Türkiye Cumhuriyeti anayasasının 49.maddesinde çalışma hakkının ‘herkesin hakkı’ olduğu belirtilmiştir. Bu ifadeyle çalışma hakkı sadece Türk vatandaşlarına değil herkese tanınmıştır. Ancak yabancıların bu haktan yararlanabilmesi için Türkiye’ye usulüne göre girmiş ve oturum izni almış olması gerekir. 6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu (YUKK) 91.madde de ‘Ülkesinden ayrılmaya zorlanmış, ayrıldığı ülkeye geri dönemeyen, acil ve geçici koruma bulmak amacıyla kitlesel olarak sınırlarımıza gelen veya sınırlarımızı geçen yabancılara’ geçici koruma statüsü verileceği öngörülmüştür. 2014’te yürürlüğe giren Geçici Koruma Yönetmeliğinin 26.maddesinde ise geçici koruma altındakilere sağlanan hizmetler arasında ‘iş piyasasına erişim hizmetlerinden’ bahsedilmiş, 29.maddede de ‘iş piyasasına erişim hizmetleri’ başlığı altında birtakım düzenlemeler getirilmiştir. Böylelikle geçici koruma kapsamındaki kişilere başvurmaları halinde çalışma izni alma hakkı tanınmıştır.
Öncelikle geçici koruma kapsamında ki yabancılar, çalışma izni olmadan Türkiye’de çalışamaz veya çalıştırılamaz. Ancak işverenler bazı vergi ve sosyal güvenlik yükümlülüklerinden kurtulabilmek adına kayıt dışı geçici koruma statüsünde ki yabancıları çalıştırabilmektedir. Çalışma izni olmaksızın çalışan yabancılar ile bunları çalıştıranlar hakkında 4817 sayılı Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanunun ilgili hükümleri uygulanır. 2016 yılında yürürlüğe giren Geçici Koruma Sağlanan Yabancıların Çalışma İzinlerine Dair Yönetmelikte geçici koruma altındaki kişilere 3 tür çalışma izni statüsü verilmiştir.
1. Başka bir işverenin yanında çalışan yabancılar,
2. Kendi adına ve hesabına bağımsız çalışan yabancılar,
3. Mevsimlik tarım ve hayvancılık işlerinde çalışma izni muafiyeti ile çalışan yabancılar
6735 sayılı Uluslararası İşgücü Kanununa göre Türkiye’de çalışmak isteyen yabancılar Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından düzenlenen çalışma izni belgesini almak zorundadır. Başvuruların değerlendirilmesi ise bakanlığın bünyesinde ki Uluslararası İşgücü Genel Müdürlüğü tarafından yapılmaktadır.
Geçici koruma kapsamındaki yabancıların çalışma izni başvurusu yapabilmesi için geçici koruma statüsünde olduğunu belirleyen kimlik numarasının yazılı olduğu Geçici Kimlik Belgesinin olması ve bu belgenin düzenlenme tarihinden itibaren 6 ayın geçmiş olması gerekir.
A- BAŞKA BİR İŞVERENİN YANINDA ÇALIŞAN YABANCILAR
Bu başvuruda çalışma izni başvurusu işveren tarafından T.C ÇALIŞMA VE SOSYAL GÜVENLİK BAKANLIĞI sitesi üzerinden e-devlet ile giriş sağlanarak yapılır. Yabancının en az 6 aylık geçici koruma süresini doldurduğunu gösteren geçici kimlik belgesi, ön izin alma zorunluluğu olan (sağlık, eğitim hizmetleri) mesleklerde çalışacak kişilerin ilgili bakanlıklardan ön izin belgesini almış olması, geçici koruma kaydına göre yabancıya kalma hakkı sağlanan ilde başvuru yapılmış olması, yabancının başka bir işveren tarafından düzenlenen çalışma izninin ya da sonuçlanmamış başvurusunun olmaması gerekir. Başvuru yapılırken yabancı için; iş sözleşmesi, biyometrik vesikalık fotoğraf işveren için; vergi levhası, işyeri bilançosu, işyeri faaliyet belgesi, ön izin belgesi, ticaret sicili ya da esnaf sicili gazetesi,
B- KENDİ ADINA VE HESABINA BAĞIMSIZ ÇALIŞAN YABANCILAR
Bağımsız çalışmak isteyen yabancılar için öncelikle başvuru tarihinden itibaren en az 6 aylık geçici koruma süresinin doldurulmuş olması, vergi numarasının olması, işyerinin kuruluş işlemlerinin tamamlanmış olması, şirketler için ticaret sicil gazetesi, gerçek kişi tacirler ile esnaf ve sanatkarlar için ilgili oda sicil kayıt belgesi, e-imzasının olması, çalışma izni belgesinin bulunması gereklidir.
C- MEVSİMLİK TARIM VE HAYVANCILILK İŞLERİNDE ÇALIŞMA İZNİ MUAFİYETİ İLE ÇALIŞAN YABANCILAR
Çalışma izni muafiyeti ile mevsimlik tarım ve hayvancılık işlerinde çalışmak isteyen yabancılar yabancı kimlik numarasının bulunduğu geçici koruma kimlik belgesine sahip olmalı ayrıca da başvurunun yapıldığı tarih itibariyle de en az 6 aylık geçici koruma süresini doldurmuş olmalıdır. Başvurunun geçici koruma kaydına göre yabancıya kalma hakkı sağlanan ilde ve sadece mevsimlik tarım ve hayvancılık işlerinde çalışmak üzere yapılmış olması da şarttır. Çalışma izni muafiyeti başvurusu geçici koruma sağlanan illerdeki İŞKUR İL MÜDÜRLÜKLERİNE yapılır.
Çalışma izni başvuruları Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından en geç 30 iş günü içerisinde sonuçlandırılır. Çalışma izni en fazla 1 yıllık verilir, her yıl başvuru yapılmalı ve çalışma izni yenilenmelidir. Çalışma izni belgesi ve çalışma izni muafiyetine ilişkin bilgi formu ikamet izni yerine geçmez. Çalışma izni almış kişiler iş gereği geçici olarak başka bir şehre giderken İl Göç İdaresi Müdürlüğü’ne bildirmek zorundadır. Şunu da unutmayalım geçici koruma altındaki yabancılar asgari ücretin altında çalıştırılamazlar. Çalışma izni başvurusu için Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Uluslararası İşgücü Genel Müdürlüğü tarafından belirlenen başvuru harcı da alınmaktadır.
Çalışma izni başvurularında istihdam kotası da uygulanmaktadır. Her kurumda çalışan Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı işçilerin 1/10’u kadar geçici koruma kapsamındaki işçi istihdam edilebilmektedir. Ancak hiç Türk vatandaşı bulunmayan veya toplam çalışan sayısı 10 dan az olan işyerlerinde geçici koruma sağlanan en fazla 1 yabancıya çalışma izni verilebilmektedir.
Çalışma izni başvurusunda sağlık meslek mensupları için Sağlık Bakanlığından, eğitim meslek mensupları için Milli Eğitim Bakanlığından veya Yüksek Öğretim Kurulu Başkanlığından ön izin belgesinin alınmaması da başvuruyu engelleyen bir sonuç ortaya çıkarır.
Stj. Av. Zahide BEKTAŞ
