kararı alınması hukuka aykırıdır.  (Danıştay 14. D.  05.02.2015)

- Sahil şeridinde bahçe duvarı şeklindeki yapının İmar Kanununun 5. maddesi uyarınca yapı niteliğinde olması ve ruhsatsız yapıldığının anlaşılması karşısında, 3621 sayılı Kanunun 14. maddesinin göndermede bulunduğu 3194 sayılı İmar Kanunu hükümlerince inceleme yapılıp karar verilmesi gerekir. (Danıştay 14. D. 26.04.2018)

- Vakıflar Genel Müdürlüğü 775 sayılı Kanunun 18. maddesinin 1. fıkrasında sayılan idarelerden değildir. Özel bütçeli olan kurumların taşınmazlarındaki yapılar hakkında 775 sayılı gecekondu kanunu uygulanmaz. (Danıştay 14. D. 15.04.2014)

KISMEN TECAVÜZLÜ YAPILAR

- Davacının kendisine ait tapulu arsa üzerinde yaptığı ruhsatlı yapının bahçe duvarlarının bir kısmı kamuya terk edilen alana tecavüzlü şekildeki yapısı hakkında 775 sayılı Yasanın 18. maddesinin uygulanması mümkün olmayıp, yola tecavüzlü bahçe duvarı yapılmasının imar mevzuatına aykırı bir durum oluşturması nedeniyle, 3194 sayılı İmar Kanunu'nun 32. maddesi uyarınca işlem tesisi gerekir. (Danıştay 14. D. 19.03.2013)

- 775 sayılı Gecekondu Kanununun 18. maddesi uyarınca işlem tesis edilebilmesi için kendisine ait olmayan arazi ve arsalar üzerinde, sahibinin rızası alınmadan yapı yapılmış olması, yapının tamamının maddede belirtilen yerlerde yapılmış olmasının gerektiği, uyuşmazlıkta ise büfenin davacının parseli üzerine yapıldığı ve bir kısmının yola taştığı dosyadaki belgelerden anlaşılmış olup, 775 sayılı Yasanın 18. maddesinin uygulama koşulları bulunmamaktadır. Söz konusu büfenin ruhsatsız yapılması hakkında 3194 sayılı İmar Kanununun 32. maddesinde belirtilen usul izlenerek işlem tesis edilmesi gerekir. (Danıştay 14. D. 03.04.2018)

- 775 sayılı Yasanın 18. maddesi uyarınca yıkım işlemi tesis edilebilmesi için yapının tamamının belediyelere, Hazineye, özel idarelere, katma bütçeli dairelere veya üçüncü bir özel veya tüzel kişiye ait arazi veya arsa üzerinde bulunması gerekir. Yapının tamamı bu alanlarda kalmıyorsa 775 sayılı Yasanın 18. maddesinin uygulanması mümkün değildir. Söz konusu imalat hakkında imar mevzuatına aykırı bir durum oluşturması nedeniyle, 3194 sayılı İmar Kanunu’nun 32. maddesi uyarınca işlem tesis edilmesi gerekir. (Danıştay 14.D. 12.06.2014)

ECRİMİSİL VE SÖZLEŞME İLİŞKİSİ BULUNAN YERLER

- Devlete Ait Taşınmaz Mal Satış, Trampa, Kiraya Verme, Mülkiyetin Gayrı Ayni Hak Tesis, Ecrimisil ve Tahliye Yönetmeliğinin "Tahliye" başlıklı 77. maddesinde ise: "Kiraya verilen veya mülkiyetin gayri ayni hak tesis edilen taşınmaz mallardan süresi dolduğu halde tahliye edilmeyen, sözleşmesi veya taahhütnamesi fesh edilen veya herhangi bir sözleşmeye dayanmaksızın fuzulen işgal edilen hazinenin özel mülkiyetinde veya devletin hüküm ve tasarrufu altında bulunan taşınmaz malların tahliyesi defterdarlık veya mal müdürlüğünün talebi üzerine bulunduğu yer mülkiye amirince en geç 15 gün içinde sağlanarak, taşınmaz mal idarece görevlendirilecek memurlara boş olarak teslim edilir.

Üzerinde sabit tesis bulunan taşınmaz malların tahliyesi ve teslim alınmasından sonra, eski kiracısı veya fuzuli şagiline bu tesisler kendilerine ait ise yıktırılıp enkazının en geç 30 gün içinde götürülmesi aksi halde masrafları kendisinden tahsil edilmek üzere yıkım ve enkaz götürme işinin idarece yapılacağı tebliğ olunur.” (Danıştay 6. D. 19.11.1997)

- İdarece kiraya verilen ve ecrimisil ödenerek işyeri olarak kullanılmak suretiyle işgal edilen taşınmazda bulunan yapı hakkında 2886 sayılı Devlet İhale Kanununun 75. maddesi uygulanır. Buna göre:

Devletin hüküm ve tasarrufu altındaki bir taşınmaz mal üzerinde, haksız tecavüz niteliğindeki bir eylemin yönetmelik gereğince önlenmesi amacıyla defterdarlık veya mal müdürlüğünün talebi üzerine, bulunduğu yer mülkiye amirince tahliyesinin sağlanacağı, taşınmaz malların tahliye edilmesinden ve teslim alınmasından sonra ise, işgalci tarafından meydana getirilen yapının yıkılarak enkazının götürülmesi için süreli tebligat yapılacağı, tebligat gereği yerine getirilmediği durumlarda da bu işlerin idarelerce yapılacağı düzenlenmiştir.

Bu durumda; davalı idarece, 2886 sayılı Devlet İhale Kanunu'nun 75. maddesinde öngörülen usullerin uygulanması suretiyle işlem tesis edilmesi gerekirken, 775 sayılı Gecekondu Kanunu'nun 18. maddesi uyarınca tesis edilen dava konusu işlemde hukuka uyarlık görülmemiştir. (Danıştay 6. D. 16.96.2021)

- TEDAŞ Genel Müdürlüğü F1 Elektrik Dağıtım A. Ş. İzmir İl Müdürlüğü ile davacı şirket arasında imzalanan 31.03.2009 tarihli sözleşme uyarınca işleme konu direk üzerine haberleşme hizmeti ekipmanlarının kurulumu hakkının 5 yıl süreyle davacı şirkete devredildiği anlaşılmış olup; 775 sayılı Kanun'un 18. maddesinin uygulama koşullarının bulunmadığı, ancak söz konusu baz istasyonunun ruhsatsız yapılmasının imar mevzuatına aykırı bir durum oluşturması nedeniyle, 3194 sayılı İmar Kanunu'nun 32. maddesi uyarınca işlem tesisi gerekir. (14. D. 21.3.2013)

- Yapının davalı belediye tarafından davacı derneğe dava konusu işlemden önce kiralanmış olduğu, dolayısıyla davacı derneğin kiracı olarak hak sahibi olduğu binanın sağ yan cephesine izinsiz olarak yaptığı yangın merdiveninin kaldırılmasına yönelik işlemde 775 sayılı Yasanın 18. maddesinin uygulama koşullarının bulunmadığı anlaşıldığından 775 sayılı Kanunun 18. maddesi uyarınca tesis edilen yıkım işleminde hukuka uyarlık görülmemiştir. (14. D. 10.04.2018)

- Hazine arazisinde kalmakla birlikte hazine adına yetkili idari makam tarafından tahsis edilmiş olan yapılar hakkında gecekondu yasası hükümleri uygulanmaz. (Danıştay 6. D. 11.05.1994)

MÜLKİYET DURUMUNUN VE PARSEL SINIRLARININ SONRADAN DEĞİŞMESİ

- Yapı yapıldığı sırada özel mülkiyette olan ancak sonradan imar planı ve parselasyon nedeniyle 775 sayılı Kanun kapsamında sayılan yerler arasına giren parseldeki taşınmazın kamulaştırılması gerekir. Kamulaştırma yapılmadan 775 sayılı Gecekondu Kanununa göre yıkılırsa tazminat ödenir. Ancak tazminat ödenirken yapının ruhsatsız oluşu dikkate alınır. (Danıştay 6. D. 04.03.2009)

- Yıkıma konu yapı yapıldıktan sonra İmar Kanunu'nun 18. maddesi uyarınca yapılan parselasyon işlemi neticesinde oluşturulan yeni imar parsellerine tecavüzlü duruma gelse de 775 sayılı Kanun'un 18. maddesi gereğince üçüncü kişiye ait taşınmaz kapsamında sayılmaz. 3194 sayılı İmar Kanunu'nun 18 ve 32. madde hükümleri uygulanmalıdır. (Danıştay 6. D. 29.1.2020)

- Taşınmazın, 2942 sayılı Kamulaştırma Kanunu hükümlerine göre kamulaştırılarak yol olarak idare adına terkinine karar verildiğinden bahisle, anılan taşınmaz üzerindeki yapının 12/07/2014 tarihine kadar kaldırılmasına, verilen süre içinde yapının kaldırılmaması halinde 775 sayılı Gecekondu Kanununun 18. maddesi uyarınca yıkımına ilişkin işlem hukuka aykırıdır. "Taşınmaz Malın Boşaltılması" başlıklı 20. maddesine göre, icra memuru tarafından 15 gün içerisinde taşınmazın boşaltılmasının içindekilere tebliğ edilmesi ve verilen süre içerinde taşınmazın boşaltılmaması halinde icra kanalıyla boşaltılması gerekir. (Danıştay 14. D. 24.04.2018)

- İşleme konu yapının davacıya ait taşınmaz üzerinde yer alması karşısında davacının işgalci olarak kabul edilemeyeceği, imar planında yol kullanımına ayrılmış olmasına rağmen taşınmazın öncelikle yapılacak kamulaştırma veya parselasyon uygulamalarıyla kamuya kazandırılması gerekir. 775 sayılı Kanun uygulanmaz. 3194 sayılı Kanun hükümleri uygulanır. (Danıştay  14. D. 10.10.2012)

- Mülkiyet tespiti davası devam eden ihtilaflı taşınmazın henüz Hazine mülkiyetinde olduğundan söz edilemeyeceğinden üzerindeki yapılar nedeniyle 775 sayılı Yasanın 18. maddesi uyarınca işlem tesis edilmesi mümkün değildir. (Danıştay 6. D. 08.02.2006)

TAPU TAHSİS BELGELİ YAPILAR

- 2981 sayılı Kanunun 7. maddesi uyarınca, idarelerin, imar affı başvurusunda bulunulmasa da, yeminli özel teknik bürolara başvurulmasa da, re'sen tespit ve değerlendirme işlemlerini 7 Aralık 1987 gününe kadar tamamlamak zorunda oldukları ve dava konusu yıkım işleminden çok önce davacının imar affından yararlanıp yararlanamayacağı hususunun sonuçlandırılması gerektiği hususları göz önünde bulundurulduğunda; söz konusu yapıların imar affına konu yapılar olup olmadığı araştırılmadan ve af başvurusu sonuçlandırılmadan, dava konusu taşınmazların ruhsatsız olduğundan bahisle yıkımında hukuka uygunluk görülmemiştir. (Danıştay 6. D. 19.04.2022)

- Davalı idarece, davacı tarafından yapılan imar affı başvurusunun, 2981 sayılı Yasanın 7. maddesi uyarıca tespit ve değerlendirme işlemlerinin tamamlanarak, davacının öncelikle hak sahibi olma niteliğini taşıyıp taşımadığının araştırılması ve bu araştırma sonucuna göre yapı hakkında işlem tesis edilmesi gerekirken, 775 sayılı Kanunun 18. maddesi uyarınca tesis edilen işlemde hukuka uyarlık bulunmadığından, İdare Mahkemesi kararında sonucu itibariyle isabetsizlik görülmemiştir. (Danıştay 14. D. 27.03.2013)

- Dava konusu gecekondunun sahil şeridinde kaldığının sabit olduğu ve yukarıda hükmüne yer verilen mevzuat uyarınca sahil şeridinde bulunan yapıların, 2981 sayılı Kanun hükmünden yararlanamayacağı açık olup, dava konusu işlemde hukuka aykırılık bulunmadığından işlemin iptali yolundaki temyize konu İdare Mahkemesi kararında hukuki isabet görülmemiştir. (Danıştay 14. D. 07.05.2012)

- Tapuya şerh edilmemesi durumu, düzenlenmiş bir tapu tahsis belgesinin kendiliğinden hükümsüz hale gelmesine sebebiyet vermeyeceğinden sonradan tesis edilecek bir işlem ya da yargı kararı marifetiyle iptal edilmediği sürece mevcut tapu tahsis belgesinin geçerliliğini koruduğunun, ayrıca geçerli bir imar affı müracaatı bulunan gecekondu için 775 sayılı Kanunun 18. maddesi uyarınca yıkım kararı alınamayacağının kabulü gerekmektedir. (İstanbul BİM, 5. 06.11.2019)

KÖY YERLEŞİK ALANINDA BULUNAN YAPILAR

- Köy içi mevkiinde bulunduğu belirtilen yapı için ilgili belediyeden ruhsat alınıp alınmadığı ya da taşınmaz köy statüsündeyken yapılmak suretiyle 3194 sayılı Yasa'nın 27. maddesi kapsamında ruhsatlı sayılma durumunun söz konusu olup olmadığı hususlarının açıklığa kavuşturulması gerektiğinden, bu yönde bir araştırma yapılmaksızın verilen İdare Mahkemesi kararında hukuki isabet görülmemiştir. (Danıştay 6. D. 19.06.2009)

775 SAYILI KANUNA GÖRE YIKIM KARARININ NİTELİĞİ

- Üniversite Rektörlüğü'ne tahsis edilen alanda kalan ruhsatsız yapılar 775 sayılı Gecekondu Kanununun 18. maddesi kapsamında değerlendirilemeyeceğinden, 3194 sayılı İmar Kanununun 32. maddesi uyarınca usulüne uygun olarak yapı tatil tutanağı düzenlenerek, bu madde hükümlerine göre belediye encümenince yıkım kararı alınması gerekmekte olup, açık bir kanuni gerekçeye dayanmadan tesis edilen ve işleme konu yapıların açık ve net bir şekilde belirtilmediği dava konusu işlemlerde hukuka uyarlık görülmemiştir. (Danıştay 14. D. 29.03.2013)

- 775 sayılı Gecekondu Kanunu’nda, sahiplerince yıktırılmayan yapıların belediyece yıktırılması halinde yıkma masrafının %20 fazlasıyla istenebileceğine ilişkin hüküm bulunmaması nedeniyle, dava konusu işlemin yıkım masraflarının %20 fazlasıyla tahsiline ilişkin kısmında hukuka uyarlık bulunmamaktadır. (Danıştay 14. D. 26.03.2013)

- Devletin hüküm ve tasarrufu altındaki yerde izinsiz olarak yapılan yapıların herhangi bir karar alınmaksızın 775 sayılı Yasanın 18. maddesi uyarınca yıktırılabileceği öngörülmüş, ancak sözü edilen kanunda başka bir yaptırım öngörülmemiştir. Buna karşılık ayrı uygulama prosedürü olan 3194 sayılı Kanun'un 42. maddesinde sayılan fiiller nedeniyle para cezası verilebileceği görülmektedir. Uyuşmazlığa konu olayda ise aynı yapı için her iki hükmün bir arada uygulandığı, Hazineye ait taşınmaz üzerinde ruhsatsız olarak yapıldığı sabit olan ve hakkında 775 sayılı Kanunun 18. maddesi uyarınca verilmiş yıkım kararı bulunan yapıdan dolayı davacıya 3194 sayılı Kanunun 42. maddesine göre para cezası verilmesinde hukuka uyarlık bulunmamaktadır. (Danıştay 14. D. 30.04.2015)

- 3194 sayılı İmar Kanununun 32. maddesi ve 775 sayılı Gecekondu Kanununun 18. maddesinde birbirinden farklı durumlar ve uygulanacak farklı usullerin öngörülmesi nedeniyle, davalı idarece, anılan Kanun maddelerinden herbirine aykırılık teşkil eden durumun saptanarak, maddede öngörülen usullerin uygulanması suretiyle işlem tesis edilmesi gerekirken, birbirinden farklı hususları düzenleyen her  iki maddeye dayanılarak tesis edilen dava konusu işlemde hukuka uyarlık görülmemiştir. (Danıştay 14. D. 05.02.2015)

- ”T.C. Anayasası, 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu, 5272 sayılı Belediye Kanunu, 3621 sayılı Kıyı Kanunu ve Kıyı Kanununun Uygulanmasına Dair Yönetmelik, 3194 sayılı İmar Kanunu, 775 sayılı Gecekondu Kanunu, 2886 sayılı Devlet İhale Kanunu, 4730 sayılı Kamu İhale Kanunu, 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu, 2960 sayılı Boğaziçi Kanunu, 2872 sayılı Çevre Kanunu hükümlerine aykırılığı tespit edilen hususların 3 gün içerisinde giderilmesi, aksi takdirde anılan Kanun hükümleri uyarınca işlem yapılacağı” şeklinde tesis edilen işlem, yapının somut olarak hangi mevzuata aykırı olduğunun açıkça ortaya konulmadığından, hukuka aykırıdır. (Danıştay 6. D. 23.10.2009)

- 3194 sayılı İmar Kanununun 32. maddesi, 2886 sayılı Devlet İhale Kanununun 75. maddesi ve 775 sayılı Gecekondu Kanununun 18. maddesinde birbirinden farklı durumlar ve uygulanacak farklı usullerin öngörülmesi nedeniyle, davalı idarece, uyuşmazlık konusu taşınmazın, anılan Kanun maddelerinden hangisine aykırılık teşkil ettiği saptanarak uygun Kanun maddesinde öngörülen usullerin uygulanması suretiyle işlem tesis edilmesi gerekir. (Danıştay 14. D. 24.04.2018)

- 775 sayılı Kanun’un 18. maddesi uyarınca tutulan tutanağa dayanılarak 3194 sayılı İmar Kanunu’nun 32. maddesi uyarınca yıkım kararı alınması hukuka aykırıdır. (Danıştay 14. D., 17.04.2014)