I. İHALE USULLERİ
A. 2886 Sayılı Devlet İhale Kanunu’nda Öngörülen İhale Usulleri
2886 sayılı Devlet İhale Kanunu’nun “İhale Usulleri” başlığı altında “İhale usullerinin neler olduğu” alt başlığıyla düzenlenen 35’inci maddesine göre:
“Bu Kanunun 1 inci maddesinde yazılı işlerin ihalelerinde aşağıdaki usuller uygulanır:
a) Kapalı teklif usulü,
b) Belli istekliler arasında kapalı teklif usulü,
c) Açık teklif usulü,
d) Pazarlık usulü,
e) Yarışma usulü.
İşin gereğine göre bu usullerden hangisinin uygulanacağı, bu Kanun hükümlerine uyularak idarelerince tespit edilir.”
Görüldüğü üzere, 2886 sayılı Kanun kapsamında ihale usulleri; kapalı teklif usulü, belli istekliler arasında kapalı teklif usulü, açık teklif usulü, pazarlık usulü ve yarışma usulü olmak üzere beş farklı usulden ibarettir.[1]
Kanunun 36’ncı maddesine göre ise, “(1) Bu Kanunun 1 inci maddesinde yazılı işlere ilişkin ihalelerde, tekliflerin gizli olarak verilmesini sağlayan kapalı teklif usulü esastır. (2) Ancak, 44 üncü maddede gösterilen işler belli istekliler arasında kapalı teklif usulüyle, 45 inci maddede gösterilen işler açık teklif usulüyle, 51 inci maddede sayılan işler pazarlık, 52 nci maddede gösterilen işler de yarışma usulüyle yaptırılabilir.”. Madde metninden de açıkça anlaşılacağı üzere, uygulanması öngörülen genel usul kapalı teklif usulü olup, diğer ihale usulleri özel usul niteliğindedir. Özel ihale usulleri sırasıyla; belli istekliler arasında kapalı teklif usulü 44’üncü madde, açık teklif usulü 45’inci madde, pazarlık usulü 51’inci madde ve yarışma usulü ise 52’nci madde kapsamında belirtilen işlerde uygulama alanı bulur.[2]
a. Kapalı Teklif Usulü
Kapalı teklif usulü, 2886 sayılı Kanunun 37 vd. maddelerinde düzenlenmiştir. Kanunun 37’nci maddesinin birinci fıkrasına göre, “Kapalı teklif usulünde teklifler yazılı olarak yapılır. Teklif mektubu, bir zarfa konulup kapatıldıktan sonra zarfın üzerine isteklinin adı, soyadı ve tebligata esas olarak göstereceği açık adresi yazılır. Zarfın yapıştırılan yeri istekli tarafından imzalanır veya mühürlenir. Bu zarf geçici teminata ait alındı veya banka teminat mektubu ve istenilen diğer belgelerle birlikte ikinci bir zarfa konularak kapatılır. Dış zarfın üzerine isteklinin adı ve soyadı ile açık adresi ve teklifin hangi işe ait olduğu yazılır.”. Aynı maddenin ikinci fıkrasına göre ise, “Teklif mektuplarının istekli tarafından imzalanması ve bu mektuplarda şartname ve eklerinin tamamen okunup kabul edildiğinin belirtilmesi, teklif edilen fiyatın rakam ve yazı ile açık olarak yazılması zorunludur. Bunlardan herhangi birine uygun olmayan veya üzerinde kazıntı, silinti veya düzeltme bulunan teklifler reddolunarak hiç yapılmamış sayılır.”.
Kanunun “Tekliflerin verilmesi” alt başlıklı 38’inci maddesinde belirtildiği üzere, “Teklifler ilanda belirtilen saate kadar, sıra numaralı alındılar karşılığında komisyon başkanlığına verilir. Alındı numarası zarfın üzerine yazılır. Teklifler iadeli taahhütlü olarak da gönderilebilir. Bu takdirde dış zarfın üzerine komisyon başkanlığının adresi ile hangi işe ait olduğu, isteklinin adı ve soyadı ile açık adresi yazılır. Posta ile gönderilecek tekliflerin ilanda belirtilen saate kadar komisyon başkanlığına ulaşması şarttır. Postadaki gecikme nedeniyle işleme konulmayacak olan tekliflerin alınış zamanı bir tutanakla tespit edilir.”.
Kanunun 39’uncu maddesine göre, şartları sağlamayan isteklilerin ikinci zarfları açılmaz. Sonrasında beklenen koşulları haiz olanların iç zarfları açılır ve en uygun bedel tespit edilir ve bu şekilde sözleşme akdedecek kişi belirlenir.[3]
b. Belli İstekliler Arasında Kapalı Teklif Usulü
Belli istekliler arasında kapalı teklif usulü, 2886 sayılı Kanunun 44’üncü maddesinde düzenlenmiştir. 44’üncü maddenin birinci fıkrasında yer alan “Uçak, harp gemisi, harp mühimmatı, elektronik cihaz, askeri tesisat ve levazımat, silah ve malzeme sistemleri, savunma sanayii ile ilgili faaliyetler ve bunlara ait her türlü yedek parça alımı; barajlar, enerji santralleri, sulama tesisleri, limanlar, rıhtımlar, hava meydanları, demiryolları, lokomotifler, karayolları, tüneller, köprüler, akaryakıt tesisleri, özelliği bulunan yapım işleri bedii ve teknik hususiyetleri taşıyan sanat işleri, kentlerin ulaşım sistemlerine ilişkin planlar, kentlerin harita, nazım ve imar planları, su, kanalizasyon ve enerji tesisleri ile bunların etüt ve proje işlerinin ihalesi; diğer ihale usulleri yerine teknik yeterlilikleri ve güçleri idarece kabul edilmiş en az üç istekli arasında kapalı teklif usulü ile yaptırılabilir.” ifadeleriyle işbu usulün kapsamı ve uygulama alanı belirtilmiş, üçüncü fıkrada “ihaleye katılacak isteklilerin isimleri belirtilmek suretiyle bizzat ilgili veya bağlı bulunulan bakanın onayının alınması zorunlu” olduğuna hükmedilmiştir. Aynı maddenin dördüncü fıkrasında belirtildiği üzere, bu ihalelerin ilan edilmesi zorunluluğu yoktur.
c. Açık Teklif Usulü (Açık Artırma ve Eksiltme Usulü)
2886 sayılı Kanunun 45’inci maddesinde düzenlenmiştir. Bu maddede yer alan açıklamalarda, “tahmin edilen bedeli her yıl Genel Bütçe Kanunu ile tespit edilecek tutarı geçmeyen ihaleler” in açık teklif usulüyle yapılabileceği ifade edilmiştir.
Kanunun 46’ncı maddesine göre, açık teklif usulüyle gerçekleştirilen ihalelerde isteklilerin teklifleri, ihale komisyonu huzurunda ve sözlü olarak verilir. Bunun yanında tekliflerin iadeli taahhütlü mektup marifetiyle ihale komisyonuna iletilmesi mümkündür.
47’nci maddeye göre, istekliler tarafından yapılan birinci teklifler tutanağa geçirilir ve bunu takiben istekliler tarafından ikinci teklifler verilir. İkinci tekliflerin verilmesi neticesinde en uygun bedelin tespiti yapılır ve sözleşme akdedecek kişi belirlenir.
d. Pazarlık Usulü
Kapalı teklif veya açık teklif usullerine göre gerçekleştirilen ihalelerde, istekli bulunmaması veya teklif edilen bedellerin ihale komisyonunca kabul edilmemesi hâlinde, eğer tekrar aynı usulle ihale açılmazsa, ihalenin sona erme tarihinden itibaren 15 gün içinde pazarlık usulüne başvurulacaktır.[4]
2886 sayılı Kanunun 50’nci maddesinin birinci fıkrasında, “Pazarlık usulü ile yapılan ihalelerde teklif alınması belli bir şekle bağlı değildir. İhaleleler, komisyon tarafından işin nitelik ve gereğine göre bir veya daha fazla istekliden yazılı veya sözlü teklif almak ve bedel üzerinde anlaşmak suretiyle yapılır.” ifadelerine yer verilmiş ve bu suretle pazarlık usulünün yöntemi belirtilmiştir. Aynı maddenin ikinci fıkrasına göre ise, pazarlığın yapılış biçimi, verilen teklifler ve üzerine ihale yapılanların tercih edilme sebepleri pazarlık kararında gösterilmelidir. Kanunun 51’inci maddesinde ise, pazarlık usulüyle yapılacak işler belirtilmiştir.
4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nun yürürlüğe girmesiyle birlikte, pazarlık usulünün uygulanma imkânı kalmamıştır.[5]
e. Yarışma Usulü
2886 sayılı Devlet İhale Kanunu’nun 52’nci maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre, “İdareler her türlü etüt, plan, proje ve güzel sanatlara ilişkin işleri gerekli görüldüğünde, yarışma ile yaptırabilirler. Bu işlerin mesleki kontrollük hizmetleri, projesi uygulanacak olan yarışmacıya, pazarlıkla ihale edilebilir.”. 4734 sayılı Kanunun yürürlüğe girmesi neticesinde, yarışma usulünün uygulanma imkânı kalmamıştır.
B. 4734 Sayılı Kamu İhale Kanunu’nda Öngörülen İhale Usulleri
4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nun 18’inci maddesinde ihale usulleri belirtilmiştir. Bu usuller açık ihale usulü, belli istekliler arasında ihale usulü ve pazarlık usulüdür. 4734 sayılı Kanunda, 2886 sayılı Kanun kapsamında düzenlenen kapalı teklif usulünün tercih edilmediğini görmekteyiz. Bunlara ilâve olarak doğrudan temin usulü ve tasarım yarışmaları da birer yöntem olarak karşımıza çıkmakla birlikte, bu iki yöntemin ihale usulü olup olmadığı hakkında doktrinde görüş birliği yoktur. Biz, bu iki yöntemin kanun koyucu tarafından ihale usulü olarak kabul edilmediğinden Kanunun “Uygulanacak ihale usulleri” alt başlıklı 18’inci maddesinde düzenlenmediği kanaatindeyiz.
4734 sayılı Kanunda düzenlenen açık ihale usulü ile belli istekliler arasında ihale usulü, genel ihale usulleri olarak karşımıza çıkmaktadır. Fakat, bu durumun istisnası Kanunun 48-52’nci maddeleri arasında düzenlenmiştir.[6] Buna göre, danışmanlık hizmetlerinde yalnızca belli istekliler arasında ihale usulü uygulanır.
a. Açık İhale Usulü
4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nun 19’uncu maddesinde belirtildiği üzere, “açık ihale usulü, bütün isteklilerin teklif verebildiği usuldür.”. Kanunun 20’nci maddesinde “Yapım işleri, hizmet ve mal alım ihalelerinden işin özelliğinin uzmanlık ve/veya ileri teknoloji gerektirmesi nedeniyle açık ihale usulünün uygulanamadığı…” şeklinde yer alan hükmünde, açık ihale usulünün uygulama bakımından öncelikli olduğu rahatlıkla anlaşılmaktadır.[7]
“Söz konusu mal veya hizmet alımı için ödenen paranın karşılığını tam olarak alma ve belirtilen teknik şartname doğrultusunda sunulan mal veya hizmet için en az maliyete katlanmak amacıyla rekabetin en etkin gerçekleşmiş olduğu usul olan açık ihale usulü gerek ulusal kanunlarda gerek ise de uluslararası düzenlemelerde ana yöntem olarak belirlenmiştir.”[8]
b. Belli İstekliler Arasında İhale Usulü
Bu usul, açık ihale usulü gibi herkese açık bir usul olmayıp, gerçekleştirilecek bir ön yeterlilik değerlendirmesi neticesinde idare tarafından çağırılacak belirli isteklilerin katılabileceği bir ihale usulüdür.[9] Belli istekliler arasında ihale usulü, ihale konusu işin niteliğinin uzmanlık veya ileri teknolojiye muhtaç olması sebebiyle açık ihale usulünün uygulama alanı bulamaması neticesinde başvurulan bir ihale usulüdür.[10]
Bu usul, 4734 sayılı Kanunun 20’nci maddesinde düzenlenmiştir. 20’nci maddenin ikinci fıkrasında “10 uncu maddeye uygun olarak belirlenen ve ön yeterlik dokümanı ile ön yeterlik ilânında belirtilen değerlendirme kriterlerine göre adayların ön yeterlik değerlendirmesi yapılır. Belirtilen asgari yeterlik koşullarını sağlayamayanlar yeterli kabul edilmez. (Mülga son cümle: 30/7/2003-4964/13 md.)(…) (Ek cümle: 20/11/2008-5812/6 md.) Ön yeterlik ilanında ve dokümanında belirtilmek kaydıyla; yeterlikleri tespit edilenler arasından dokümanda belirtilen kriterlere göre sıralanarak listeye alınan belli sayıda istekli veya yeterli bulunan isteklilerin tamamı teklif vermeye davet edilebilir.” ifadelerine yer verilmektedir. Aynı maddenin üçüncü fıkrasında “Teklif vermeye davet edilmeyenlere davet edilmeme gerekçeleri yazılı olarak bildirilir. İşin niteliğine göre rekabeti engellemeyecek şekilde 40 ıncı maddeye uygun olarak belirlenen ve ihale dokümanı ile davet mektubunda belirtilen değerlendirme kriterlerine göre tekliflerin değerlendirmesi yapılarak ihale sonuçlandırılır. İhaleye davet edilebilecek aday sayısının beşten az olması veya teklif veren istekli sayısının üçten az olması halinde ihale iptal edilir.(1)”, dördüncü fıkrasında ise “Teklif veren istekli sayısının üçten az olması nedeniyle ihalenin iptal edilmesi durumunda, ihale dokümanı gözden geçirilerek varsa hatalar ve eksiklikler giderilmek suretiyle, ön yeterliği tespit edilen bütün istekliler tekrar davet edilerek ihale sonuçlandırılabilir.” ifadelerine yer verilmiş ve bu suretle belli istekliler arasında ihale usulü açıklanmıştır.
c. Pazarlık Usulü
4734 sayılı Kanunun 21’inci maddesinde düzenlenmiştir. Maddenin birinci fıkrasında pazarlık usulü ile ihale yapılabilecek hâller sıralanmıştır. Şöyle ki:
“Aşağıda belirtilen hallerde pazarlık usulü ile ihale yapılabilir:
a) Açık ihale usulü veya belli istekliler arasında ihale usulü ile yapılan ihale sonucunda teklif çıkmaması.
b) Doğal afetler, salgın hastalıklar, can veya mal kaybı tehlikesi gibi ani ve beklenmeyen veya yapım tekniği açısından özellik arz eden veya yapı veya can ve mal güvenliğinin sağlanması açısından ivedilikle yapılması gerekliliği idarece belirlenen hallerde veyahut idare tarafından önceden öngörülemeyen olayların ortaya çıkması üzerine ihalenin ivedi olarak yapılmasının zorunlu olması.(2)
c) Savunma ve güvenlikle ilgili özel durumların ortaya çıkması üzerine ihalenin ivedi olarak yapılmasının zorunlu olması.
d) İhalenin, araştırma ve geliştirme sürecine ihtiyaç gösteren ve seri üretime konu olmayan nitelikte olması.
e) İhale konusu mal veya hizmet alımları ile yapım işlerinin özgün nitelikte ve karmaşık olması nedeniyle teknik ve malî özelliklerinin gerekli olan netlikte belirlenememesi.
f) İdarelerin yaklaşık maliyeti ellimilyar Türk Lirasına kadar olan mamul mal, malzeme veya hizmet alımları.(3) “
Bu fıkrada belirtilenlerle alakalı üzerinde durulacak en mühim husus, pazarlık usulünün kullanılabilmesi için belirtilen hâllerden en az birisinin mevcudiyetin zorunlu olmasıdır. Zira Kanunun 5’inci maddesinde açık bir şekilde belirtildiği üzere, genel ihale usulü açık ihale usulüdür ve bunun dışındaki usullerin uygulanması için Kanunda belirtilen şartların gerçekleşmesi gerekir.[11]
d. Doğrudan Temin Usulü
4734 sayılı Kanunun 22’nci maddesinde doğrudan temin usulüne başvurulabilecek hâller düzenlenmiştir. Şöyle ki:
“Aşağıda belirtilen hallerde ihtiyaçların ilân yapılmaksızın ve teminat alınmaksızın doğrudan temini usulüne başvurulabilir:
a) İhtiyacın sadece gerçek veya tüzel tek kişi tarafından karşılanabileceğinin tespit edilmesi.
b) Sadece gerçek veya tüzel tek kişinin ihtiyaç ile ilgili özel bir hakka sahip olması.
c) Mevcut mal, ekipman, teknoloji veya hizmetlerle uyumun ve standardizasyonun sağlanması için zorunlu olan mal ve hizmetlerin, asıl sözleşmeye dayalı olarak düzenlenecek ve toplam süreleri üç yılı geçmeyecek sözleşmelerle ilk alım yapılan gerçek veya tüzel kişiden alınması.
d) Büyükşehir belediyesi sınırları dahilinde bulunan idarelerin onbeş milyar, diğer idarelerin beşmilyar Türk Lirasını aşmayan ihtiyaçları ile temsil ağırlama faaliyetleri kapsamında yapılacak konaklama, seyahat ve iaşeye ilişkin alımlar.(1)
e) İdarelerin ihtiyacına uygun taşınmaz mal alımı veya kiralanması.
f) Özelliğinden ve belli süre içinde kullanılma zorunluluğundan dolayı stoklanması ekonomik olmayan veya acil durumlarda kullanılacak olan ilaç, aşı, serum, anti-serum, kan ve kan ürünleri ile ortez, protez gibi uygulama esnasında hastaya göre belirlenebilen ve hastaya özgü tıbbî sarf malzemeleri, test ve tetkik sarf malzemeleri alımları.
g) Milletlerarası tahkim yoluyla çözülmesi öngörülen uyuşmazlıklarla ilgili davalarda, Kanun kapsamındaki idareleri temsil ve savunmak üzere Türk veya yabancı uyruklu avukatlardan ya da avukatlık ortaklıklarından yapılacak hizmet alımları.
h) 8/1/1943 tarihli ve 4353 sayılı Kanunun 22 ve 36 ncı maddeleri uyarınca Türk veya yabancı uyruklu avukatlardan hizmet alımları ile fikri ve sınai mülkiyet haklarının ulusal ve uluslararası kuruluşlar nezdinde tescilini sağlamak için gerçekleştirilen hizmet alımları.
ı) Türkiye İş Kurumunun, 25/6/2003 tarihli ve 4904 sayılı Kanunun 3 üncü maddesinin (b) ve (c) bentlerinde sayılan görevlerine ilişkin hizmet alımları ile 25/8/1999 tarihli ve 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanununun 48 inci maddesinin yedinci fıkrasında sayılan görevlerine ilişkin hizmet alımları,
i) Cumhurbaşkanının halk tarafından seçilmesi, Anayasa değişikliklerine ilişkin kanunların halkoyuna sunulması, milletvekili genel ve ara seçimleri, mahalli idareler ile mahalle muhtarlıkları ve ihtiyar heyetleri genel ve ara seçimi dönemlerinde Yüksek Seçim Kurulunun ihtiyacı için yapılacak filigranlı oy pusulası kâğıdı ile filigranlı oy zarfı kâğıdı alımı, oy pusulası basımı, oy zarfı yapımı hizmetleri ile bu seçimlere yönelik her türlü seçim malzemelerinin alımı ile yurt dışı seçim harcamaları, il seçim kurulu başkanlıkları tarafından alınacak oy pusulası basım hizmeti alımı.”
e. Tasarım Yarışmaları
4734 sayılı Kanunun 23’üncü maddesinde düzenlenmiştir. Madde metninde, “İdareler gerekli gördükleri mimarlık, peyzaj mimarlığı, mühendislik, kentsel tasarım projeleri, şehir ve bölge plânlama ve güzel sanat eserleri ile ilgili bir plân veya tasarım projesi elde edilmesine yönelik olarak, ilgili mevzuatında belirlenecek usul ve esaslara göre rekabeti sağlayacak şekilde ilân yapılmak suretiyle, jüri tarafından değerlendirme yapılmak üzere ödüllü veya ödülsüz yarışma yaptırabilir.” ifadeleri yer almaktadır. Ayrıca daha önce de üzerinde durduğumuz gibi, tasarım yarışmaları hukuki nitelik bakımından bir ihale usulü değildir.
KAYNAKÇA
AKKAYNAK, O. Sener, Açılış Konuşması, I. Uluslararası Kamu Alımlarında Saydamlık ve Verimlilik Sempozyumu, İstanbul, Kamu İhale Kurumu Yayını, 2004.
GÖÇERLER, Ahmet, Kamu İhale Kanunu’nun Getirdiği Yenilikler, İç İşleri Bakanlığı-Teftiş Kurulu Başkanlığı, İnceleme Araştırma Raporu, 31.10.2002.
GÖZLER, Kemal & KAPLAN, Gürsel, İdare Hukuku Dersleri, Ekin Kitabevi Yayınları, 17. Baskı, Temmuz 2015.
GÜNDAY, Metin, İdare Hukuku, İmaj Yayıncılık, 10. Baskı, Ankara, 2011.
GÜRHAN, H. Hüseyin, DAĞALP, Namık, ŞAHBENDEROĞLU, Vural & İNAN, Atilla, Son Değişikliklerle, Soru ve Cevaplı Kamu İhale Hukuku, Merkez Yayınevi, Ankara, 2009.
GÜVEN, Ülfer Yıldırım, Avrupa Birliği Kamu İhale Politikası ve Türk İhale Sisteminin Avrupa Birliği Sistemine Uyumu, Devlet Bütçe Uzmanlığı Araştırma Raporu, Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlüğü, Ankara, 2007.
KAYDUL, İdris, 4734 Sayılı Kanun ile 2886 Sayılı Kanun Işığında Ana Hatlarıyla Kamu İhalelerinde Usul, Karşılaştırmalı İdare Hukukunda Kamu İhale Uygulamaları, Proje Yürütücüsü: Prof. Dr. Yücel Oğurlu, İstanbul Ticaret Odası Yayınları, Yayın No: 2010-95, İstanbul, 2011.
KOÇ GÖRMEZ, Bahar, “Kamu İhale Hukukunda İhaleden Yasaklama İşlemi”, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara, Mayıs 2019.
NOHUTÇU, Ahmet, İdare Hukuku, Savaş Yayınevi, 24. Baskı, Ankara, Eylül 2019.
ŞEN, Sinan, “4734 Sayılı Kamu İhale Kanunu’nun Kamu Harcamalarına Etkileri”, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2019.
TAN, Turgut, İdare Hukuku, Turhan Yayınevi, Ankara, 2016.
YÜKSEKTEPE, Mert Asker, Kamu İhale Kurulu ve Bölge Adliye Mahkemeleri Ceza Daireleri ve Yargıtay İlamları ile İhale Hukuku, Aristo Yayınevi, İstanbul, 2018.
--------------------
[1] KAYDUL, İdris, 4734 Sayılı Kanun ile 2886 Sayılı Kanun Işığında Ana Hatlarıyla Kamu İhalelerinde Usul, Karşılaştırmalı İdare Hukukunda Kamu İhale Uygulamaları, Proje Yürütücüsü: Prof. Dr. Yücel Oğurlu, İstanbul Ticaret Odası Yayınları, Yayın No: 2010-95, İstanbul, 2011, s. 128-129.
[2] GÜVEN, Ülfer Yıldırım, Avrupa Birliği Kamu İhale Politikası ve Türk İhale Sisteminin Avrupa Birliği Sistemine Uyumu, Devlet Bütçe Uzmanlığı Araştırma Raporu, Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlüğü, Ankara, 2007, s. 88.
[3] GÖZLER, Kemal & KAPLAN, Gürsel , İdare Hukuku Dersleri, Ekin Kitabevi Yayınları, 17. Baskı, Temmuz 2015, s. 479; GÜNDAY, Metin, İdare Hukuku, İmaj Yayıncılık, 10. Baskı, Ankara, 2011, s. 204.
[4] NOHUTÇU, Ahmet, İdare Hukuku, Savaş Yayınevi, 24. Baskı, Ankara, Eylül 2019, s. 379.
[5] NOHUTÇU, s. 380.
[6] KOÇ GÖRMEZ, Bahar, “Kamu İhale Hukukunda İhaleden Yasaklama İşlemi”, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara, Mayıs 2019, s. 17.
[7] KOÇ GÖRMEZ, s. 17; GÜRHAN, H. Hüseyin, DAĞALP, Namık, ŞAHBENDEROĞLU, Vural & İNAN, Atilla, Son Değişikliklerle, Soru ve Cevaplı Kamu İhale Hukuku, Merkez Yayınevi, Ankara, 2009, s. 69.
[8] ŞEN, Sinan, “4734 Sayılı Kamu İhale Kanunu’nun Kamu Harcamalarına Etkileri”, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2019, s. 70; AKKAYNAK, O. Sener, Açılış Konuşması, I. Uluslararası Kamu Alımlarında Saydamlık ve Verimlilik Sempozyumu, İstanbul, Kamu İhale Kurumu Yayını, 2004, s. 11-12.
[9] GÖZLER & KAPLAN, s. 480; TAN, Turgut, İdare Hukuku, Turhan Yayınevi, Ankara, 2016, s. 317.
[10] GÖÇERLER, Ahmet, Kamu İhale Kanunu’nun Getirdiği Yenilikler, İç İşleri Bakanlığı-Teftiş Kurulu Başkanlığı, İnceleme Araştırma Raporu, 31.10.2002, s. 13.
[11] YÜKSEKTEPE, Mert Asker, Kamu İhale Kurulu ve Bölge Adliye Mahkemeleri Ceza Daireleri ve Yargıtay İlamları ile İhale Hukuku, Aristo Yayınevi, İstanbul, 2018, s. 142.
