Diplomatik ajanlık, uluslararası ilişkilerin barış içinde sürdürülmesi amacıyla yürütülen diplomatik ilişkilerin yerine getirilmesi için bir devletin diğer devlete gönderirken kendi görevlilerine tanıdığı bir statüdür. Bu kişiler, 8 Nisan 1961 tarihli Diplomatik İlişkiler Hakkında Viyana Sözleşmesinde diplomatik ajan olarak tanımlanmakta, günlük dilde diplomat olarak da adlandırılmaktadır.

Diplomatik ajanlar, görev yaptıkları ülkede başta ceza hukuku olmak üzere belirli ayrıcalık ve dokunulmazlıklara sahiptir. Bahsedilen Sözleşme m.29’a göre “Diplomatik ajanın şahsi dokunulmazlığı vardır. Hiçbir şekilde tutuklanamaz veya gözaltına alınamaz. Kabul eden Devlet diplomatik ajana gereken saygıyı gösterecek ve şahsına, özgürlüğüne ve onuruna yönelik herhangi bir saldırıyı önlemek için uygun tüm önlemleri alacaktır” denilmektedir. Aynı Sözleşme m.31’de “Diplomatik ajan, kabul eden Devletin cezai yargısından bağışıktır” denilmektedir. Bununla birlikte Sözleşme m.41’e göre “Ayrıcalıklarına ve bağışıklıklarına hâlel gelmeksizin, bu gibi ayrıcalıklardan ve bağışıklıklardan yararlanan bütün şahıslar kabul eden Devletin kanunlarına ve nizamlarına riayet etmekle yükümlüdür. Anılan Devletin iç işlerine karışmamakla da bu şahıslar keza yükümlüdür”.

Bu yazının amacı yukarıdaki uluslararası sözleşme hükümleri doğrultusunda diplomatik ajanların kendileri ve eşyalarının havalimanında kontrolünün mümkün olup olmadığını incelemektir. Uygulamaya bakıldığında havalimanında diplomatik ajanların ve eşyalarının kontrolünün mümkün olduğu görülmektedir. Örneğin ABD uygulamasına bakıldığında 11 Temmuz 2007 tarihli genelgesinde diplomatların kontrolüyle ilgili olarak; tüm metal eşyaları, kemerlerini çıkarıp X-raydan geçirmeleri, özellikle botlar olmak üzere ayakkabılarını çıkarıp X-raydan geçirmeleri, el bagajlarında yasaklı bir eşya olmadığından emin olmaları istenmektedir. Kişinin kendi kontrol edilirken alarm olması durumunda el dedektörü ve üst araması yapılabileceği belirtilmektedir. Bagajlar için de kuralların uygulanacağı, bagajın açılması gerekirse de bunu gizlilik içinde gerekirse özel bir alanda yapılacağı belirtilerek diplomatlara çantaların açılıp aranabileceği hususunu dikkate alarak eşya bulundurmaları tavsiye edilmektedir.[1]

Norveç’teki uygulama da benzer şekildedir. Resmi internet sayfasındaki açıklamaya göre diplomatik temsilciler, kadrolu konsolosluk görevlileri ve kişisel el bagajları normal havaalanı güvenlik kontrollerine tabidir. Yolcunun uçağa kabulü tamamen uçağın kaptanının yetkisine bağlı olduğundan, diplomatik dokunulmazlık iddiasında bulunulamaz.[2]

Çekya (Çek Cumhuriyeti) uygulamasında da diplomatların ve eşyalarının herhangi bir ayrıcalığı olmadığı, sivil havacılık düzenlemelerine uygun hareket edilmesi gerektiği vurgulanmaktadır.[3]

Sonuç olarak diplomatik ajanların sahip olduğu cezai dokunulmazlık havalimanlarındaki kontrolleri kapsamamaktadır. Havalimanındaki kontrol kuralları, her devletin kendi hukukunda düzenlenmekte, ülkeye gelen diplomatların bu kurallara uygun hareket etmesi yerleşik bir uygulama olarak kabul edilmektedir.

--------------

[1] chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://2009-2017.state.gov/documents/organization/88310.pdf

[2] https://www.regjeringen.no/en/dep/ud/about_mfa/diplomatic_relations/diplomat-in-norway/id2354407/#tocNode_100

[3] chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://mzv.gov.cz/public/5d/e6/3b/5354410_3176478_Diplomatic_guide.pdf, s.4