UZLAŞTIRMA BİR ONARICI ADALET KURUMU OLUP YASAL ÇERÇEVEDE KALMAK KAYDIYLA TARAFLARA KENDİ HUKUKLARINI YARATMA OLANAĞI SAĞLAMAKTADIR. SADECE UZLAŞTIRMACILAR UZLAŞTIRMA TEKLİFİ YAPABİLİRLER. Cumhuriyet savcısı tarafından uzlaştırma teklif ve işlemleri yapılamaz.
Soruşturmayı yürüten Cumhuriyet savcısı tarafından gönderme kararı verildikten sonra Cumhuriyet başsavcısı veya görevlendirilen Cumhuriyet başsavcı vekilinin görüldü işlemini müteakip uzlaştırma bürosu tevzi havuzuna düşen dosya, Cumhuriyet başsavcısı veya görevlendirilen Cumhuriyet başsavcı vekili tarafından uzlaştırma bürosuna tevzi edilmesi ile kendiliğinden büro kayıt numarası alır.
Uzlaştırmadan sorumlu Cumhuriyet savcısı tarafından yapılan inceleme sonucunda;
a) Büroya gönderme kararında kabul edilen fiilin uzlaştırma kapsamında olmadığının anlaşılması,
b) Gönderme kararına konu olan dosya içeriğinden şüpheli hakkında kamu davası açılması için yeterli şüphenin tespitine yönelik, suçun sübutuna etki edeceği mutlak sayılan deliller toplanmadan dosyanın büroya gönderildiğinin anlaşılması hâllerinde dosya Uzlaşma Yönetmeliği Ek-2’de yer alan iade kararı ile soruşturma bürosuna geri gönderilir.
Uzlaştırma bürosuna gönderilen dosyanın uzlaştırmadan sorumlu Cumhuriyet savcısı tarafından incelenmesi sonucunda, gönderme kararına esas suçun uzlaştırma kapsamında kaldığının anlaşılması hâlinde uzlaştırmacı görevlendirmesi, Cumhuriyet savcısının onayıyla yapılır. Ağır ceza mahkemesi Cumhuriyet başsavcılığı yargı çevresinde yeteri kadar uzlaştırmacı bulunmaması hâlinde, en yakın ağır ceza mahkemesi Cumhuriyet başsavcılığı listesinden görevlendirme yapılabilir. Dosya uzlaştırmacıya tevdi edildikten sonra taraflara bu husus telefon, SMS veya diğer elektronik araçlarla bildirilir. Uzlaşma teklifi suçun işlendiği tarihten itibaren bir aylık süre geçmeden yapılamaz. Uzlaşma Yönetmeliği’nin 12/5. maddesinde düzenlenen bu hüküm uzlaşma kapsamında olan TCK’nın 141/1. maddesinde düzenlenen basit hırsızlık, TCK’nın 157/1. maddesinde düzenlenen basit dolandırıcılık, TCK’nın 86/1-2 maddelerinde düzenlenen kasten yaralama vesaire gibi uzlaşma kapsamında olmasına rağmen tutuklama yasağı bulunmayan suçlarla ilgili olarak olası tutuklama hallerinde uzlaşmanın teklifi için bir aylık sürenin beklenmesi ceza hukukunun temel ilkelerine açıkça aykırılık oluşturmaktadır. Uzlaşmanın sağlanması halinde şüphelinin niçin tutuklu kaldığının izahı hukuken yapılamaz.
Soruşturma dosyasında yer alan uzlaştırma konusu suç ya da suçlara ilişkin belgeleri UZLAŞTIRMA DOSYASI UYAPTAN OTOMATİK TEVZİ İLE VERİLDİĞİ İÇİN uzlaştırmacı dijital ortamdaki dosyadan alabilir. Uzlaştırma görevi sona erdikten sonra uzlaştırmacının dosyaya erişimi sona ermektedir. UZLAŞTIRMA İŞLEMLERİ BİTTİKTEN SONRA UZLAŞTIRMACININ KİŞİSEL VERİ KAPSAMINDA OLAN İFADE TUTANAKLARINI İMHA ETMESİ GEREKİR. ANCAK YAPTIĞI UZLAŞTIRMA İŞLEMLERİNE İLİŞKİN BELGELERİN BİR ÖRNEĞİNİ SAKLAMASINDA HUKUKİ YARAR BULUNMAKTADIR.
Uzlaştırmacı, uzlaştırma evrakını teslim aldıktan sonra otuz gün içinde uzlaştırma işlemlerini sonuçlandırır. Bu süre içerisinde sonuçlandıramazsa durumu açıklayan bir dilekçeyle büroya başvurması hâlinde bürodan sorumlu Cumhuriyet savcısının onayını almak koşuluyla bu süreyi en çok kırk gün daha uzatabilir. Uzlaştırma sürecinin otuz gün artı yirmi artı yirmi gün olmak üzere toplam 70 gün içerisinde bitirilip bitirilmediğinin kontrolü ve denetimi uzlaştırma bürosu Cumhuriyet savcısının görevidir. Belirtilen 70 günlük süre geçirilmesine rağmen veya uzlaşma teklifinin taraflarca reddedilmesine rağmen, şüpheli ile mağdur veya suçtan zarar gören uzlaştıklarını gösteren belge ile en geç iddianamenin düzenlendiği tarihe kadar Cumhuriyet savcısına başvurarak uzlaştıklarını beyan edebilirler. Diğer bir ifadeyle, uzlaştırmacı görevlendirilmeden önce veya uzlaşma teklifinin reddedilmesinden sonra, şüpheli ile mağdur veya suçtan zarar görenin aralarında uzlaşmaları hâlinde; taraflarca niteliğine uygun düştüğü ölçüde Uzlaşma Yönetmeliği Ek-3’te yer alan Uzlaştırma Raporu Örneği'ne uygun bir uzlaşma belgesi düzenlenir. Cumhuriyet savcısı, bu belgeyi 18 inci maddenin dördüncü ve beşinci fıkralarında belirtilen kıstaslara göre inceler ve değerlendirir. Bu hallerde uzlaştırma bürosu Cumhuriyet savcısı tarafından uzlaşma nedeniyle kovuşturmaya yer olmadığı kararı verilir.
Uzlaştırmacı, uzlaştırma işlemlerini sonuçlandırdığında Uzlaşma Yönetmeliği Ek-3’te yer alan Uzlaştırma Raporu Örneği’ne uygun, tarafların edimlerini ayrı ayrı, şüphe ve tereddüde yer vermeyecek ve mümkünse sıra numarası içerecek şekilde taraf sayısından bir fazla olarak hazırladığı raporu, kendisine verilen belge örneklerini ve varsa yapmış olduğu masrafları gösteren belge, gider pusulası veya rayice uygun yazılı beyanı UYAP’ta düzenlenecek tutanak ile uzlaştırma bürosuna teslim eder. Uzlaşmanın gerçekleşmesi hâlinde, tarafların imzalarını da içeren raporda, ne suretle uzlaşıldığı ayrıntılı biçimde açıklanır. Ancak uzlaştırma müzakereleri sırasında suçun işlenmesine ilişkin olarak yapılan açıklamalara raporda yer verilmez. Büro, soruşturma dosyasını, raporu ve varsa yazılı anlaşmayı uzlaştırma bürosundan sorumlu Cumhuriyet savcısına gecikmeksizin sunar. Cumhuriyet savcısı, uzlaşmanın tarafların özgür iradelerine dayandığını, edimin hukuka ve ahlaka uygun olduğunu belirlerse raporu veya belgeyi mühür ve imza altına almak suretiyle onaylar, soruşturma dosyasında muhafaza eder. Cumhuriyet savcısı raporu veya belgeyi, uzlaşmanın tarafların özgür iradelerine dayanmaması, çelişkili olması, usulüne uygun tebligatın yapılmaması, edimin hukuka ve ahlaka uygun olmaması nedeniyle onaylamadığı takdirde gerekçesini rapora yazar. Edimin hukuka ve ahlaka uygun olmaması nedeniyle raporu onaylamaması durumunda Uzlaşma Yönetmeliği’nin 17. maddesindeki süreye uyulması koşuluyla edimin değiştirilmesini uzlaştırmacıdan isteyebilir.
Uzlaşma sonucunda şüphelinin edimini defaten yerine getirmesi hâlinde, şüpheli hakkında uzlaştırmadan sorumlu Cumhuriyet savcısı tarafından kovuşturmaya yer olmadığı kararı verilir. Suça sürüklenen çocuk hakkında gerekli görüldüğünde 5395 sayılı Çocuk Koruma Kanunu'nda yer alan koruyucu ve destekleyici tedbirlerin uygulanması çocuk hâkiminden istenir. Edimin yerine getirilmesinin ileri tarihe bırakılması, takside bağlanması veya süreklilik arz etmesi hâlinde, CMK’nın 171. maddesindeki şartlar aranmaksızın, şüpheli hakkında kamu davasının açılmasının ertelenmesi kararı verilir. Bu hâlde, edimin yerine getirilip getirilmediğinin takibi büro tarafından yapılır. Erteleme süresince zamanaşımı işlemez. Kamu davasının açılmasının ertelenmesi kararı verildikten sonra, uzlaşmanın gereklerinin yerine getirilmesi hâlinde, kovuşturmaya yer olmadığı kararı verilir. Kamu davasının açılmasının ertelenmesi kararından sonra, uzlaşmanın gereklerinin yerine getirilmemesi hâlinde, Kanunun 171 inci maddesinin dördüncü fıkrasındaki şart aranmaksızın, kamu davası açılır.
Uzlaştırma işlemleri neticesinde uzlaştırmanın sonuçsuz kalması hâlinde şüpheli hakkındaki iddianame uzlaştırmadan sorumlu Cumhuriyet savcısı tarafından düzenlenir. Suça sürüklenen çocuk hakkında uzlaştırma süreci sonunda iddianame düzenlenmesi hâlinde, uzlaştırmadan sorumlu Cumhuriyet savcısı gerekli gördüğünde, 5395 sayılı Çocuk Koruma Kanunu’nda yer alan koruyucu ve destekleyici tedbirlerin uygulanmasını mahkemeden ister. Uzlaştırmadan sorumlu Cumhuriyet savcısı tarafından düzenlenen iddianame mahkemece bazı eksiklikler nedeniyle iade edilirse uzlaştırmadan sorumlu Cumhuriyet savcısı tarafından iddianamenin iadesine itiraz edilir, itirazın üst dereceli mahkeme tarafından reddi halinde iddianamenin iadesine konu olan hususların tamamlanması uzlaştırma bürosunda görevli Cumhuriyet savcısının görevi kapsamındadır. Dosya ilgili büroya gönderilemez.
Uzlaştırmadan sorumlu Cumhuriyet savcısının bürolardan gelen dosyada eğer fiilin uzlaştırma kapsamında olmadığı veya gönderme kararına konu olan dosya içeriğinden şüpheli hakkında kamu davası açılması için yeterli şüphenin tespitine yönelik, suçun sübutuna etki edeceği mutlak sayılan deliller toplanmadan dosyanın büroya gönderildiğinin anlaşılması hâlleri dışında soruşturma dosyasını uzlaştırmacılara vermek zorundadır.
Yargılama aşamasında mahkeme tarafından uzlaştırma bürosuna gönderilen dosya büroya kaydedildikten sonra büro numarası alır. Uzlaştırma konusu suç ya da suçlara ilişkin belgelerden uzlaştırma için gerekli olup da hâkim tarafından uygun görülenler büroya gönderilir. Gönderme ara kararında uzlaştırma işlemlerinin yapılacağı kişiler ile uzlaştırmaya tabi suçlar açıkça belirtilir. Uzlaştırma büro personeli tarafından kayıt işlemleri tamamlandıktan sonra dosya bürodan sorumlu Cumhuriyet savcısına tevdi edilir. Cumhuriyet savcısı mahkemenin gönderme ara kararında uzlaştırma işleminin yapılacağı kişilerin veya uzlaştırmaya tabi suçların açıkça belirtilmemesi durumunda bu eksikliklerin giderilmesini mahkemeden talep edebilir. Cumhuriyet savcısı tarafından suçun açıkça uzlaşma kapsamında olmadığının tespit edilmesi hâlinde, mahkemeden ara kararın yeniden değerlendirilmesi istenebilir. Yargılama aşamasındaki dosya ile ilgili olarak da uzlaştırmacı görevlendirilmesi, Cumhuriyet savcısının onayıyla yapılır.
CMK’nın 253. maddesinin birinci fıkrasında sayılan suçlarda, şüpheli, sanık, suça sürüklenen çocuk ile mağdur veya suçtan zarar gören gerçek kişi veya özel hukuk tüzel kişisinin uzlaştırılması girişiminde bulunulur.
1) Aşağıdaki suçlarda, şüpheli ile mağdur veya suçtan zarar gören gerçek veya özel hukuk tüzel kişisinin uzlaştırılması girişiminde bulunulur:
a) Soruşturulması ve kovuşturulması şikâyete bağlı suçlar.
b) Şikâyete bağlı olup olmadığına bakılmaksızın, Türk Ceza Kanununda yer alan;
1. Kasten yaralama (üçüncü fıkra hariç, madde 86; madde 88),
2. Taksirle yaralama (madde 89),
3. Tehdit (madde 106, birinci fıkra),
4. Konut dokunulmazlığının ihlali (madde 116),
5. İş ve çalışma hürriyetinin ihlali (madde 117, birinci fıkra; madde 119, birinci fıkra (c) bendi),
6. Basit hırsızlık (madde 141),
7. Hizmet Nedeniyle Güveni kötüye kullanma (madde 155/2),
8. Basit dolandırıcılık (madde 157),
9. Suç eşyasının satın alınması veya kabul edilmesi (madde 165),
10. Çocuğun kaçırılması ve alıkonulması (madde 234),
11. Ticari sır, bankacılık sırrı veya müşteri sırrı niteliğindeki bilgi veya belgelerin açıklanması (dördüncü fıkra hariç, madde 239), suçları.
c) Mağdurun veya suçtan zarar görenin gerçek veya özel hukuk tüzel kişisi olması koşuluyla, suça sürüklenen çocuklar bakımından ayrıca, üst sınırı üç yılı geçmeyen hapis veya adlî para cezasını gerektiren suçlarda da uzlaştırma girişiminde bulunulur. Suça sürüklenen çocuklar lehine pozitif ayırımcılık içeren yerinde bir düzenleme olduğunu düşünmekteyiz.
Soruşturulması ve kovuşturulması şikâyete bağlı olanlar hariç olmak üzere; diğer kanunlarda yer alan suçlarla ilgili olarak uzlaştırma yoluna gidilebilmesi için, kanunda açık hüküm bulunması gerekir. Soruşturulması ve kovuşturulması şikâyete bağlı olsa bile, cinsel dokunulmazlığa karşı suçlarda, uzlaştırma yoluna gidilemez.
Şüpheli ya da sanık tarafından uzlaştırma kapsamına giren bir suçun, uzlaşma kapsama girmeyen bir başka suçla birlikte AYNI MAĞDURA YÖNELİK OLARAK işlenmesi hâlinde, uzlaştırma yoluna gidilemez. Örneğin, yaşı büyük şüphelilerde silahla yaralama suçu ile hakaret suçu birlikte aynı mağdura yönelik olarak işlenmişse hakaret suçundan dolayı uzlaşma yoluna gidilemez. Ayrıca uzlaşma kapsamında bulunan suçların nitelikli hallerinde de uzlaşma yoluna gidilemez. Örneğin basit hırsızlık suçunun geceleyin işlenmesi halinde uzlaşma yoluna gidilemez. TCK’nın 116. maddesinde düzenlenen konut dokunulmazlığını ihlal suçu TCK’nın 119. maddesinde düzenlenen ortak hükümlerde düzenlenen nitelikli halleri de uzlaşma kapsamı dışındadır. Yine TCK’nın 157. maddesinde düzenlenen basit dolandırıcılık suçunun üç ve/veya daha fazla kişi tarafından birlikte işlenmesi halinde eylem TCK’nın 158/3. maddesindeki nitelikli dolandırıcılık suçunu oluşturacağından uzlaştırma yoluna gidilemez.
TCK’nın 130. maddesinde düzenlenen kişinin hatırasına hakaret suçu hariç olmak üzere müştekinin soruşturma aşamasında öldüğü hallerde uzlaştırma yoluna gidilmeden iddianame düzenlenir. Şüpheli soruşturma aşamasında ölmüşse ortada dava açılacak kimse bulunmadığından kovuşturmaya yer olmadığı kararı verilir.
Resmî mercilere beyan edilmiş olup da soruşturma dosyasında yer alan adreste bulunmama veya yurt dışında olma ya da başka bir nedenle mağdura, suçtan zarar görene, şüpheliye veya bunların kanunî temsilcisine ulaşılamaması halinde, uzlaştırma yoluna gidilmeksizin iddianame düzenlenmek suretiyle soruşturma sonuçlandırılır.
UZLAŞTIRMA BİR KOVUŞTURMA ŞARTI OLUP SERİ MUHAKAME VEYA ÖN ÖDEME KAPSAMINDAKİ SUÇLARDA CUMHURİYET SAVCISI UZLAŞTIRMA YOLUNA GİDEMEZ.
UZLAŞTIRMADAKİ 30+20+20= 70 GÜNLÜK SÜRE HAK DÜŞÜRÜCÜ SÜRE OLMAYIP YASAL DÜZENLEYİCİ SÜREDİR. BELİRTİLEN SÜRELER GEÇTİKTEN SONRA YAPILAN UZLAŞMALAR DA GEÇERLİDİR.
UZLAŞTIRMADAN SORUMLU CUMHURİYET SAVCISI UZLAŞTIRMAYA DAVET, UZLAŞTIRMA TEKLİFİ, UZLAŞTIRMA MÜZAKERELERİ İLE UZLAŞTIRMA RAPORLARININ DÜZENLENMESİ KONULARINDA YÖNTEME İLİŞKİN OLARAK UZLAŞTIRMACIYA TALİMAT VEREBİLİR.
Uzlaştırma halinde Cumhuriyet savcısı tarafından kovuşturmaya yer olmadığına dair yönünde karar verilir. UZLAŞTIRMANIN GERÇEKLEŞMEMESİ HALLERİNDE CUMHURİYET SAVCISI İDDİANAME DÜZENLEMEK ZORUNDA OLUP KAMU DAVASININ AÇILMASININ ERTELENMESİ KARARI VEREMEZ.
UZLAŞTIRMA YOLUNA GİDİLMEDEN İDDİANAME DÜZENLENMESİ HALİNDE MAHKEME İDDİANAMEYİ REDDETMEK ZORUNDADIR. Çünkü uzlaştırma bir kovuşturma şartıdır.
ŞİKÂYETE TABİ SUÇLARDA UZLAŞTIRMA İŞLEMLERİ SIRASINDA ŞİKÂYETTEN VAZGEÇME GERÇEKLEŞMİŞSE UZLAŞTIRMA İŞLEMLERİNE SON VERİLEREK, ŞİKÂYETTEN VAZGEÇME NEDENİYLE KOVUŞTURMAYA YER OLMADIĞI KARARI VERİLMELİDİR. Ancak takibi şikâyete tabi olmayan suçlarda şikâyetten vazgeçme olsa bile uzlaştırma işlemlerine devam edilmelidir.
UZLAŞTIRMANIN GERÇEKLEŞMESİ HALİNDE uzlaştırmacının taraf sayısından bir fazla olmak üzere UZLAŞTIRMA RAPORU HAZIRLAMASI GEREKİR.
MÜZAKERE AŞAMASINDA UZLAŞTIRMANIN GERÇEKLEŞMEMESİ HALİNDE TEK BİR RAPOR DÜZENLENMELİDİR.
UZLAŞTIRMANIN TEKLİF AŞAMASINDA REDDEDİLMESİ HALİNDE UZLAŞTIRMA RAPORU DÜZENLENEMEZ. UZLAŞTIRMACI BİR ÜST YAZI YAZARAK TEBLİGATA İLİŞKİN BELGELERİ VE TEKLİF FORMLARINI DA EKLEMEK SURETİYLE VARSA YOL GİDERLERİNİN DE DÖKÜMÜNÜ YAPMAK SURETİYLE UZLAŞMA BÜROSUNDAKİ CUMHURİYET SAVCISINA VERMELİDİR.
Kural olarak uzlaştırmanın sonuçsuz kalması halinde tekrar uzlaştırma yoluna gidilemez. Ancak suç vasfı değişmişse veya uzlaştırma teklifi usule uygun yapılmamış ise tekrar uzlaştırma yoluna gidilebilir.
Uzlaştırma müzakereleri sırasında yapılan açıklamalar, herhangi bir soruşturma ve kovuşturmada ya da davada delil olarak kullanılamaz.
Şüpheli, mağdur veya suçtan zarar görenden birine ilk uzlaşma teklifinde bulunulduğu tarihten itibaren, uzlaştırma girişiminin sonuçsuz kaldığı ve en geç, uzlaştırmacının raporunu düzenleyerek Cumhuriyet savcısına verdiği tarihe kadar dava zamanaşımı ile kovuşturma koşulu olan dava süresi işlemez.
Uzlaştırmacıya Cumhuriyet savcısı tarafından çalışma ve masraflarıyla orantılı bir ücret takdir edilerek ödenir. Adalet bakanlığı tarafından her yıl belirlenen tarifeye göre taraf sayısına, uzlaştırma konusu suça/suçlara, tarafların şehir dışında olup olmamalarına ve uzlaştırmacı tarafından gösterilen gayrete/özene göre uzlaştırmacıya ödenecek ücret belirlenir.
Uzlaştırmacı ücreti ve diğer uzlaştırma giderleri, yargılama giderlerinden sayılır. Uzlaşmanın gerçekleşmesi halinde bu giderler Devlet Hazinesi tarafından karşılanır.
DR. CENGİZ APAYDIN
İSTANBUL ANADOLU CUMHURİYET SAVCISI
CEZA HUKUKU BİLİNCİ TV
HUKUK VE ADALET BİLİNCİ TV
cezahukukubilinci.org
