1. Türk Medeni Kanunu’nun 669. Maddesinde denkleştirme kurumu: ‘’ Yasal mirasçılar, mirasbırakandan miras paylarına mahsuben elde ettikleri sağlararası karşılıksız kazandırmaları, denkleştirmeyi sağlamak için terekeye geri vermekle birbirlerine karşı yükümlüdürler.’’ Şeklinde koşullarıyla birlikte tanımlanmıştır.
2. Mirasta denkleştirme davası ile beraber, murisin yasal mirasçılarına yaptığı sağlararası kazandırmaların, hükümde sayılan koşullar gerçekleştiğinde terekeye iadesi istenebilir. Madde hükmünden de görüleceği üzere bu davanın koşulları;
· Murisin sağlararası karşılıksız kazandırma mevcut olmalıdır,
· Bu karşılıksız fayda kanunda sıralanan yasal mirasçılarına yapılmalıdır,
· Miras paylarına mahsuben yapılmış olmalıdır.
3. Önemle belirtmek isteriz ki; mirasbırakanın her sağlararası karşılıksız kazandırmaları denkleştirmeye tabi değildir. Denkleştirmeye tabi olabilmesi için bu kazandırmanın mirasbırakanın malvarlığından sağlanması ve miras paylarına mahsuben yapılmış olması gerekir. Hukukumuzda yasal mirasçılara yapılan karşılıksız kazandırmaların denkleştirilmeye tabi olup olmadığını belirleme hakkı murise bırakılmıştır. Bu sebeple mirasbırakan yasal mirasçılarına yapmış olduğu karşılıksız kazandırmaların geri verilme kapsamı dışında tutulmasını isteme hakkı mevcuttur. Eğer mirasbırakanın, bir kazandırmanın iadesini denkleştirme dışında tutulacağını açıkça beyan etmemişse, altsoy mirasçılar arasında iade yükümlülüğü kanuni olarak vardır ve kazandırma denkleştirmeye tabi tutulabilir. Altsoy dışındaki mirasçılara sağlanan karşılıksız kazandırmaların denkleştirmeye tabi tutulabilmesi için mirasbırakanın irade açıklaması gerekmektedir.
· Yargıtay 14. HD. 2016/9041 E. 2019/3588 K. 18/04/2019 T. Kararında;
Mirasta denkleştirme davalarında, sadece yasal mirasçı aleyhine denkleştirme talebinde bulunulabilir, yasal mirasçı olmayanlara yapılan kazandırma denkleştirmeye tabi değildir. Miras bırakandan sağlar arası kazandırma olmalıdır. Ölüme bağlı tasarrufla yapılan kazandırma denkleştirmeye tabi değildir. Kazandırma karşılıksız olmalıdır. Kazandırma, miras payına mahsuben (iadeye tabi olarak) yapılmalıdır. Bağış amaçlı yapılan kazandırmalar denkleştirmeye (iadeye) tabi değildir, bu nedenle miras bırakanın bağış amacının olup-olmadığı ayrıntısıyla araştırılmalıdır. İade, terekeye yapılır, davacı mirasçının miras payı oranında iade yapılmaz. Altsoya yapılan kazandırma aksi miras bırakan tarafından açıkça belirtilmemişse karine olarak denkleştirmeye (iadeye) tabidir. Altsoya yapılan sağlar arası kazandırmanın denkleştirmeye tabi olmadığını davalı (altsoy) ispatlamalıdır. Altsoy dışındaki yasal mirasçılara yapılan kazandırma, karine olarak denkleştirmeye (iadeye) tabi değildir. Altsoy dışındaki yasal mirasçıya yapılan kazandırmanın Denkleştirmeye (iadeye) tabi olduğunu davacı ispatlamalıdır. Miras bırakanın iradesinin denkleştirmeye (iadeye) tabi olup olmadığının ispatı şekle tabi değildir, her türlü delille ispatlanabilir. İade edilecek mal varlığı yönünden seçim hakkı davalınındır; ister aynen iade eder, isterse bedelini öder. Miras payının aşan kısmının davalıda kalması miras bırakanın iradesinden anlaşılıyorsa, aşan kısım için iade istenemez. Denkleştirme, denkleştirme anındaki değere göre yapılır. Denkleştirmede sebepsiz zenginleşme hükümleri uygulanır. Islah olmadıkça ya da terditli dava açılmamışsa kendiliğinden tenkis davasına dönüşmez.
· Yargıtay 14. H.D 2016/528 E. 2018/6510 K. 09/10/2018 T. Kararı;
‘’4721 sayılı Türk Medeni Kanununun 669. maddesinin 1. fıkrasında yasal mirasçıların mirasbırakandan kanundaki miras paylarına mahsuben elde ettikleri sağlararası karşılıksız kazandırmaları denkleştirmeyi sağlamak için terekeye geri vermekle birbirlerine karşı yükümlü oldukları; 2. fıkrasında miras bırakanın çeyiz veya kuruluş sermayesi vermek ya da bir mal varlığını devretmek veya borçtan kurtarmak v.b. gibi karşılık almaksızın alt soyuna yapmış olduğu kazandırmaların aksi mirasbırakan tarafından açıkça belirtilmiş olmadıkça denkleştirmeye tabi olacağı hükme bağlanmıştır. TMK'nın anılan maddesine göre altsoy açısından karşılıksız kazandırmada miras payına mahsup edilmek üzere hareket edildiği yönünde karine olup; kural olarak denkleştirme söz konusudur. Kazandırmanın miras payına mahsuben verilmediğinin ispat yükü kazandırmadan yararlanan davalıya düşer.’’
4. Yukarıda yazılı yargıtay içtihatlarından da görüleceği üzere kanuni denkleştirme yükümlüleri altsoy mirasçılar olup, üçüncü kişilere yapılan kazandırmalar denkleştirmeye tabi değildir. Yine yargıtay içtihatlarına göre sağ kalan eş, murisin altsoyu ile birlikte mirasçı olmuş ise, mirasta denkleştirme isteyemez ve ayrıca geri verme yükümlülüğü yoktur. Yine mirasın açılmasından önce mirasçılık sıfatını kaybeden mirasçının yerini alan mirasçısı ise iade yükümlüsüdür, onun yerini alan mirasçısı yok ise kazandırma denkleştirmeye tabi olmayacaktır. Atanmış mirasçı olarak tayin edilen birinin de denkleştirme yükümlülüğü yoktur.
5. Mirasta denkleştirme davası, sağlararası karşılıksız kazandırmalar için talep edilebileceğinden mirasbırakanın ölüme bağlı tasarruf işlemleri denkleştirme davasının konusu değildir. Yine mirasbırakanın kendi malvarlığından değil de bir kaşkasının malvarlığından, bir mirasçısına kazandırmada bulunması durumunda da denkleştirme söz konusu değildir.
6. TMK’nun 669/2. Maddesi kanunen denkleştirmeye tabi olan kazandırmaları saymış olup, buna göre ; ‘’Mirasbırakanın çeyiz veya kuruluş sermayesi vermek ya da bir malvarlığını devretmek veya borçtan kurtarmak ve benzerleri gibi karşılık almaksızın altsoyuna yapmış olduğu kazandırmalar, aksi mirasbırakan tarafından açıkça belirtilmiş olmadıkça, denkleştirmeye tâbidir.’’ Şeklinde düzenlemesi ile altsoya yapılan kazandırmaları örnekleme yolu ile göstermiştir. Yine yargıtay kararlarına göre altsoya yapılan ve olağan sınırı aşan büyük kazandırmalar denkleştirmeye tabidir.
7. Yine kanunumuzun 674 ve 675. Maddesinde belirtilen, çocuklar için yapılan eğitim-öğretim giderleri ile olağan hediyeler ve geleneğe uygun evlenme giderleri kanunen denkleştirmeden muaftır. Söz konusu kazandırmaların alışılmış ölçüleri aşıp aşmadığı ise murisin, sosyal ve ekonomik durumu göz önüne alınarak belirlenmelidir.
8. Bu davanın ispatlanması durumunda ise; kanunumuz kendisine karşılıksız kazandırmada bulunulan mirasçıya seçimlik hak tanımıştır. TMK’nun 671. Maddesine göre iade yükümlüsü dilerse aldığını aynen geri verir, dilerse değerini miras payına mahsup ettirebilir.
9. Eğer davalı iki seçimlik haktan birini seçmez yahut cevap vermez ise seçimlik hak davacıya geçmektedir. Denkleştirmeye esas olacak değer, denkleştirme anındaki objektif piyasa değeridir.
10. Mirasta denkleştirme davasında davanın tarafları, mirasbırakanın yasal mirasçılarıdır. Birden fazla mirasçı olması durumunda yargıtay, davacının miras payı oranında davanın karara bağlanacağı yönünde kararlar vermiştir.
· Yargıtay 14. HD. 2016/9034 E. 2019/3584 K. 18/04/2019 T. Kararında;
‘’…Somut olayda, mirasbırakana ait hesaptan çekilen paranın davalı ...'e verildiği taraflar arasında uyuşmazlık konusu değildir. Davalı, bu paradan mirasbırakanın gerekli giderlerini karşıladığını savunduğundan bu savunmaya münhasır olarak taraf delilleri toplanarak davalı ...'in mirasbırakan için yaptığı harcamaların tespiti gerekir. Bu doğrultuda öncelikle davalı ... tarafından belgelendirilebilen masraflar belirlenerek, belirlenemeyen masraflar için hayatın olağan akışına göre yapılabilecek giderler bilirkişiye tespit ettirilerek bu miktarın ...'e mirasbırakan tarafından yapılan ödemeden mahsubu ile kalan miktar üzerinden davacının miras payı oranında denkleştirmeye karar verilmesi gerekirken yanılgılı değerlendirme ile eksik araştırma neticesinde hüküm kurulması doğru görülmemiş ve hükmün bu nedenlerle bozulması gerekmiştir.’’
11. Söz konusu davada, mirasbırakanın son yerleşim yerindeki asliye hukuk mahkemesi görevli ve yetkili mahkemedir. Bu yetki kesin olup, yargılamanın her aşamasında dikkate alınabilir. Yine denkleştirme davası açma hakkı, mirasın paylaşılmasından itibaren 10 yıllık genel zamanaşımı süresine tabidir.
Av. Ali Anıl ÖZBAĞ
KAYNAKÇA;
1- Ömer Uğur GENÇCAN, Miras Hukuku, Yetkin Yayınevi 5. Baskı
2- Aydın TEKDOĞAN, Mirasta Denkleştirme ve Tenkis Davaları, Seçkin Yayınevi, 7. Baskı
