1. Giriş

Sınai mülkiyet hakları, fikri mülkiyet hukukunun önemli unsurlarının başında gelmektedir. Türkiye’de bu haklar, 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu (SMK) kapsamında düzenlenmektedir. SMK; patent, marka, tasarım ve coğrafi işaretler gibi çeşitli sınai mülkiyet unsurlarını koruma altına alır.

SMK’nın 9. maddesi, markaların kullanım zorunluluğu ilkesini düzenlemektedir. Bu hüküm, tescilli markaların belirli bir süre içinde kullanılmaması durumunda hak sahiplerinin marka üzerindeki haklarını kaybedebileceğini öngörmektedir.

Bu makalede, SMK m.9’un amacı, kapsamı, uygulanması ve marka sahipleri üzerindeki etkileri ele alınacaktır.

2. Sınai Mülkiyet Kanunu’nun 9. Maddesinin İçeriği

6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu’nun 9. maddesi şu şekildedir:

(1) Tescil edilmiş bir markanın, tescil tarihinden itibaren beş yıl içinde ciddi biçimde kullanılmaması veya kullanımına beş yıl süreyle kesintisiz ara verilmesi durumunda, marka iptal edilebilir.

(2) Markanın kullanımı; markanın tescil edildiği mal veya hizmetler için markanın farklı biçimde kullanımı, mal veya ambalaj üzerinde kullanımı veya markanın Türkiye’de ticari faaliyette kullanılması olarak değerlendirilir.

(3) Kullanımın ispat yükü, markanın iptali talebinde bulunan kişiye değil, marka sahibine aittir.

Bu hükümden anlaşılması gereken; bir marka sahibinin Türk Patent ve Marka Kurumu nezdinde tescilli markasını tescilden itibaren beş yıl içinde ciddi olarak kullanması gerektiği veya tescilli markasının kullanımına kesintisiz olarak beş yıl ara vermemesi gerektiği aksi halde iptale konu olabileceği anlaşılmaktadır.

3. SMK Madde 9’un Amacı ve Kapsamı

3.1. Kullanım Zorunluluğunun Hukuki Gerekçesi

Markaların sürekli korunması için, yalnızca tescil edilmiş olması yeterli olmayıp, aynı zamanda markanın aktif olarak kullanılıyor olması da gerekmektedir. Aksi halde, yalnızca marka tescil ettirilerek piyasada tescilli marka adı altında  gerçek bir faaliyette bulunulmadan hak iddia edilebilir. Tüm bu sebeplerden dolayı marka tescilinin spekülatif olarak kullanılmasının önüne geçmek için bahse konu bu hüküm düzenleme altına alınmıştır.

Bu düzenlemenin temel amaçları şunlardır:

- Gerçekten kullanılan markaların korunmasını sağlamak,

- Kullanılmayan markaların piyasada haksız yere yer işgal etmesini önlemek,

- İşletmelerin, markalarını kullanarak ayırt edici karakterlerini sürdürmelerini teşvik etmek,

- Markaların ekonomik ve ticari işlevlerini etkin bir şekilde yerine getirmelerini sağlamak.

3.2. Beş Yıllık Sürenin Başlangıcı

Marka sahibi, markasını tescil tarihinden itibaren Türkiye’de beş yıl içinde kullanmaya başlaması gerekmektedir. Eğer marka, tescil tarihinden itibaren beş yıl içinde Türkiye’de ciddi şekilde kullanılmazsa, üçüncü kişiler tarafından iptal davası açılabilir.

Bunun yanı sıra, marka kullanılsa bile, markanın ticari hayatta ciddi biçimde kullanıldığı marka sahibi tarafından ispatlanmalıdır.

4. Markanın Kullanımı ve Kullanım Şekilleri

SMK madde 9’un ikinci fıkrasına göre, markanın kullanım şekilleri geniş yorumlanmaktadır. Bir markanın “ciddi şekilde kullanımı” için şu şartlar sağlanmalıdır:

1. Markanın Tescil Edildiği Mal ve Hizmetler İçin Kullanılması

- Örneğin, tescilli bir giysi markasının yalnızca ayakkabı sektöründe kullanılması yeterli olmayabilir.

2. Farklı Biçimde Kullanım

- Markanın ufak farklılıklarla kullanılması mümkündür. Ancak, temel karakteri değiştirilmeyen farklılıklar kabul edilir.

3. Mal veya Ambalaj Üzerinde Kullanım

- Markanın, ticari malın üzerinde, ambalajında veya ürünle ilgili belgelerde yer alması  da kullanım olarak kabul edilir.

4. Ticari Faaliyette Kullanım

- Markanın reklam kampanyalarında, faturalarda, broşürlerde, sosyal medya tanıtımlarında veya mağaza vitrinlerinde yer alması kullanım olarak kabul edilebilir.

5. Kullanım Zorunluluğunun İspatı

Marka iptali talebinde, kullanımın ispat yükü marka sahibine aittir. Yani, iptal davası açan kişi, markanın kullanılmadığını ispatlamak zorunda değildir.

Marka sahibi, markayı gerçekten kullandığını aşağıdaki belgelerle ispat edebilir:

- Satış faturaları ve sipariş belgeleri,

- Reklam kampanyaları ve tanıtım belgeleri,

- Sosyal medya ve internet satış kayıtları,

- Fuar ve etkinlik katılım belgeleri.

Marka sahibi, markayı beş yıl boyunca ciddi şekilde kullandığını gösteren bu belgeleri sunamazsa, markası iptal edilebilir.

6. Marka İptali Süreci ve Sonuçları

Markanın iptali, Türk Patent ve Marka Kurumu (TÜRKPATENT) nezdinde yürütülen bir idari işlem olup, 6769 sayılı SMK’nın 26. maddesi kapsamında düzenlenmiştir.

6.1. İptal Süreci

1. İlgili kişiler, TÜRKPATENT’e başvurarak markanın iptalini talep eder.

2. TÜRKPATENT, marka sahibinden kullanım ispatı talep eder.

3. Eğer marka sahibi, markanın kullanıldığını gösteremezse, marka sicilden silinir.

6.2. Markanın İptalinin Sonuçları

- Marka, iptal edilirse, hukuki koruma tamamen sona erer.

- Aynı veya benzer marka, başka kişiler tarafından tescil edilebilir.

- Marka sahibi, iptal edilen markasıyla ilgili herhangi bir hak iddia edemez.

7. Sonuç Olarak

SMK m.9, markaların gerçek ekonomik işlevlerini yerine getirmesini sağlamak için kritik bir düzenlemedir. Markanın tescil edilmesi yeterli değildir; beş yıl içinde ciddi biçimde kullanılması gerekmektedir. Aksi takdirde, markanın iptali mümkündür.

Marka sahipleri, markalarını aktif olarak kullandıklarını ispat edebilmek için belgelerini düzenli olarak saklamalıdır. Ayrıca, marka kullanımı stratejik olarak planlanmalı ve markanın korunması için gerekli hukuki tedbirler alınmalıdır.

Bu bağlamda, işletmelerin markalarını kaybetmemek için kullanım stratejilerini gözden geçirmeleri büyük önem taşımaktadır.

Av. Samet KELEŞ