Hukuk camiasında uzun zamandır tartışmalı olan konu, Yargıtay İçtihadı Birleştirme Büyük Genel Kurulu'nun (YİBGK) 21 Mart 2025 tarihli kararıyla çözüldü. Ancak bu çözüm, beraberinde yeni ve derin bir tartışmayı alevlendirdi: Bankalar, kredi sözleşmesinde alınan bir rızaya dayanarak emeklinin maaş hesabına doğrudan bloke koyabilecek. Yıllardır Yargıtay daireleri ile Hukuk Genel Kurulu arasında süregelen çelişkili kararlar böylece son buldu; fakat varılan sonuç, sosyal devlet ilkesi ve tüketicinin korunması adına endişe verici bir tablo çiziyor.
Peki, Yargıtay bu karara nasıl ulaştı ve bu karar emekliler ile hukuk sistemi için ne anlama geliyor?
Kararın Temeli: "Bu Bir Haciz Değil, Sözleşmenin İfasıdır"
YİBGK'nın çoğunluk görüşünün temel dayanağı, yapılan işlemin hukuki niteliğine ilişkin getirdiği ayrımdır. Karara göre bankanın, emeklinin maaş hesabından yaptığı kesinti bir "cebri icra" faaliyeti, yani bir haciz işlemi değildir. Bu, tarafların kredi sözleşmesini imzalarken anlaştıkları özel bir "ifa biçimi"dir. Banka, bu işlemi yaparken devletin icra dairelerini kullanmıyor, sadece sözleşmenin kendisine tanıdığı virman, takas veya mahsup yetkisini hayata geçiriyor.
Bu mantığa göre, ortada bir haciz işlemi olmadığından, İcra ve İflas Kanunu'nun (İİK) emekli maaşını koruyan haczedilmezlik kurallarının uygulanmasına da gerek yoktur. Çoğunluk, Anayasa ile güvence altına alınan sözleşme özgürlüğü ve ahde vefa ilkesine öncelik tanıyarak, emeklinin kendi rızasıyla verdiği bu yetkiden sonradan dönmesinin dürüstlük kuralına aykırı olacağını belirtiyor.
Madalyonun Diğer Yüzü: Kanuna Karşı Hile ve Korumasız Bırakılan Emekli
Ne var ki, karara muhalif kalan üyelerin güçlü karşı oy gerekçeleri, bu formalist yaklaşımın ardındaki tehlikelere dikkat çekiyor. Muhaliflere göre bu durum, "kanuna karşı hile"nin tipik bir örneğidir. Yani, kanunun açıkça yasakladığı bir sonuca (emekli maaşının tamamına el konulması) ulaşmak için, görünüşte yasal bir araç (sözleşme hükmü) kullanılmaktadır.
Emekli maaşının haczedilmezliği, basit bir teknik düzenleme değil, Anayasa'nın "sosyal hukuk devleti" ilkesinin ve kamu düzeninin bir gereğidir. İİK'nın 83/a maddesi, bu haktan "önceden yapılan anlaşmaların geçersiz olduğunu" açıkça belirtir. Bu hükmün amacı, borçluyu, kredi ihtiyacı gibi zor bir anda, gelecekteki asgari geçim kaynağını tehlikeye atacak bir taahhütten, yani bizzat kendisine karşı korumaktır. Kredi sözleşmesi anında alınan genel bir rıza, kanunun tam da engellemek istediği bu durumu yaratmaktadır.
"Bloke", Hacizden Daha Ağır Bir Silah
Kararın en sorunlu yönlerinden biri, "bloke" adı verilen fiili durumun, resmi haciz işleminden çok daha ağır ve güvencesiz sonuçlar doğurmasıdır. Resmi bir hacizde borçlunun itiraz hakkı, şikâyet yolu, kendisine tanınan ödeme süreleri gibi birçok usuli güvencesi vardır. Oysa bankanın bloke işlemi, borçluya hiçbir savunma hakkı tanımayan, itiraz veya şikâyete kapalı, tamamen alacaklının insafına bırakılmış, denetimsiz bir el koyma yetkisidir. YİBGK'nın bu kararı, devletin resmi organlarına bile tanınmayan böylesi bir yetkiyi özel bir şirkete vermiş olmaktadır.
Kararın Pratik Sonuçları: Tehlikeli Bir Emsal
Bu karar, ilk bakışta emeklilerin krediye erişimini kolaylaştıracak gibi görünebilir. Ancak bu, bankaların emeklinin ödeme gücünü analiz etme sorumluluğunu azaltarak aşırı borçlanmayı teşvik etme riski taşır.
Daha da tehlikelisi, bu kararın yarattığı mantık, sadece banka kredileriyle sınırlı kalmayabilir. Kiraya verenlerden mal satan esnafa kadar her alacaklı, standart sözleşmelere ekleyeceği "bloke, takas, mahsup" yetkileriyle İİK'nın koruduğu tüm ücret ve maaşlar için haczedilmezlik kuralını delmeye çalışabilir. Bu durum, borçlunun asgari yaşam hakkı aleyhine, alacaklı-borçlu dengesini temelden sarsma potansiyeli taşıyan bir emsal teşkil etmektedir.
Sonuç olarak YİBGK, hukuki öngörülebilirliği sağlama adına önemli bir adım atmış olsa da bunu kanunun koruyucu ruhunu ve sosyal adalet dengesini feda etme pahasına yapmıştır. Bu karar, kanuna karşı hile niteliğindeki bir uygulamayı meşrulaştırmış, emekli gibi toplumun kırılgan bir kesimini hem usuli hem de maddi hukuk korumasından yoksun bırakmıştır. Bu derin sosyal ve hukuki gerilim, artık topu yasama organına atmaktadır. Yasa koyucunun, haczedilmezlik kurallarını modern sözleşme pratikleri karşısında hiçbir şüpheye yer bırakmayacak şekilde yeniden ve açıkça düzenlemesi, bir zorunluluk haline gelmiştir.
Kaynak: Demir, Şamil. “Yargıtay içtihadı birleştirme büyük genel kurulu'nun emekli maaşına bloke konulmasına ilişkin 2022/2 E. 2025/1 K. sayılı kararının incelenmesi”, 21 Temmuz 2025. https://doi.org/10.5281/zenodo.16268002.
