Anayasa Mahkemesine (AYM) Bireysel Başvuru ülkemizde 2010 yılında yapılan referandumla birlikte mümkün hale gelmiştir. Türkiye için sessiz bir devrim olan Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru hakkının gelmesi, hak arama yollarının çeşitlenmesi ve insan hakkı ihlallerinin yurt içinde çözümlenmesi için vatandaşlarımıza ciddi bir imkân sunmuştur. Bu yazımızda mesleki tecrübelerimden yola çıkarak, bireysel başvuru yapılırken dikkat edilmesi gereken bir takım önemli hususları sizlerle paylaşmak istedim.

1-SÜRE:

Bireysel başvuruda dikkate edilmesi gereken en önemli husus süredir. Anayasa Mahkemesine 30 (Otuz) günlük hak düşürücü süre içinde başvurulması gerekmektedir. Bireysel başvuru avukat vasıtasıyla yapılıyorsa süre avukatın UYAP’ tan kararı gördüğü anda başlamış sayılır, sonradan avukatın adresine yazılı tebligat yapılmış olsa dahi avukat mahkeme sonucunu UYAP’ tan görmüşse tebligat süresi başlamış sayılacaktır. Ancak vatandaş bireysel olarak avukatsız başvuru yapacaksa usulüne uygun adrese yapılan tebligatla birlikte hak düşürücü süre başlayacaktır. Süre önemlidir, çünkü süre kaçarsa ancak makul ve ispatlanabilir delillerle mazeretli başvuru mümkün olacaktır.

2-İÇ HUKUK YOLLARININ TÜKETİLMESİ GEREKLİLİĞİ:

Başvuruda iç hukuk yolları tüketilmelidir. Aksi halde başvuru dikkate alınmayacaktır. İç hukuk yollarının tüketilmesi hangi mahkemede, hangi başvuru, hangi tarih itibariyle yapıldı adım adım açıklanmalıdır.

3-BAŞVURUCU:

Menfaati ve hakkı ihlal edilen herkes Anayasa Mahkemesine başvurabilecektir. Örneğin ölen kişinin mirasçıları da bireysel başvuru yapabilecek olup ölen kişinin itibar ve malvarlığı ölenden yakınlarına geçen bir mirastır. Dolaysıyla kişi ölmüşse ve ailesi ölen kişinin hak ihlalinden olumsuz manada etkilenmekte ise bireysel başvuru yapabilecektir. Kamu tüzel kişileri bireysel başvuru yapamaz ancak özel tüzel kişilerin bireysel başvuru yapma hakkı vardır. Potansiyel mağdurlarda bireysel başvuruda bulunabilirler. Yeni çıkan bir kanunla ilerde hakkının ihlal edilebileceğini öngören kişi çıkan kanun potansiyel mağduru kabul edilecek ve çıkan kanunun iptali için Anayasa Mahkemesine başvuru yapabilecektir.  Türkiye’nin etki sahası içinde yer alan herkes (yabancılar dahil) Anayasa Mahkemesine başvurabilecektir. Mesela Suriye’nin Kuzeyine sınır dışı edilmiş bir mültecinin başvurusu Anayasa Mahkemesi tarafından kabul edilerek incelemeye alınmış ve başvurusu kabul edilerek sınır dışı kararı kaldırılmıştır.

4-BAŞVURU YAPILIRKEN DAYANILAN TEMEL HAKLAR:

Anayasa Mahkemesine başvururken Anayasamız haricinde Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (AİHS) yer alan hak ve özgürlükler, Birleşmiş Milletler (BM) İnsan Hakları Bildirgesi ve Türkiye’nin taraf olduğu ek protokoller, dört ve yedi no.lu ek protokol ve mülkiyet, eğitim, serbest seçim hakkına ilişkin ek protokollere de başvurumuzda atıf yapabiliriz.

5- BAŞVURU NASIL YAPILIR:

İlk olarak AYM’ye ait web sitesinden başvuru formunu indirmemiz gerekir. Başvuru formu doldurulduktan sonra başvuruyu bulunduğunuz şehirde sizi yargılayan ilk derece mahkemesinden yapabileceğiniz gibi Anayasa Mahkemesine bizzat giderek de yapabilirsiniz. AYM, posta yoluyla başvuru yapılmaz, tek istisna cezaevinde kalan mahkumların (avukatları yoksa) bulundukları ceza infaz kurumlarından posta yoluyla başvuru yapabilirler. Yine yurtdışındaki Türk vatandaşları, yurt dışı temsilcilikleri vasıtasıyla da bireysel başvuru yapabileceklerdir.

6- BAŞVURU YAPILIRKEN DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN HUSUSLAR:

Bireysel başvuru formu doldurulurken şu hususlara dikkat edilmesi önemlidir. Başvurucu gerçek ve tüzel kişiye ait şahsi bilgiler ile avukata veya temsilciye ilişkin bilgiler doldurulmalıdır. Formun “Açıklamalar” başlıklı kısmında kamu gücünden kaynaklı ihlale ilişkin olayların tarih sırasına göre özetlenmesi istenmektedir. Formun sonraki kısmında ise, bireysel başvuru kapsamındaki öncelikle hangi hakkın hangi sebeplerle ihlal edildiği ve buna ilişkin gerekçe ve delillerin açıklanması istenmektedir. Başvuru yolların tüketilmesine ilişkin aşamaların ve tarihler ile açıklamaların gerekçelendirilmesi ve belgelenmesi çok önemlidir. İhlal edildiği ileri sürülen hak ve özgürlüğün ve dayanılan anayasal hükümlerin gösterilmesi başvuru şansını artıracaktır.

Başvuruya avukatın veya temsilcinin temsile yetkili olduğuna dair belge, harcın ödendiğine dair belge, başvuru bizzat yapılıyorsa nüfus cüzdanı örneği, nihai karara ilişkin belge, başvuruda hak ihlalini iddialarını gösteren belgelerin onaylı örnekleri, tazminatı haklı çıkarır belgeler, olağan ve olağanüstü kanun yollarına başvurunun yapıldığı dilekçelerin örnekleri, başvuru süresinde yapılamadıysa mazeretin haklılığına ilişkin belgeler, adli yardım durumunda mali duruma ilişkin belgeler sunulmalıdır. Adli Yardım, mazeret ve kimliğin gizlenmesi talepleri için yapılan açıklamalar kısa ve özet olması önemlidir.

7- BİREYSEL BAŞVURUNUN YAPILMASI, ÖN İNCELEME VE HARÇ:

Başvuru yapıldığı andan itibaren size bir mahkeme numarası verilir ve verilen evrak kayda alınarak dosya oluşturulur. Başvuru, ön incelemeye alınır; başvurunun süresinde yapılmadığı, şekil şartlarına uygun başvuru yapılmadığı veya tespit edilen eksikliklerin tümü veya bir kısmının verilen süre içinde tamamlanmadığı hallerde başvurunun idari yönden reddine karar verilir, bu karara karşı yedi gün içinde itiraz edilebilir. Başvuru harcı 2025 yılı için 5064,40 TL civarıdır. AYM Bireysel Başvuru, Avukat Uyap ve Vatandaş Uyap sistemleri üzerinden takip edilebilir.

8-BİREYSEL BAŞVURUNUN ESASTAN İNCELEMEYE ALINMASI:

Ön inceleme şamasından geçmiş başvuru, esastan incelenmesi için ilgili komisyonun önüne gönderilecektir. Bu aşamada komisyon şikâyetin temellendirilmiş olup olmadığı, karmaşık ve zorlama şikâyet, kanun yolu şikâyeti, bir ihlalin olmadığının açık olması durumlarında bireysel başvurunun dayanaktan yoksun olduğu kararı verebilecektir. Fakat iyi temellendirilmiş ve hangi hakkın hangi nedenle ihlal edildiğini kısa ve net örneklerle açıklayan bir başvuru hakkında hak ihlali kararı verilecektir.  Mesela AYM Anayasa madde 36 “adil yargılanma yapılmadığı iddiasına” ilişkin olarak mahkemece verilen kararı incelemiştir. AYM’ye avukat tarafından verilen dilekçede başvurucu lehine tanık dinletilmediği iddiası ileri sürülmüş, AYM sanık talebinin reddine karar veren mahkemenin hem ara kararda hem gerekçeli kararında neden tanık dinletilmediğini makul şekilde izah etmediği gerekçesiyle hak ihlali kararı vermiş ve dosya ilk derece mahkemesine yeniden yargılama yapılması için gönderilmiştir.

9-BİREYSEL BAŞVURU SONUCU VE TAZMİNAT:

Bireysel Başvurunuz esastan incelemeye alınırsa, hak ihlali iddianız kabul edilebilir veya kabul edilemez bulunmaktadır. Tazminat talebiniz varsa, hak ihlali kabul edilebilir bulunursa tazminata karar verilebilir. Yerel mahkeme verilen karar ışığında ihlal edilen hak durumuna uygun lehe yeniden yargılama yapmak zorundadır. Mahkemece ihlal kararı göz önünde bulundurularak ve tekrar yargılama için başvurucuya tebligat çıkartır. Önceki kararın etkilerini kaldırmak için ilgili kurumlara ve mahkemelere müzekkere yazar, önceki dosyayla bağlantılı olacak şekilde yeni bir esas numarası vererek tekrar yargılama yapar. Yapılan yargılama neticesi ilk yargılama neticesinden daha ağır bir ceza ya da tazminat verilemez, çünkü karar AYM tarafından lehe bozulmuştur.